O’zbekiston aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qomitasi toshkent axborot tehnologiyalari universiteti

6.4. Rahbarga qo’yiladigan talablar. Rahbar madaniyati
Rahbar  bir  qator  talablarga  javob  berishi  kerak.  "Rahbarlik  qilish"  degan  so’zga  izohli
lug’atlarda  boshqarish,  maslahat  berish,  kuzatish,  yo’naltirish,  ko’rsatma  berish  degan  turli
ma'lumotlar berilgan. Bundan ko’rinib turibdiki, hozirgi davrda menejer (rahbar)lar qondirishi zarur
bo’lgan talablar juda ko’pdir. Ularni quyidagi beshta yirik guruhga bo’lish mumkin (8-jadval).

8-jadval. Rahbarga qo’yiladigan talablar
№
Talablar
Izoh 
Ma'naviy
etuklik
• 
siyosiy etuklik; 
• 
huquqiy etuklik; 
• 
axloqiy etuklik; 
• 
yuqori saviya va ong; 
• 
ma'rifatchilik; 
• 
madaniyatlilik;
• 
xodimlarni  vatanparvarlik  ruhida
tarbiyalashga qodirlik; topshirilgan ish
uchun shaxsiy javobgarlikni his qilish,
halollik, vijdonlilik;
• 
shaxsiy 
manfaatlarni 
jamoa
manfaatlariga 
bo’ysundirishga
qodirlik; 
• 
kishilarga  nisbatan  mehribon  va
e'tiborli 
bo’lish; 
tashabbus 
va
ilg’orlikni 
qo’llab-quvvatlash
qobiliyati;  printsipiallik;  tanqidga
chidamli bo’lish, o’z-o’zini tanqid qila
bilish.
Intizom  va
mehnatga
bo’lgan
munosabat
• 
mehnatsevarlik; 
• 
jamoa  o’rtasida  intizomni  yo’lga
qo’ya bilish;
• 
atrofdagilarga  mehnatsevarlikni
tarbiyalay bilish; 
Bir  noshud  rahbarning  beg’amligi  yuzlab,
minglab  kishilar  taqdirining  bedaxl  qirralariga
ta'sir  etishi  mumkin.  Boqibeg’am  bu  toifa
rahbarlarning  ish  uslubi  bilan  murosa  qilib
bo’lmaydi.
Bilim
darajasi
• 
iqtisodiyotni bilish; 
• 
texnika va texnologiyani bilish; 
• 
boshqarish  ilmini,  funktsiya  va
strukturasini  bilish;  istiqbolni  bilishga
qodirligi va hk.
Rahbar  aniq,  chuqur  va  keng  bilimga  ega
bo’lishi,  uni  doimo  to’ldirib  va  yangilab  borish
kerak.  Aks  holda  u  obro’  qozona  olmaydi,

xodimlarning ishonchiga sazovor bo’la olmaydi.

Tashkilot
chilik
qobiliyati
• 
xodimlarni  tanlay  bilish  va
ulardan 
samarali 
foydalanishni
ta'minlay olish; 
• 
qo’l 
ostidagilarni 
mehnatga
o’rgatish  va  tarbiyalashni  bilish;
jipslashgan  jamoani  vujudga  keltira
olish; maqsad sari intiluvchanlik;
• 
kutilmagan 
vaziyatlarda
boshqarish qobiliyatini yo’qotmaslik.
"Yomon  korxona  yoki  tashkilot  yo’q,  lekin
yomon rahbarlar bor". Bu ibora shuni bildiradiki,
yomon  ishlab  turgan  korxonaga  jamoani  yaxshi
boshqaradigan,  tashkilotchilik  qobiliyati  yuqori,
mehnatsevar, 
talabchan, 
bilimdon 
rahbar
qo’yilsa,  u  korxonani  tezda  yaxshi  korxona
safiga qo’shadi.
Agar  ishlab  turgan  korxonaga  tasodifan
tashkilotchilik qobiliyati past rahbar kelib qolsa,
u korxona asta-sekin tanazzulga yuz tutadi.
Boshqarish
samarador
ligini
ta'minlay
olish
• 
boshqarishni  kollegial  tarzda
tashkil qila olish qobiliyati;
• 
ish haqida qisqa va aniq gapirish
qobiliyati; 
• 
ishga 
oid 
xat, 
buyruq,
farmoyishlar 
yoza 
bilish 
turli
manbaalardan 
ish 
uchun 
zarur
axborotlarni olish qobiliyati;
• 
rahbarlarni  va  qo’l  ostidagilarni
tinglay bilish qobiliyati; 
• 
asoslangan qarorlarni mustaqil va
tez qabul qila bilish qobiliyati;
• 
rejalarni 
bajarishdan
xodimlarning  moddiy  va  ma'naviy
manfaatdorligini 
ta'minlash
qobiliyati; 
• 
boshqaruv  organi  qarorlarini
bajarish  ustidan  nazoratni  ta'minlay
bilish; 
• 
boshqarish 
strukturasini
takomillashtirib  borish  qobiliyati  va
hk.
Rahbarning  sifat  xislatlarini  belgilovchi  mezonlar  ko’p.  Biroq  quyidagi  ijobiy  xislatlar  ular

orasida alohida mavqega ega:

Dovyuraklik  -  bunday  rahbarda  mardonavorlik,  botirlik,  dadillik  mavjud  bo’ladi.  Ular
omadsizlikdan  qo’rqmaydi.  Qo’rquv  ularni  jasoratga  chorlaydi  va  zafarlarga  olib  keladi.  Har  bir
yangi harakatni taraqqiyotga va hayotiy tajribalarga erishtiradi.
Sabrlilik  -  bunday  rahbar  muvaffaqiyatga  birdaniga  erishish  mumkin  emasligini  yaxshi
tushunadi.  Unga  faqat  bardosh  va  sabr-toqatli  bo’lib,  sabot-matonat  bilan  qiyinchiliklarni  engish
orqali erishish mumkinligini biladi. 
Yaxshi niyatlik - bunday rahbar xayrixoh va iltifotli bo’ladi, kishilarga nisbatan doimo yaxshi
niyatda  bo’ladi.  O’zidagi  qanoatsizlikni  g’irrom  raqobatchilik  yo’li  bilan  emas,  balki  xayrixohlik
yo’li bilan bartaraf qilishga harakat qiladi. Uning hayotidagi shiori hasad emas, balki: "Birni ko’rib
shukr qil, birni ko’rib fikr qil" - degan shiordir.