O’zbekiston aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qomitasi toshkent axborot tehnologiyalari universiteti

Taklif
     N
m
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тalab
 
 
 
 
 Т
m

32-chizma. Talab va taklif modeli
Bu erda:
Nm – tovarning muvozanat narxi;
Tm – muvozanat narxga mos keladigan tovar.
Erkin  raqobat  mavjud  bo’lgan  bozorning  o’ziga  xos-xususiyatlari  shundan  iboratki,  taklif
etilgan  mahsulotning  ma'lum  darajasida  bozor  o’z-o’zidan  muvozanatga  harakat  qiladi.  Masalan,
ishlab chiqaruvchi o’z tovarini muvozanat narxdan (Nm) baland narxda taklif etdi deyaylik. Unda
xaridorlar bunday bahoni juda yuqori deb biladi va natijada ma'lum bir miqdordagi tovar xaridorini
topa  olmaydi.  Bunday  holatda  taklif  talabdan  yuqori  bo’ladi.  Natijada,  bozor  bu  tovar  bilan
to’yinadi, oqibatda tovar egasi tovar narxini pasaytirishga majbur bo’ladi. Sotuvchi tovarga yangi
narx belgilaganda talab oshadi va bu holda narx talab egri chizig’i bo’yicha yuqoriga ko’tariladi. Bu
jarayon to talab va taklif muvozanatigacha davom etadi. Albatta, narx shakllanishining bu modeli
sof  raqobatga  asoslangan  bozorlar  uchun  ishlab  chiqilgan  bo’lib,  bu  modelda  ko’pgina  omillar
hisobga olinmaydi. Shu sababli ham bu model narx shakllanishida umumiy orientir bo’lib xizmat
qiladi.
Narx  marketing  kompleksining  asosiy  elementlaridan  biri  hisoblanib,  korxonaning  marketing
siyosatini ishlab chiqishda keng qo’llaniladi. Agar bu erda tovar siyosatini, tovarni sotish va siljitish
faoliyatini rejalashtirish, tovar harakati kanallarining yangisini topish uzoq vaqt talab qilsa, narxni
esa tashqi va ichki omillarning o’zgarishi bilanoq tezda o’zgartirish mumkin bo’ladi.
Marketingda  narxning  asosiy  rol  o’ynashining  sabablaridan  yana  biri  shundan  iboratki,  u
korxonaning iqtisodiy ko’rsatkichlariga to’g’ridan to’g’ri ta'sir ko’rsatadi.
Masalan, foyda (F) quyidagicha aniqlanadi.
F = (N . V) - S,
Bu erda:
N – tovar narxi;
V – sotilgan mahsulot hajmi;
S – jami xarajatlar.
Foydadan tashqari narx tovarning sotilish hajmiga, moliyaviy ko’rsatkichlariga, bozor ulushiga
katta ta'sir ko’rsatadi. Ko’p hollarda, korxona tovarni eng yuqori narxda sotib, darhol foyda olishni
ko’zlamasdan, egiluvchan narx siyosatini yuritishi kerak.
Raqobatchilar o’z faoliyatlarida ham narxga katta e'tibor beradilar. Tovar bozorda narx asosida
va narxsiz ham raqobat qila olishi mumkin.
Narx  raqobati  deganda  tovarning  narxini  o’zgartirish  yo’li  bilan  raqobat  kurashiga  borish
tushuniladi.  Bunda,  ko’pchilik  hollarda  narxni  pasaytirishga  harakat  qilinadi.  Albatta,  narxni
pasaytirayotgan  firma  yoki  korxona  raqobatchiga  nisbatan  kam  xarajatlarga  ega  bo’lishi  kerak.
Korxona  "narx  urushi"ni  e'lon  qilishdan  oldin  o’zining  va  raqobatchining  iqtisodiy  barqarorligini
obdon  o’rganishi  talab  etiladi.  Aks  holda  "narx  urushi"ni  e'lon  qilib,  mag’lubiyatga  ham  uchrash
mumkin.  Agar,  raqobatchilar  bir  xil  sharoitda  bo’lsalar,  u  holda  "narx  urushi"  o’z  ahamiyatini
yo’qotadi.