O’zbekistanda amelge asirilip atirg’an siyasiy reformalar Joba

3. Kóppartiyalılıq sistemanıń qáliplestiriwi.
Kóppartiyalılıq - házirgi zaman jámiyetiniń ajıralmaytuǵın belgisi, onıń demokratiyalashuvi dárejesiniń zárúrli tiykar kórsetkishi esaplanadı. Kóppartiyalılıqtıń ayriqsha belgisi, bul - siyasiy túrme-túrlıq, jámiyette bir neshe siyasiy partiyanıń bar ekenligi bolıp tabıladı. Siyasiy partiyalar puqaralardıń social máplerin parlament, mámleket hákimiyatı, jergilikli wákillik keńseleri, xalıqtıń ózinen-ózi basqarıw awqamları arqalı ańlatıw, hám de ámelge asıriw maqsetinde iskerlik kórsetiwshi kisiler birlespesi bolıp tabıladı.
Partiyalar óz programma hám siyasatların jámiyetke usınıs etiw arqalı olardı ámelge asıriwge háreket etediler hám húkimet ushın gúres júrgizediler. Rawajlanǵan mámleketlerdiń tájiriybesi sonı kórsetip atırki, siyasiy partiyalar jámiettiiń siyasiy birinshi aǵzaları retinde kórinetuǵın boladılar.
Ózbekstan ǵárezsizligi daǵaza etilgeninen berli kóppartiyalılıqtıń tolıqqonli háreket etiwi, jámiyette túrli siyasiy partiyalar iskerligi ushın huqıqıy mákan tiykarları jaratıldı.
Máhelle xalqqa huqıq hám erkinliklerden paydalanıw jolin ashadı, sonıń menen birge, oǵan arqayın turmıstan payda kóriwshi bolıwdı uyretedi. Máhelle táǵdiri mámleket táǵdiri menen bekkem baylanıslı. Máhelle obod bolsa, jurt obod, máhelle tınısh bolsa, jurt tınısh boladı.
Búgingi kúnde Ózbekstanda tómendegi siyasiy partiyalar xızmet kórsetip atır :
1. Xalıq Demokratiyalıq Partiyası (XDP) (1991-jıl 1-noyabrde islengen).
2. Ádalat sotsial-demokratiyalıq partiyası (1995-jıl 18-fevralda islengen)
3. Milliy tikleniw demokratiyalıq partiyası (1995-jıl 3-iyunda shólkemlesken).
4. Ózbekstan Liberal-demokratiyalıq partiyası (2003-jıl 15-noyabrde shólkemlesken).
5. Ózbekstan Ekologiyalıq partiyası (2019 -jıl 8-yanvarda shólkemlesken).
4. Insan huqıqları, erkinlikleri kepillikleriniń hám demokratiyalıq saylaw sistemasınıń jaratılıwı.
Hár qanday jámiyette demokratiyalıq basqarıw sistemasınıń engiziliwi hám puqaralıq jámiyetin qáliplestiriwde ǵalaba xabar qurallarınıń ornı zárúrli esaplanadı. Sebebi social pikirlerdiń xilma xilligi siyasiy plyuralizmni áyne Ǵalaba xabar qurallarıları támiyinleydi. Konstitusiyamizning Xv-bapı Ǵalaba xabar quralları dep atalıp, onıń 67-statyasında ǵalaba xabar quralları erkin bolıp tabıladı hám nızam tiykarında qorǵawlanadı. Olar informaciyanıń tuwrılıǵı ushın belgilengen tártipte juwapkerdirlar dep belgilep qoyılǵan.
2007-jıl 15-yanvarda Ózbekstan Respublikasınıń - Ǵalaba xabar quralları tuwrısındaǵı Nızamı jańa redaktorda qabıllandı. Tarawda maman kadrlardı tayarlaw maqsetinde 2018-jıl 24-mayda Ózbekstan jurnalistika hám ǵalabalıq kommunikatsiyalar universiteti dúzildi. 2019 -jıl 2-fevral kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti Adminstratsiyasi janında Informaciya hám Ǵalabalıq kommunikatsiyalar Agentligi taskil etildi.
Mámleketimizde baspasóz erkinshegi hám ashıqlıq, ashıqlıq hám jámiyetshilik qadaǵalawınıń túrli formalarına keń múmkinshilikler jaratıp berilip atır. Ámelge asırılıp atırǵan reformalardı jáne de jedellestiriw hám de ǵalaba xabar qurallarınıń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew, jurnalistlar hám blogerlar iskerligin qollap-quwatlaw, olarǵa huqıqıy, shólkemlestirilgen, texnikalıq járdem kórsetiw maqsetinde 2020 -jıl 2-fevralda Ózbekstanda Milliy mass-medianı qollap - quwatlaw hám rawajlandırıw jámiyetlik fondı dúzildi.
2020 -jılda Ózbekstanda internetten paydalanıwshılar sanı 9, 8 mln kisiden asıp ketti. uz. domenida 16 mıńnan zıyat vebsaytlar iskerlik aparıp atır. 200 den artıq vebsayt dizimnen ótken. Búgingu kúnde Respublikamızda 1513 OAv hám 122 baspa xızmet kórsetip atır.

Ǵárezsizlik jıllarında insan huqıqları hám erkinliklerin támiyinlew boyınsha da qatar jumıslar ámelge asırıldı. Atap aytqanda, Konstituciyamızdıń II-bólimi - Insan hám puqaralardıń tiykarǵı huqıqları, erkinlikleri hám minnetleri dep atalıp, ol jaǵdayda jeke huqıqlar (vII-bap), siyasiy huqıqlar (vIII-bap), sociallıq-ekonomikalıq huqıqlar (IX-bap), Insan huqıqları hám erkinlikleriniń kepillikleri (X-bap) hám Puqaralardıń minnetleri (11-bap) bólek belgilep berilgen. Ótken dáwir dawamında tarawǵa tiyisli o'nlab nızamlar qabıl etilip, adam huqıqların tiyisli qatar xalıq aralıq konvensiyalar parlamentimiz tárepinen ratifikatsiya etildi. Insan huqıqları boyınsha milliy oray hám Joqarı Jıynalıstıń insan huqıqları boyınsha arnawlı wákili - Ombudsman institutı engizildi.

Sońǵı jıllarda mámleketimizde sóz hám baspasóz erkinshegi, hújdan erkinligin dámenlash boyınsha jańa Ózbekstan húkimeti tárepinen ámelge asırılǵan reformalar jáhán jámiyetshiligi tamonidan tán alıw etilip atır. Atap aytqanda, Ózbekstan 2021-2023-jıllarda BMTning Insan huqulari bo'ycha Keńes aǵzası retinde qabıl etiliwi bul tarawda ámelge asırılǵan reformalardıń ámeliy nátiyjesi bolıp tabıladı.
Mámleket hákimiyatınıń birdan bir derekyi xalq bolıp tabıladı. Demokratiyalıq huqıqıy mámlekette xalıq hákimiyati, tiykarlanıp, húkimet shólkemleri putkil xalıq tárepinen saylab qoyıw arqalı ámelge asıriladı. Mámleket áhmiyetine iye bolǵan zárúrli máseleler xalıq talqılawına usınıs etiledi, referendumga qóyıladı.
Demokratiyanıń bas talabı bul erkin hám ádalatlı saylawlar bolıp tabıladı. Ózbekstanda xalıq aralıq huqıq ulgileri hám talaplarına, aldıńǵı sırt el tájiriybesine uyqas saylaw nızamchiligi jaratıldı. Ózbekstanda ǵárezsizliktiń dáslepki jılında “Ózbekstan Respublikasınıń xaliqliq tuwrısında (1991-jıl 18-noyabr)” hám “Ózbekstan Respublikası Prezidenti saylawı tuwrısında (1991-jıl 18-noyabr)” Nızamları qabıllandı.

Konstituciyamızdıń XXIII-bapı Saylaw sisteması dep atalıp, oǵan kóre Ózbekstanda Prezident saylawı, hákimiyattıń wákillik shólkemleri saylawı ulıwma, teń, tuwrıdan-tuwrı saylaw huqıqı tiykarında jasırın dawıs beriw jolı menen ótkeriledi. Ózbekstan Respublikasınıń 18 jasqa tolǵan puqaraları saylaw huqıqına iye esaplanadılar (Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası, 117-element.).

Ózbekstanda saylawlardı shólkemlestiriw ushın ǵárezsiz Oraylıq saylaw komissiyası dúziledi. Ózbekstan Respublikası Prezidenti hám Joqarı Jıynalısqa saylaw ótkeriwshi okrug hám uchastka saylaw komissiyaları dúziledi. Saylaw uchastkaları keminde 20 dana hám kópi menen 3000 dana saylawshınan ibarat etip dúziledi.
Respublika saylaw sisteması saylaw kúnineshe 18 jasqa tolǵan hár bir puqaranıń dawıs beriwde tikkeley qatnasıwın támiyinleytuǵın demokratiyalıq principlerge tiykarlanadı. Sud tárepinen huqıqıy mámilege uqıpsız dep tabılǵan yamasa sud hukmiga kóre azatlıqtan juda etilgen shaxslar saylawlarǵa qatnasa almaydılar.
Ózbekstanda saylaw nátiyjeleri eń demokratiyalıq majoritar usılda anıqlanadı. Saylaw nátiyjesinde saylawda qatnasqanlardıń 50 procenti + 1 dawıs alǵan kandidat saylaǵanı esaplanadı. Eger saylawshılardıń dizimine kiritilgen saylawshılardıń yarımınan kami saylaw yamasa referendumda qatnasqan bolsa, saylaw yamasa referendum ótpegen dep esaplanadı.
Ózbekstanda ǵárezsizlik jıllarında demokratiyalıq saylaw sisteması jaratıldı. Ózbekstannıń saylaw nızamchiligi, saylawdı ótkeriw tártipleri xalıq aralıq ulgiler (standartlar ) ga tolıq sáykes keledi.