O’zbekiston-finlandiya pedagogika instituti

Volfram minerallari va rudalari

Volfram tabiatda asosan volfram trioksidi WO 3 va temir va marganets yoki kaltsiy oksidlari, ba'zan esa qo'rg'oshin, mis, toriy va kamyob elementlardan hosil bo'lgan oksidlangan murakkab birikmalar shaklida uchraydi. Eng keng tarqalgan mineral, volframit temir va marganets (mFeW0 4 * nMnW0 4) bilan volframning (volfram kislotasi tuzlari) qattiq eritmasidir. Ushbu eritma jigarrang yoki qora rangdagi og'ir va qattiq kristallar bo'lib, ularning tarkibiga qaysi birikma ustunlik qiladi. Agar ko'proq boberit (marganets birikmalari) bo'lsa, unda kristallar qora, temir tarkibida ferberit esa jigarrangdan ustun turadi. Wolframite paramagnetikdir va elektr tokini yaxshi o'tkazadi .
Boshqa volfram minerallaridan sxemelit, CaW04 kaltsiy volframi sanoat ahamiyatiga ega. Yorqin, shisha kabi, och sariq rangli, ba'zan deyarli oq rangdagi kristallarni hosil qiladi. Schelite magnit emas, ammo u yana bir xarakterli xususiyatga ega - lyuminesans qobiliyati. Agar ultrabinafsha nurlar bilan yoritilsa, u qorong'ida yorqin ko'k rang bilan porlaydi. Molibden aralashmasi sxemelitning rangini o'zgartiradi: u och ko'k, ba'zan esa kremga aylanadi. Geologik qidiruvda foydalaniladigan sxemelitning bu xususiyati foydali qazilma konlarini aniqlashga imkon beradigan qidirish belgisi bo'lib xizmat qiladi.
Volfram rudalari konlari granit tarqalish sohalari bilan ilohiy bog'liqdir.
Volfram va sxemelitning eng yirik xorijiy konlari Xitoy, Birma, AQSh, Boliviya va Portugaliyada joylashgan. Bizning mamlakatimiz ham volfram minerallarining katta zaxiralariga ega, ularning asosiy konlari Urals, Kavkaz va Transbaikaliyada joylashgan  Volfram yoki sxemelitning katta kristallari kam uchraydi. Odatda volfram minerallari faqat qadimgi granit jinslarida kesishadi - oxirida volframning o'rtacha konsentratsiyasi eng yaxshi holatda 1-2% tashkil etadi. Shuning uchun rudalardan volframni olish juda qiyin.
Volfram qotishmalari - volframnint metallar — molibden (Mo), reniy (Re), mis (Si), nikel (Ne), kumush (A) va b., oksidlar (ThO2), karbidlar (TiC — titan karbidi) va b. birikmalar bilan hosil qilgan qotishmalari. Kukun metallurgiyam usulida yoki komponentlar (tarkibiy qismlar)ni yoyli pech va elektron-nurli pechda qovushtirish yoʻli bilan olinadi. Komponentlar volfram (W)HHHr oʻtga chidamliligini oshiradi, plastikligini yaxshilaydi (t-ra 500° gacha boʻlganda), ishlov beriluvchanligini osonlashtiradi, unda zarur fizikaviy xossalar paydo qiladi. Sanoatda asosan metall-keramik V.q. ishlatiladi. Ular volfram karbidi kukunlari bilan titan karbidi kukunlariga bogʻlovchi modda (kobalt) qoʻshib aralashtirish, hosil boʻlgan aralashmani maxsus qoliplarda presslash, shundan keyin 1500°—2000° da qovushtirish yoʻli bilan tayyorlanadi. Bundam qotishmalar nihoyatda qattiq boʻladi, bunga sabab ularning taxminan 95 foizi karbidlardan iboratligi. V.q. elektr-vakuum asboblarda qizdirgichlar, ekranlar tayyorlash uchun, 2500° gacha temperaturada ishlatiladigan termopar materiallar sifatida, raketa va samolyotlarning baʼzi detallarini, giroskop rotorini tayyorlashda ishlatiladi. Tarkibida 3—10% nikel va 2—5% mis boʻlgan V.q. "ogʻir qotishmalar" deb ataladi. Ular radioterapiyada — nurlanishdan himoya qiladigan material hamda radioaktiv preparatlar saqlanadigan konteynerlar tayyorlanadigan material sifatida ishlatiladi. Tarkibida 15% molibden boʻlgan qoʻsh V.q- reaktiv dvigatellarning parraklarini tayyorlashda qoʻllaniladi.