O`zbekistan Respublikasi Xalk Bilimlendiriu minstrligi Ajiniyaz atindag`i Nokis mamletlik pedagogikalik institut

O`zbekistan Respublikasi Xalk Bilimlendiriu minstrligi  

 

Ajiniyaz  atindag`i Nokis mamletlik pedagogikalik institut 

 

 

Geografiya kafedrasi 

 

 

 

 

 

«O`zbekstannin` ekonomikaliq ha`m 

sotsialliq geografiyasi» 

pa`ni boyinsha lektsiya teksti 

 

  

 

 

 

 

 

 

No`kis - 2013 j. 

 

 

 

 

KIRISIW. 

 

«Ekonomikalik xam sotsiallik geografiya pa`ninin tiykargi mashkalalari ha`m  pa`ninin` uliwma 

teoriyaliq ma`seleleri 

I-lektsiya. Ekonomikalik xam sotsiallik geografiya pa`ninin` ob`ekti, predmeti, metodi ha`m 

waziypalari 

 

Ha`r  qanday  ma`mlekettin`  milliy  ekonomikasinin`  qa`liplesiwinde  oni  quraytug`in 

regionlardin`  a`hmiyeti  u`lken.  Bazar  qatnaslarina  o`tiw,  ekonomikaliq  reformalardi  ja`nede 

teren`lestiriw  ha`m  erkinlestiriw,  turaqli  rawajlandiriwg`a  erisiw  ko`p  ta`repten  sol  regionlardin`, 

yag`niy  ma`mlekettin`  tu`rli  ishki  bo`limlerinin`  potentsiali  ha`m  imkaniyatlarina,  aktivliligine 

baylanisli.  Usi  ko`z-qarastan  ha`zirgi  da`wirde  islep  shig`ariwdi  duris  territorial  sho`lkemlestiriw, 

wa`layat  ha`m  ekonomikaliq  rayonlardin`  jer-suw,  mineral  shiyki  zat,  janilg`i  ha`m  miynet 

resurslarinan o`nimli paydalaniwg`a basli itibar qaratilmaqta. 

 

Erkin ha`m ashiq ekonomika, onin` tu`rli qatlamlarin payda etiw, ba`seke ha`m investitsiya 

zonasin  qa`liplestiriwdey  basli  ma`selelerdi  territoriyalar  o`zgesheliklerin  esapqa  almastan  sheship 

bolmaydi.  Sonin`  ushinda  ha`zirgi  da`wirde  O`zbekstan  Respublikasinin`  basshilari  jergilikli 

ha`kimiyat  (wa`layat,  qala,  rayon  ha`kimlikleri)  huqiq  ha`m  juwapkershiliklerin  ken`eyttiriwge 

ku`sh  bermekte.  Bul  ta`biyiy  bunday  sharayatta  territoriyalardi  tolig`i  menen  u`yreniw,  olardin` 

imkaniyat ha`m mashqalalarin teren` talqilaw, u`stinlik bag`darlardi tuwri aniqlawg`a u`lken iqtiyaj 

tuwiladi. 

 

Regional  ekonomika  joqaridag`i  ma`selelelerdin`  territorial  ta`replerin  izertleydi  ha`m  usi 

ko`z-qarastan  ol  basqa  pa`nlerden  pariq  qiladi.  Onin`  predmetin  qisqa  ta`rizde  to`mendegishe 

ta`riplew  mu`mkin:  regional  ekonomika  islep  shig`ariw  ku`shlerin  jaylastiriw,  o`z  aldina  aling`an 

territoriyalar  yaki  territoriya  (region,  rayon)  sotsial-ekonomikaliq  rawajlaniwinin`  faktor  ha`m 

nizamliqlarin u`yreniwshi pa`n esaplanadi. 

 

Uliwma alg`anda  regional ekonomikanin` aniqlamasi ko`p, biraq olar ko`binese bir-birinen 

pariq qiladi. Misali, I.G.Granberg, bul pa`nnin` predmeti sipatinda en` a`weli regionlar ekonomikasi 

yaki  o`z  aldina  aling`an  regionnin`  basqa  regionlar  menen  o`z-ara  baylanista  ko`rsetedi.  Qizig`i 

sonda  S.V.Beristeyn  Kogan  da  XX  a`sirdin`  20-jillarinda  ekonomikaliq  geografiyani  usinday  etip 

ta`riplegen edi. 

 

A.G.Granberg  (2000-j.)  ken`irek  mag`anada  regional  ekonomikani  o`z  aldina  region  ha`m 

regionlar  ekonomikaliq  baylanislarin,  islep  shig`ariw  ku`shleri  ha`m  ekonomikaliq  turmistin` 

regionalliq ta`replerin u`yreniwshi pa`n, dep esaplaydi. 

 

A.E.Probst  regional  ekonomika  predmetin  rayon  sotsial  islep  shig`ariwdin`  territorial 

sho`lkemlestiriliwi,  territorial  o`ndirislik  komplekslerinin`  qa`liplesiw  ha`m  rawajlaniwin 

izertlewde ko`redi. E.B.Alaev bolsa regional ekonomika o`ndiriwshi ku`shlerdi jaylastiriw, rayonlar 

rawajlaniwinin`  o`zgeshelik  ha`m  nizamliqlarin  u`yreniwin  onin`  tiykarg`i  predmeti  sipatinda 

ko`rsetedi. 

 

O`zinin`  mazmunina  qaray  regional  ekonomika  uliwma  ekonomika  ha`m  ekonomikaliq 

geografiya  pa`nleri  aralig`inda  orin  aladi.  Ol  ekonomikaliq  geografiya  menen  birgelikte  territoriya 

xojalig`in u`yreniwshi pa`nler qatarin quraydi. 

 

A`lbette  regional  ekonomika  ha`m  ekonomikaliq  geografiya  bir-birine  uqsas  ha`m  jaqin, 

ekewi  ushinda  o`ndiriwshi  ku`shlerdi  jaylastiriw  uliwma  izertlew  ob`ekti  esaplanadi.  Biraq 

ekonomikaliq  geografiya  ken`irek  ha`m  uliwmaliraq,  fundamental  pa`n,  regional  ekonomika  bolsa 

tariraq  ha`m  sonin`  ushin  ol  a`meliy  pa`n  esaplanadi.  Ekonomikaliq  geografiya  tek  g`ana  rayonlar 

emes, ba`lkim ma`mleketler, du`n`ya xojalig`inin` sistemasin ha`m qurami menen de shug`illanadi. 

Olardin`  o`z-ara  pariqlari  ha`m  o`zgesheliklerin,  qa`siyetlerin  u`yrenedi.  Ekonomikaliq 

geografiyada  pikirlew  «joqaridan  pa`ske»  qaratilg`an,  regional  ekonomikada  bolsa  «pa`sten 

joqarig`a»  bag`darlang`an  boladi.  Birinshisinde  ko`binese  kishi  masshtabli  izertlewler  da`stu`riy 

bolsa, ekinshisine orta ha`m iri masshtabli jandasiw ta`n. Ekonomikaliq geografiyada analiz tarmaq-

territoriya-tarmaq formasinda, regional ekonomikada bolsa bul ta`rtip territoriya-tarmaq ko`rinisine 

iye. 

Bulardin` 

arasindag`i 

pariqtan 

ko`re 

uqsasliqlar 

ko`p. 

Regional 

ekonomika 

geografiyalastirilg`an ekonomika bolsa, ekonomikaliq geografiya ekonomikalastirilg`an geografiya 

esaplanadi. 

 

Sonday-aq  regional  ekonomika  regional  pa`nler  jiyindisina  da  kiredi.  Bul  sho`lkemdi  bir 

waqitlar, anig`irag`i XX-a`cir ortalarinda amerikaliq alim U.Izard (Ayzard) sho`lkemlestirgen ha`m 

basqarg`an edi. Sol sebepli oni regional pa`nler «atasi» tiykarshisi sipatinda ta`n alisadi. 

 

Regional  pa`nler  jiyindisina,  sonday-aq  regional  demografiya,  regional  sotsiologiya, 

regional  geologiya,  regional  ekologiya  siyaqli  territorial`  ha`m  geografiya  menen  basqa  pa`nler 

aralig`inda  payda  bolg`an  arnawli  pa`n  yaki  bag`darlar  kiredi.  Usi  ko`z-qarastan  regional 

ekonomika pa`nler menen de baylanisqa iye, olardin` tu`sindirme so`zlik ha`m izertlew usillarinan 

paydalanadi. 

 

Bular basqa regional ekonomika, ekonomikaliq teoriya, ekonomikaliq tariyx, tarawliq ha`m 

tarmaqlar  ekonomikasi,  finans,  miynet  ekonomikasina  uqsas  pa`nler  menen  ja`nede  jaqirinaq 

baylanista. 

 

Regional ekonomika ma`mleket milliy ekonomikasinin` quramliq bo`legin an`latadi. Milliy 

ekonomika bolsa du`n`ya xojalig`i yaki ekonomikasi sistemasinin` bir bo`limi esaplanadi. 

 

Solay  etip  ekonomikanin`  territorial  qurami  tekshe  siyaqli,  yag`niy  jergilikli,  regional 

ekonomika, milliy ekonomika ha`m du`n`ya ekonomikasinan ibarat. Bunnan tisqari xaliqaraliq yaki 

bir  qansha  ma`mleketler  territoriyasinda  qa`liplesken  jalg`iz  ekonomikaliq  zonani  da  ajiratiw 

mu`mkin. Bug`an Evropa awqami misal bola aladi. 

 

Regional ekonomikanin` pa`n sipatinda ataliwi, qa`liplesiwi onsha u`lken tariyxqa iye emes. 

Uliwma,  ekonomikanin`  territorial`  ta`replerin  birinshi  ma`rte  u`yrengen  nemis  alimi  I.Tyunen 

esaplanadi.  Ol  1826-jilda  ma`lim  bir  tutiniw  orayi  -  qala  a`tirapinda  awil-xojalig`i  tarmaqlarin 

shen`ber siyaqli jaylastiriwdi tiykarlap bergen. 

 

Keyin  ala  o`ndiristi  jaylastiriw  ideyalari  basqa  nemis  alimlari  -  A.Veber,  V.Kristaller, 

A.Lesh ta`repinen rawajlandirilg`an. 

 

A.Veber  sanaat  shtandortinin`  tiykarshisi,  V.Kristaller  xaliqqa  xizmet  ko`rsetiw  tarawlarin 

territorial  sho`lkemlestiriw  «orayliq  orinlar»,  A.Lesh  bolsa  barliq  xojaliq  tarmaqlarin  jaylastiriw, 

ekonomikaliq landshaftlar boyinsha izertlewler alir barg`an. Biraq ol da`wirdegi jaratilg`an ideyalar 

kompleksi o`z aldina pa`n shen`berinde uliwmalastirilmag`an edi. Sol sebepli nemis qa`nigelerinin` 

bul  isleri  ha`zirgi  til  menen  aytqanda  tek  g`ana  regional  ekonomika  yaki  geoekonomikag`a  negiz 

jaratadi.  Pa`n  atamasinda  bolsa  regional  ekonomika  amerikaliq  U.Ayzard  ta`repinen  XX-a`sir 

ortalarinda jaratildi. A`lbette bul pa`n negizlerinin` qa`liplesiwinde Batis klassik ekonomistlerinin` 

(U.Petti, A.Smit, D.Rikkardo h.b.) teoriyaliq jumislarin paydalang`an. 

 

O`zbekstanda  bul  tarawda  S.K.Zierdullaev,  K.N.Bedrintsev,  K.I.Lapkin,  Z.M.Akramov, 

M.A.Abdusalomov, G.M.Axmedov, Sh.I.Zokirovlar jaqsi jumislar alip barg`an. 

 

Regional  ekonomikani  u`yreniwde  qatar  metodlardan  paydalaniladi.  Olarg`a  en`  a`weli 

balans, salistiriw, statistikaliq modellestiriw, kartografiyaliq, tariyxiy siyaqli usillar kiredi. 

 

Regional ekonomikanin` tiykarg`i waziypalari to`mendegilerden quraladi: 

-  Territoriyalar  ta`biyiy  sharayati  ha`m  bayliqlarin  analizlew,  olarg`a  ekonomikaliq  baha 

beriw,  ta`biyattan paydalaniw ekonomikasi ma`selelerin u`yreniw; 

- Regional infrastruktura ha`m sotsial-ekonomikaliq faktorlardi izertlew; 

-  O`ndiriwshi  ku`shlerdi  duris  territorial  sho`lkemlestiriw,  olardi  ma`mleket  ta`repinen 

ta`rtipke salip beriw; 

- Regional siyasattin` ilimiy tiykarlarin jaratiw, ekonomikaliq rayonlastiriw; 

-  Regional  da`stu`rlew  ha`m  regional  boljaw,  o`ndiriwshi  ku`shlerdi  jaylastiriw  boyinsha 

Bos sxemalarin du`ziw; 

-  Erkin  ekonomikaliq  regionlar,  investitsiiya  zonasin  sho`lkemlestiriwdin`  ilimiy-a`meliy 

tiykarlarin jaratiw; 

- Qalalar rawajlaniwi, urbanizatsiya protsessi, geoekologiyaliq mashqalalardi u`yreniw h.b. 

Regional  ekonomikanin`  joqarida  keltirilgen  waziypalari  yaki  tiykarg`i  bag`darlari 

O`zbekstan 

Respublikasi 

milliy 

ekonomikasinin` 

bazar 

qatnasiqlarina 

o`tiw 

ha`m 

o`zgesheliklerinen kelip shiqqan halda a`melge asiriladi. 

Bul  barisinda  Respublika  Prezidenti  I.A.Karimov  ta`repinen  jaratilg`an  ma`mleket 

ekonomikasinin`  bazar  qatnasiqlarina  o`tiw  da`wirindegi  5  tiykarg`i  printsipleri  u`lken 

metodologiyaliq a`hmiyetke iye. 

Regional  ekonomika  pa`nin  u`yreniwde  to`mendegi  tu`sinikler  (tayanish  so`zler)  ko`birek 

isletiledi.  Regional  siyasat,  ekonomikaliq  rayonlastiriw  milliy  ekonomika,  erkin  ekonomikaliq 

zonalar,  geoekonomikaliq  zona,  investitsiya  ortalig`i,  regional  finans,  regional  da`stu`rler, 

o`ndiristin`  territorial  qurami  ha`m  sistemasi,  kontsentratsiya,  qa`nigelesiw,  birge  islesiw  ha`m 

kombinatlasiw,  infrastruktura,  aglomeratsiya,  territorial  o`ndirislik  kompleksleri,  territorial  miynet 

bo`listiriliwi, miynet bazari, bazar ekonomikasi, ekonomikaliq integratsiya h.b. 

 

II-Lektsiya. Regional siyasat negizleri 

 

Ma`lim  ha`r  qanday  siyasat,  sub`ekttin`  ob`ektke  bolg`an  qatnasin  bildiredi  ha`m  ol  belgili 

printsip  ha`m  usillar  (metod)  kompleksinen  quralg`an.  Eger  oni  o`z  aldina  shaxs  yaki  basshi 

misalinda  emes,  ma`mleket  da`rejesinde  ko`retug`in  bolsaq,  onda  siyasat  en`  a`weli  eki  bag`darda 

boladi.  Ma`mlekettin`  sirtqi  siyasati  -  bul  onin`  du`n`ya  birge  islesiwinde  basqa  suveren 

ma`mleketler menen qatnasiqlari, du`n`ya siyasiy kartasi ha`m geodu`zilisindegi orni esaplanadi. 

O`z na`wbetinde sirtqi siyasat tu`rli bag`darlardan ibarat. Ol en` a`weli basqa ma`mleketler 

menen tinish tatiw jasaw, ekonomikaliq, ma`deniy, pa`n-texnika global ekologiyaliq mashqalalardi 

sheshiwdegi xaliqaraliq baylanislardi o`z ishine aladi. 

Sirtqi  siyasattin`  bir  ko`rinisi  -  geografiyaliq  siyasat,  yag`niy  geosiyasat  esaplanadi.  Bul 

siyasattin`  mazmunin  da  eki  tu`rli  talqilaw  mu`mkin:  aldin`g`i  reaktsion  mag`anada  ha`m  ha`zirgi 

tuwri mazmunda. Birinshisi ko`birek Batis ma`mleketlerinde o`z aldina ag`im sipatinda, tiykarinan 

nemis,  anglichan  ha`m  shved  alimlari  (F.Rattsel,  R.Chellen,  K.Xausxafer,  A.Ma`hen,  Makkinder 

h.b.)  ta`repinen  jaratilg`an  bolip,  ol  o`te  reaktsion,  o`zge  ma`mleketler  ha`m  milletlerdi  kemsitiw, 

olardin`  territoriyalarina  basip  kiriw,  qa`wip  tuwdiriwdi  an`latadi.  Aytiw  kerek  a`ne  sonday 

geosiyasat  ma`mleketler  ortasindag`i  kelispewshilik,  ja`njellerge  sebepshi  bolg`an  nemis 

fashizminin` II-du`n`ya urisin baslawi da ideyaliq jaqtan reaktsion geosiyasatqa tiykarlang`an edi. 

Jer  ju`zinin`  tu`rli  bo`limlerinde  bar  bolg`an  territorial  kelispewshilikler  tiykarinda  tu`rli 

ma`mleketlerinin`  birinshi  bag`darindag`i  geosiyasati  jatadi.  Misali,  Izrail-Palestin,  Panjab-

Kashmir, Chechenstan, tawli Qarabag` h.b. territoriyalar usilar qatarinan. 

Geosiyasattin`  ha`zirgi  zaman  tuwri  ma`nisi  ol  yaki  bul  ma`mlekettin`  du`n`yanin`  basqa 

ma`mleketleri en` a`weli qon`si ma`mleketler menen tinish-tatiw jasaw, olar menen tu`rli tarawlarda 

birge  islesiwdi  bildiredi.  Sonday-aq  bul  jerde  ma`mlekettin`  du`n`ya  bazari  ha`m  okeanina  arzan, 

qolayli,  biyg`a`rez  ha`m  qa`wipsiz  jollar  arqali  shig`iwi  da  na`zerde  tutiladi.  Mine  usinday 

geosiyasat respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov ta`repinen a`melge asirilmaqta. 

Ma`mlekettin` geografiyaliq mazmundag`i ishki siyasatin regional siyasat formasinda qabil 

qilg`an  maqulliraq.  Sebebi  «geo»  -  jer,  territoriya,  region  atamasina  tuwra  kelsede,  onin`  tap 

usinday ko`rinisi durisiraq. Ma`mleket geosistemasinin` bekkemligi, aktivligi, en` a`weli onin` ishki 

bo`limlerinin` 

o`z-ara 

baylanislari, 

administrativ-territorial 

du`zilisinin` 

duris 

sho`lkemlestirilgenligine  baylanisli.  Ishki  turaqliliq  ha`r  qanday  sistemanin`  g`a`rezsiz  iskerlik 

ko`rsetiwin  basqalardan  o`zin  saqlaw  qa`biletinin`  girewi  esaplanadi.  Usi  ko`z-qaras  na`zerinen 

ma`mleket  ishinde  territorial  miynet  bo`listiriliwin  duris  jolg`a  qoyiw,  rayon  ha`m  wa`layatlar 

arasinda  ba`seke  ortalig`in,  aktiv  integratsiya  protsesslerin  rawajlandiriw,  jalg`iz  geoekonomikaliq 

zonani payda etiw ha`m oni bekkemlew, tu`rli territorial basqishtag`i bazarlardi (jergilikli, regional, 

regionlarara,  milliy  bazar)  qa`liplestiriw  O`zbekstan  Respublikasinin`  ha`zirgi  o`tiw  da`wirindegi 

en` bir basli waziypalarinan esaplanadi. 

Ma`mlekettin`  ishki  siyasati  da  eki  tu`rli  boladi:    tarawliq,  yag`niy  tarmaqlar  ha`m 

territoriyaliq  yaki  integral.  Birinshisine,  sotsial-ekonomikaliq,  ilim-texnika,  demografiyaliq  siyaqli 

siyasatlar  kiredi  ha`m  olarda  o`z  na`wbetinde  o`z  aldina  bo`limlerden,  siyasatlardan  quraladi. 

Misali,  ekonomikaliq  siyasatta  ma`mleketimizdin`  janilg`i-energetika,  aziq-awqat  ha`m  jol 

(transport)    g`a`rezsizligin  ta`miyinlew,  sotsialliq  siyasatta  xaliqti  sotsialliq  qorg`aw,  jaslar  ha`m 

qariyalarg`a ma`mlekettin` qarim-qatnasi, demografiyaliq siyasatta sem`ya, xaliqtin` ta`biyiy ha`m 

migratsiya ha`reketi menen baylanisli ma`selelerdi ajiratiw mu`mkin. 

Ha`r qanday  ha`diyse  yaki waqiya,  a`lbette qay jerde bar;  rawajlaniw, progress tek ma`lim 

da`wirde g`ana emes, ba`lkim belgili bir territoriyada ju`z beredi. Usi jag`inan jandasatug`in bolsaq, 

joqaridag`i keltirilgen tarawliq siyasatlar o`z na`wbetinde territoriyaliq ta`nlikke iye, yag`niy olarda 

tu`rli  regionlarda  tu`rlishe  a`melge  asiriladi.  Demek  biz  bul  jerde  tarmaq  yaki  territoriyaliq 

sistemalardin` o`z-ara baylanislilig`i ha`m bir-birine o`tip turiwinin` gu`wasi bolamiz. 

Regional  siyasattin`  en`  tiykarg`i  maqseti  ma`mleket  ishindegi  sotsial-ekonomikaliq 

rawajlaniwdin`  territoriyalar  araliq  da`rejesin  mu`mkin  qa`dar  jaqinlastirip  beriw.  Biraqta  ko`zde 

tutilg`an  maqsetlerge  en`  a`weli  ekonomikani  rawajlandiriw,  o`ndiriwshi  ku`shlerdi  duris 

sho`lkemlestiriw  tiykarinda  erisiledi.  Ma`lim,  regional  ekonomika  pa`ni  tiykarinan  o`ndiriwshi 

ku`shlerdi  jaylastiriwdi  u`yrenedi.  O`ndiriwshi  ku`shlerdi  jaylastiriw  bolsa  ma`mleket  milliy 

ekonomikasinin`  uliwma  halatin,  strategiyaliq  waziypalari  menen  belgilenedi.  Sonin`  menen  birge 

o`tiw da`wirdin` ekonomikasi bul da`wirdi mu`mkinshiligi barinsha tezirek ha`m qa`wetersiz basip 

o`tiw, bazar ekonomikasin bekkem islep shig`ariw, haqiyqiy ha`m ruwxiy tiykarlarin jaratiwdi talap 

etedi.  Biraq  soni  aytip  o`tiw  kerek,  ma`mleket  o`z  funktsiyasinin`  formasin  ha`m  mexanizmin 

o`zgertken  halda  ha`r  qanday  sharayatta  da  tiykarg`i  reformator,  sho`lkemlestiriwshi  bolip  qala 

beredi.  Sonin`  menen  birge,  o`tiw  da`wirinde  o`ndiriwshi  ku`shlerdi  rawajlandiriw  ha`m 

jaylastiriwda  bazibir  kemshiliklerge  jol  qoyiw  qa`wipi  tuwiladi.  Olar  to`mendegiler  boliwi 

mu`mkin: 

- Territoriyalarg`a erkinlik beriliwi menen bir qatarda olardin` xojaliq sistemasinin` o`zinshe 

baqlawsiz rawajlaniwi, regional ekonomikanin` milliy ekonomikag`a tuwri kelmeslik qa`wipi; 

- Territorial miynettin` bo`listiriliwin jaqsi basqarmaw na`tiyjesinde regionlarda ekonomika 

o`nimdarlig`inin` pa`seyiwi; 

- 

Ishki 

rayonlar 

ha`m 

regionlarara 

ekonomikaliq 

integratsiya 

protsesslerinin` 

rawajlanbaslig`i, tu`rli da`rejedegi bazarlar qa`liplesiwinin` qiyinlasiwi; 

-  Territoriyalar  sotsial-ekonomikaliq  rawajlaniw  da`rejesindegi  keskinlesiwlerdin`  saqlanip 

qaliwi; 

-  Ta`biyiy  resurslardan  asig`isliq  penen  natuwri  paydalaniw,  ekologiyaliq  mashqalalardin` 

ju`zege keliwi ha`m keskinlesiwi; 

-  Islep  shig`ariwdi  rawajlandiriw  ha`m  jaylastiriwda  salistirmali  abzalliq  (D.Rikardo) 

nizaminin` buziliwi; 

-  Islep  shig`ariwdin`  naduris  regionlasiwi,  eksport,  import  protsessin  a`melge  asiriwdag`i 

bazibir qiyinshiliqlar h.b. 

Ta`biyiy  joqaridag`i  kemshilikler  ma`mleket  ekonomikaliq  qa`wipsizligin  ta`miyinlewge 

keri  ta`sir  etedi.  Demek  o`tiw  da`wiri  ekonomikasi  o`ndiriwshi  ku`shlerdi  rawajlandiriw  ha`m 

territorial  sho`lkemlestiriwdin`  ma`mleket  ta`repinen  ta`rtipke  salip  bariliwi  ob`ektiv  nizamliliq 

esaplanadi. Bul waziypa en` a`weli ma`mlekettin` regional siyasati arqali a`melge asiriladi. 

Regional siyasattin` tiykarg`i maqseti to`mendegiler: 

-  Territoriyalar  sotsial-ekonomikaliq  rawajlaniw  da`rejesindegi  pariqlardi  jumsatiw  ha`m 

qisqartiw; 

-  Jergilikli  ta`biyiy  resurslardan  paydalaniw  tiykarinda  regional  ha`m  milliy  ekonomikani 

rawajlandiriw; 

-  Regionlar  ja`rdeminde  ma`mlekettin`  eksport  potentsialin  ko`teriw,  ekonomikaliq 

qa`wipsizligin bekkemlew; 

- Orinlardag`i sotsial ha`m ekologiyaliq mashqalalardi sheshiw; 

-  Qala  ha`m  awilliq  adamlar  jasaytug`in  orinlardi  rawajlandiriw,  urbanizatsiya  ha`mde 

migratsiya protsesslerin ta`rtipke saliw ha`m basqariw; 

- Xaliqtin` ba`ntliligin jaqsilaw h.t.b. 

Joqaridag`i strategiyaliq maqsetler tu`rli jollar ja`rdeminde erisiledi. Bunin` ushin en` a`weli 

territoriyalardin`  ekonomikaliq  rawajlaniwi  da`rejesin  absolyut  ko`riniste  ten`lestiriw  ideyasinan 

bas  tartiw  talap  qilinadi.  Sonday-aq  ma`mleket  ekonomikasin  erkinlestiriw  ashiq  ekonomikani 

ju`rgiziw, qalay investitsiya ortalig`in jaratiw lazim. Sirt eller investitsiyasin kirgizgen halda o`z-ara 

ma`pli  ka`rxanalar  quriw,  tu`rli  bag`dardag`i  erkin  ekonomikaliq  regionlardi  qa`liplestiriw 

territoriyalar rawajlaniwina u`lken tu`rtki boladi. 

Regional  siyasat  o`z  aldina  territoriyalardi  tan`lap  aliw  tiykarinda  a`melge  asiriladi, 

na`tiyjede ekonomikaliq landshaft polyuslenedi, o`siw polyus ha`m oraylari payda boladi. Ha`r qiyli 

faktor  ha`m  sharayatlardin`  barlig`i  analizlew  ha`m  rawajlaniw  imkaniyatlarin  bahalaw  arqali 

saylanip  aling`an  ol  yaki  bul  territoriya  ekonomikasi  joqarilag`annan  son`  na`wbet  ma`mlekettin` 

basqa territoriyalarina o`tedi. 

Regional  siyasat  o`zinin`  ma`nisine  qaray  sirtqi  siyasattan  (geosiyasattan)  pariqlanip,  ol 

ma`mlekettin`  ishki  sotsial-ekonomikaliq  rawajlaniwina  bag`darlang`an  boladi.  Onin`  da`rejeleri 

ha`r  qiyli.  Misali,  ma`mleket  ishindegige  salistirg`anda  2  da`rejedegi  siyasat  ajiratiladi. 

Ma`mlekettin`  regional  siyasati,  yag`niy  ma`mleket  ha`kimiyatinin`  tu`rli  territoriyalarg`a 

(walayatlarg`a)  salistirg`anda  tutqan  siyasati  ha`mde  regionlardin`  o`zinin`  siyasati  -  wa`layat 

ha`kimiyatinin` awil, rayon ha`m qalalar rawajlaniwina qatnasig`i. 

Ha`zirgi  bazar  qatnasiqlarina  o`tiw  milliy  ekonomikani  rawajlandiriw,  makroekonomikaliq 

turaqliliqti  bekkemlew  da`wirinde  regional  siyasattin`  a`meliy  a`hmiyeti  ja`nede  ku`sheymekte. 

Ma`lim,  O`zbekstan  Respublikasi  boyinsha  makroekonomikaliq  turaqliliq  1996-jildan  berli 

gu`zetilmekte. Bazi wa`layatlar, ma`selen, Andijan, Buxara, Xorezm ha`m basqalar sanaati tez pa`t 

penen  rawajlanip  barmaqta.  Al  bu`gingi  ku`nde  ekonomikaliq  potentsiali  u`lken  bolg`an 

territoriyalar (Ferg`ana, Samarqand, Nawayi wa`layatlari) bul turaqliliqqa kesh erisildi.  

Respublika  ekonomikasin  rawajlandiriwda  Asaka  ha`m  Samarqand  avtomobilsazliq, 

Qarawilbazar  neftti  qayta  islew  zavodlari,  ko`plegen  wa`layatlarida  qurilg`an  toqimashiliq 

ka`rxanalari  ha`m  basqalardin`  a`hmiyeti  u`lken.  Respublikanin`  awil-xojaliq  tarawlarinda  da 

strukturaliq  o`zgerisler  ju`z  bermekte,  paxta  maydanlarin  bir  qansha  qisqarttiriw  tiykarinda 

g`a`lleshilikke  u`lken  itibar  berilmekte.  Bul  bolsa  awil-xojaliq  tarmaqlarin  jaylastiriwda 

o`zgerislerge  alip  kelmekte.  Biraq  soni  esletip  o`tiw  lazim.  Agrotarawda  ha`zirshe  bir  qatar 

mashqalalar  bar;  bazi  jillar  hawa  rayinin`  qolaysiz  keliwi  sebepli  biyday,  sali,  paxta  hasildarlig`i 

kemeyiwi  de  ushirap  turdi.  Onin`  u`stine  topiraqtin`  ekilemshi  shorlaniwi  na`tiyjesinde  bir  qansha 

egin  maydanlari  awil-xojaliq  aylanisinan  shig`ip  qalmaqta.  Bul  jag`daylar  agrosanaat  kompleksi, 

qayta islew sanaatina o`z ta`sirin ko`rsetedi. Transport tarawindag`i o`zgerisler de regionalliq ha`m 

jol  g`a`rezsizligin  ta`miyinlew  siyasati  shen`berinde  alip  barilmaqta.  Soni  aytip  o`tiw  kerek 

ma`mleket  ekonomikasinin`  tiykarin  awil-xojalig`i,  xalqinin`  2/3  bo`liminin`  ko`pshiligi  awillarda 

jasaydi, bul jerlerde u`lken o`zgerislerge erispey turip strategiyaliq waziypalardi sheship bolmaydi. 

Sonin`  ushinda  respublika  basshilari  awilliq  orinlarg`a  u`lken  itibar  qaratip  atir,  bul  da  bolsa