O’zbekiston Jurnalistika va Ommaviy Kommunikatsiyalar Universiteti Raqamli Media va Internet Jurnalistika Kafedrasi Pandemiya davrida axborot uzatishda ijtimoviy tarmoqlarning roli

1.1. Zamonaviy media-makonda OAVning axborot uzatish usullari
Media va axborot savodxonligi — bu ijodiy faoliyatda barcha zarur vositalardan foydalangan holda axborot va media mahsulotlarini samarali olish, tahlil qilish, tanqidiy baholash, talqin qilish, foydalanish, yaratish va tarqatish imkonini beradigan bilim, ko‘nikma, munosabat, malaka va amaliyotlar majmuidir. Bugungi kunda dunyo ommaviq axborot vositalarida axborotni tanlash va to‘g‘ri baholash qobiliyati dolzarb bo‘lib qolmoqda. Media savodxonligi, media ta’limi, media madaniyat, soxta va tashviqot axborotlariga qarshilik ko‘rsatish — bu kalit so‘zlarning barchasi ikki kunlik seminar trening mohiyatini aks e ttirdi. “O‘zbekiston ta’lim tizimiga media savodxonlikni jori y e tish” loyihasi doirasida “Media savodxonlik nim a va uni maktabda qanday o‘qitish kerak?” mavzusidagi ushbu seminar-trening O‘zbekiston Zamonaviy jurnalistikani rivojlantirish markazi, DW Akademiyasi va Germaniya tomoni hamkorligida tashkil e tildi. Trening jarayonida ishtirokchilar o‘z tajribalari bilan fikr almashib, “Adolat tili”, kontent, Vebler sxemasi kabi yangiliklarga, turli ma’lumot, usul va metodikalarga ega bo‘lishdi.
Xo‘sh, media savodxonlik nima? Nega bugun uning ahamiyati tobora ortib bormoqda? Axborot oqimining bir necha barobar tezlashishi, ijobiy ma’lumotlar bilan bir qatorda salbiy xarakterdagi axborotning ko‘payishi media savodxonlikka ega bo‘lish zaruratini qo‘ydi. An’anaviy tarzda media savodxonlik shaxsning adabiya sarlarni tahlil eta olish va sifatli matnlarni yaratishidan iborat bo‘lgan. Bugun media savodxonlik – axborotning nega va nima uchun uzatilayotganligini bilish demakdir. Media savodxon inson o‘ziga bu axborotni kim va nima maqsadda yaratgan? Ushbu xabar men uchun zarurmi? Degan savolni bera olishi va to‘g‘ri xulosa chiqarishi, unga nisbatan tanqidiy yondashishi lozim. Mazkur savollar nafaqatsiz oilangiz davrasida televizor ko‘rayotgan, mashinada radio eshitayotgan yoki internetdagi xabarlarni ko‘rayotgan paytda berilishi, balki har qanda y a xborotni qabul qilayotgan va unga baho berayotganda ham kerak. Bugungi axboriy muhitni tushunishda media savodxonlik muhim ahamiyat kasb e tadi. Xo‘sh, media savodxonlik nima uchun kerak?

• 
  Huquqiy demokratik jamiyatimizning to‘laqonli, faol fuqarosi sifatida amalga oshirilayotgan islohotlar mazmun - mohiyatini tushunish;
  
• 
  OAV orqali uzatilayotgan va qabul qilinayotgan kundalik axborotni saralash ko‘nikmalarini shakllantirish;
  
• 
  Axborot orqali inson ongini boshqarishga yo‘lqo‘ymaslik va har qanday vaziyatda to‘g‘ri qaror qabul qilish;
  
• 
  Insonning vizual obrazlar ta’siri ostida ijobiy yoki salbiy tomonga o‘ zgarishlarini tahlil eta olish va vizual xabarlar ostida beriladigan ko‘rinmas ma’lumotlarni “o‘qiy olish”;
  
• 
  OAV orqali beriladigan matnli kommunikatsiyalar mohiyatini tahlil tish;
  
• 
  Axborot qayerdan, kim tomonidan va nima maqsadlarda uzatilayapti, kimning manfaatlarini o‘zida aks e ttirayapti, degan savollarga javob topa olish uchun zarurdir. Media savodxonlik tushunchasi borasida turli fikrlar mavjud bo‘lib, AQShning Jamiyat xususidagi xalqaro e nsiklopediyasida qayd e tilishicha, “Media savodxonlik — inson jamiyatdagi fuqaro sifatidagi mas’uliyatini his qilgan holda faol va savodli bo‘lishi, media matnlarni qabul qila olishi, yaratishi, tahlil eta olishi va baholashi, zamonaviy mediani ijtimoiy-madaniy va siyosiy mazmunini tushuna olishi demakdir”. Medi a savodxonlikning maqsadi har bir medianing ustuvorliklari va kamchiliklarini tushungan holda ular tomonidan tarqatilayotgan axborotni saralay bilish va zarurini qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘lsa, asosiy vazifasi insonlar tomonidan iste’mol qilinadigan har qanda y a xborotning manipulyativ kuchini anglagan holda undan chegaralanishdir. Shuningdek, odamlarga OAV hamda fuqarolik jurnalistika rolini tushunishga yordam berishdir.
  

Fikrimizcha, media savodxonlik media ta’limning uzviy bog‘liq qismidir. Shu bilan birgalikda uning ko‘rinishlari ko‘paymoqda. Bugungi kunda medianing tahlil e tilishi natijasida tilimizga kirib kelayotgan tushunchalar, ya’ni media savodxonlik, media ta’lim, mediani o‘rganish va boshqalar bir-biri bilan bog‘liq bo‘lsa-da, media axborotni qabul qilish, saralash, tahlil e tish, baholashda media savodxonlik tushunchasi bilan birgalikda media ta’lim, mediani o‘rganish, media madaniyat tushunchalari ham qo‘llanilyapti. Masalan:

Media ta’lim

– media o‘quv dasturida integrallashgan, fanlar aro asosida o‘rganilishini;
– «mediamavzu»ni aniq bir fan doirasida tahlil e tilishini;
– amaliyish va tahlil orqali mediaga tanqidiy yondashishni;
– uning shakli, texnologiyalari, axborotni uzatish usullarini o‘rganishni;
– media agentliklarni, ularning ijtimoiy, siyosiy va madaniy rolini o‘rganishni;
– talabaning OAV bilanishlashini;
– tadqiqot faoliyatini;
– medianing til va san’at orqali auditoriyaga ta’sirini o‘rganadi.
Mediani o‘rganish e sa o‘z navbatida:
– mediani nazariy jihatdan o‘rganishni;
– mediani qiyosiy jihatdan tahlil e tishni;
– uning konseptual tarkibini;
– media matnni tahlil e tish va uning yaratilish metodikasini;
– ommaviy kommunika ts iya, kino san’ati va madaniyatshunoslik fanlarining o‘zaro bog‘liqligini;
– OAVning ta’sirini o‘rganadi.
Media savodxonlik mediani o‘rganish bo‘lib, media ta’limning quyidagi natijalariga asoslanadi va o‘z oldiga:
– medianing shaxs va jamiyatga ta’sirini tushunish;
– ommaviy kommunika tsi ya jarayonini anglash
– media matnlarni tushunish va tahlil eta olish;
– media kontekstini tushunish;
– media matnlarni yaratish va ularni tahlil e tish;
– media matnlarni baholashga va ularni saralash vazifalarini qo‘yadi.
Bugungi kunda media, ya’ni ommaviy axborot vositalari, kino, teatr, san’atning turlari, madaniyat sarchashmalari, internet orqali uzatilayotgan har qanday ma’lumot insonongiga o‘zining ma’lum bir ta’sirini o‘tkazib, uning dunyoqarashini o‘zgartirishga sabab bo‘lmoqda. Yuqorida tilga olingan tushunchalarning qo‘llanilishi va bugungi kunda media ta’lim, media savodxonlik, media tanqid va mediani o‘rganishga bo‘lgan intilishning asosiy maqsadi ham axborotning yaratilishi, uningtarqalish jarayonini tushunib yetish, tijorat, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va madaniy maqsadlarda tarqatilayotgan axborotning mohiyatini anglagan holda uni baholay olishdir.
Ommaviy axborot vositalari ommaviy kommunikatsiyalar orqali katta auditoriyani qamrab oladigan turli xil ommaviy axborot vositalarini anglatadi. Radioeshittirish vositalari ma'lumotni kino , radio , yozib olingan musiqa yoki televizor kabi ommaviy axborot vositalari orqali elektron shaklda uzatadi. Raqamli media ham internet , ham mobil ommaviy aloqani o'z ichiga oladi. Internet-media elektron pochta , ijtimoiy media saytlari, veb-saytlar va Internetga asoslangan radio va televidenie kabi xizmatlarni o'z ichiga oladi . Ko'pgina boshqa ommaviy axborot vositalari Internetda televidenie reklamalariga ulanish yoki ularni onlayn ko'rsatish yoki QR kodlarini tarqatish orqali qo'shimcha mavqega ega.mobil foydalanuvchilarni veb-saytga yo'naltirish uchun tashqi yoki bosma ommaviy axborot vositalarida. Shu tariqa, ular Internet taqdim etuvchi qulaylik va aloqa imkoniyatlaridan foydalanishlari mumkin, chunki bu orqali dunyoning turli mintaqalarida bir vaqtning o'zida va tejamkorlik bilan ma'lumotni osongina efirga uzatadi. Tashqi axborot vositalari axborotni AR reklama kabi ommaviy axborot vositalari orqali uzatadi.
Bosma ommaviy axborot vositalari jismoniy ob'ektlar orqali ma'lumot uzatadi, masalan, kitoblar, komikslar, jurnallar, gazetalar yoki risolalar. Tadbirni tashkil etish va ommaviy nutq so'zlash ham ommaviy axborot vositalarining shakllari sifatida qaralishi mumkin.
Ushbu texnologiyalarni nazorat qiluvchi tashkilotlar, masalan, kinostudiyalar, nashriyot kompaniyalari, radio va televidenie stantsiyalari ommaviy axborot vositalari sifatida ham tanilgan.
Ayni paytda media ta’lim asoslarini har bir ta’lim muassasasiga o‘quv dasturiga kiritish, o‘quvchila yoshlarga maktablarda ta’lim jarayonida uning asoslarini interaktiv, turli o‘yinlar shaklida tushuntirish, o‘sib kelayotgan avlod tomonidan shiddatli axborot oqimida zarurini tanlash va unga tanqidiy yondoshgan holda baholay olish imkonini beradi. Bu esa o‘z navbatida yoshlarning kelajakdagi fuqarolik pozitsiyasini yanada mustahkamlanishiga, jahonda yuz berayotgan voqea-hodisalarni xolis baholab, to‘g‘ri qaror qabul qila olishiga asos bo‘lib xizmat qiladi. Har bir ommaviy axborot vositasining o'ziga xos kontent turlari, ijodiy rassomlar, texniklar va biznes modellari mavjud.

Telefon ikki tomonlama aloqa vositasi bo'lsa-da, ommaviy axborot vositalari katta guruh bilan muloqot qiladi. Bundan tashqari, telefon Internetga ulangan uyali telefonga aylandi . Bu uyali telefonlarni ommaviy axborot vositasiga aylantiradimi yoki oddiygina ommaviy axborot vositalariga (Internet) kirish uchun ishlatiladigan qurilmaga aylanadimi degan savol tug'iladi. Hozirda marketologlar va reklama beruvchilar sun'iy yo'ldoshlardan foydalanishlari va reklama va reklamalarni telefon foydalanuvchisi talab qilmasdan to'g'ridan-to'g'ri uyali telefonlarga translyatsiya qilishlari mumkin bo'lgan tizim mavjud. Bu ommaviy reklamani millionlab odamlarga etkazish ommaviy aloqaning yana bir shaklidir. Video o'yinlar ham ommaviy axborot vositasiga aylanib ketishi mumkin. Video o'yinlar masalan, RuneScape kabi ommaviy ko'p o'yinchi onlayn rol o'ynash o'yinlari butun dunyo bo'ylab millionlab foydalanuvchilarga umumiy o'yin tajribasini taqdim etadi va ularning barcha foydalanuvchilariga bir xil xabarlar va mafkuralarni etkazadi. Foydalanuvchilar ba'zan onlayn o'ynash orqali bir-birlari bilan tajriba almashishadi. Biroq, Internetni hisobga olmaganda, video o'yinlar o'yinchilari o'yinni yakka tartibda o'ynashda umumiy tajriba almashayotgani shubhali. Hech qachon o'ynamagan do'stingiz bilan video o'yin voqealarini batafsil muhokama qilish mumkin, chunki tajriba har birida bir xil. Demak, bu ommaviy kommunikatsiya shaklimi, degan savol tug'iladi.

"Ommaviy axborot vositalari" atamasi ba'zida " asosiy media " ning sinonimi sifatida noto'g'ri ishlatiladi. Asosiy ommaviy axborot vositalari muqobil ommaviy axborot vositalaridan mazmuni va nuqtai nazari bilan ajralib turadi . Muqobil ommaviy axborot vositalari ham “ommaviy axborot vositalari” bo‘lib, ular ko‘p odamlarni qamrab oladigan texnologiyadan foydalanadilar, hatto auditoriya odatda asosiy oqimdan kichikroq bo‘lsa ham.

Umumiy foydalanishda "ommaviy" atamasi ma'lum miqdordagi shaxslar mahsulotni qabul qilishini emas, balki mahsulot asosan ko'plab oluvchilar uchun mavjud ekanligini anglatadi.

Radio va televidenie dasturlari Qo'shma Shtatlarda yuqori darajada tartibga solinadigan chastota diapazonlari bo'ylab tarqatiladi. Bunday tartibga solish tarmoqli kengligi, diapazoni, litsenziyalanishi, foydalaniladigan qabul qiluvchilar va transmitterlarning turlarini va maqbul tarkibni aniqlashni o'z ichiga oladi. Kabel televideniyesi dasturlari ko'pincha radio va televidenie dasturlari bilan bir vaqtda efirga uzatiladi, lekin auditoriyaga ega. Signallarni kodlash va qabul qiluvchilarning alohida joylarida kabel konvertor qutisini talab qilish orqali kabel obunaga asoslangan kanallarni va ko'rish uchun to'lov xizmatlarini ham ta'minlaydi. Radioeshittirish tashkiloti bir vaqtning o'zida bir nechta kanallar ( chastotalar ) orqali bir nechta dasturlarni translyatsiya qilishi mumkin , masalan, BBC One va Two . Boshqa tomondan, ikki yoki undan ortiq tashkilot kanalni baham ko'rishi mumkin va har biri uni kunning belgilangan qismida, masalan, Multfilmlar tarmog'i / Kattalar uchun suzishda ishlatishi mumkin . Raqamli radio va raqamli televidenie , shuningdek, bir nechta kanallar bitta ansamblga siqilgan holda multiplekslangan dasturlarni uzatishi mumkin. Eshittirish Internet orqali amalga oshirilganda ko'pincha veb-translyatsiya atamasi ishlatiladi. 2004 yilda bir qator texnologiyalar birlashganda podkastni ishlab chiqarishda yangi hodisa yuz berdi . Podkasting asinxron eshittirish/tor translyatsiya vositasidir. Adam Karri va uning hamkorlari Podshow podkastning asosiy tarafdorlaridir.
Internet (shuningdek, oddiygina "tarmoq" yoki aniqrog'i "veb" nomi bilan ham tanilgan) ommaviy axborot vositalarining yanada interaktiv vositasi bo'lib, uni qisqacha "tarmoqlar tarmog'i" deb ta'riflash mumkin. Xususan, bu standart Internet protokoli (IP) yordamida paketli kommutatsiya orqali ma'lumotlarni uzatuvchi o'zaro bog'langan kompyuter tarmoqlarining butun dunyo bo'ylab ochiq tarmog'idir . U millionlab kichik mahalliy, akademik, biznes va hukumat tarmoqlaridan iborat bo'lib, ular birgalikda elektron pochta , onlayn chat , fayl uzatish va bir-biriga bog'langan veb-sahifalar kabi turli xil ma'lumotlar va xizmatlarni o'z ichiga oladi.va World Wide Webning boshqa hujjatlari .
Ba'zi keng tarqalgan foydalanishdan farqli o'laroq, Internet va World Wide Web sinonim emas: Internet - mis simlar, optik tolali kabellar, simsiz ulanishlar va boshqalar bilan bog'langan o'zaro bog'langan kompyuter tarmoqlari tizimi ; Internet - bu giperhavolalar va URL manzillar bilan bog'langan tarkib yoki o'zaro bog'langan hujjatlar . World Wide Web-ga Internet orqali boshqa ko'plab xizmatlar, jumladan elektron pochta, fayl almashish va quyida tavsiflangan boshqa xizmatlar orqali kirish mumkin. 20-asrning oxiriga kelib, Butunjahon Internet tarmog'ining paydo bo'lishi ko'pchilik odamlar ommaviy axborot vositalari bilan taqqoslanadigan miqyosda ta'sir qilish vositalariga ega bo'lishi mumkin bo'lgan birinchi davrni belgiladi. Veb-saytga ega bo'lgan har bir kishi global auditoriyaga murojaat qilish imkoniyatiga ega, garchi yuqori darajadagi veb-trafikga xizmat ko'rsatish hali ham nisbatan qimmat. Tengdoshlarning ko'tarilishi mumkintexnologiyalar tarmoqli kengligi narxini boshqariladigan qilish jarayonini boshlagan bo'lishi mumkin. Katta hajmdagi ma'lumotlar, tasvirlar va sharhlar (ya'ni "kontent") mavjud bo'lsa-da, veb-sahifalardagi ma'lumotlarning haqiqiyligi va ishonchliligini aniqlash ko'pincha qiyin (ko'p hollarda o'z-o'zidan nashr etiladi). Internet ixtirosi, shuningdek, bir necha daqiqada butun dunyo bo'ylab tezkor yangiliklarni tarqatish imkonini berdi. Bir lahzali, markazlashmagan aloqaning tez o'sishi ko'pincha ommaviy axborot vositalarini va uning jamiyat bilan munosabatlarini o'zgartirishi mumkin deb hisoblanadi.
"Kross-media" bir xil xabarni turli media kanallari orqali tarqatish g'oyasini anglatadi. Shunga o'xshash fikr yangiliklar sanoatida "konvergensiya" sifatida ifodalanadi. Ko'pgina mualliflar kross-media nashrlarini qo'lda konvertatsiya qilmasdan ham bosma , ham internetda nashr etish qobiliyati deb tushunishadi . O'zaro mos kelmaydigan ma'lumotlar va ekran formatlariga ega simsiz qurilmalar sonining ko'payishi "bir marta yaratish, ko'p nashr etish" maqsadiga erishishni yanada qiyinlashtiradi.
Internet tezda ommaviy axborot vositalarining markaziga aylanmoqda. Internet orqali hamma narsaga kirish mumkin bo'ladi. Odamlar gazeta olish yoki soat 10 dagi yangiliklarni ko'rish o'rniga, internetga kirib, xohlagan yangiliklarni xohlagan vaqtda olishlari mumkin. Misol uchun, ko'plab ishchilar ish stolida o'tirgan holda Internet orqali radio tinglashadi. Hatto ta'lim tizimi ham Internetga tayanadi. O'qituvchilar bitta elektron pochta orqali butun sinf bilan bog'lanishlari mumkin. Ularning veb-sahifalari bo'lishi mumkin, unda talabalar sinf rejasi yoki topshiriqlarining boshqa nusxasini olishlari mumkin. Ba'zi sinflarda sinf bloglari mavjud bo'lib, ularda talabalar har hafta nashr etishlari kerak, talabalar o'z hissalariga qarab baholanadi.
Blog yuritish, shuningdek, ommaviy axborot vositalarining keng tarqalgan shakliga aylandi. Blog bu veb-sayt bo'lib, odatda shaxs tomonidan yuritiladi, muntazam ravishda sharhlar, voqealar tavsiflari yoki tasvirlar yoki videolar kabi interfaol vositalar mavjud. Yozuvlar odatda teskari xronologik tartibda ko'rsatiladi, eng so'nggi xabarlar tepada ko'rsatiladi. Ko'pgina bloglarda ma'lum bir mavzu bo'yicha sharhlar yoki yangiliklar mavjud; boshqalar ko'proq shaxsiy onlayn kundaliklar sifatida ishlaydi. Oddiy blog matn, rasm va boshqa grafiklarni, shuningdek, boshqa bloglar, veb-sahifalar va tegishli ommaviy axborot vositalariga havolalarni birlashtiradi. O'quvchilarning interaktiv formatda sharh qoldirish qobiliyati ko'plab bloglarning muhim qismidir. Aksariyat bloglar asosan matnli boʻlsa-da, baʼzilari sanʼat (artlog), fotosuratlar (fotoblog), sketchblog, videolar (vlog), musiqa (MP3 blog) va audio (podkasting)ga qaratilgan boʻlsa-da, kengroq ijtimoiy media tarmogʻining bir qismidir.Mikrobloglar blog yuritishning yana bir turi bo'lib, u juda qisqa postlardan iborat bloglardan iborat.
RSS - bu Wired kabi yirik yangiliklar saytlari , Slashdot kabi yangiliklarga yo'naltirilgan jamoat saytlari va shaxsiy bloglar kabi yangiliklar va yangiliklarga o'xshash saytlar mazmunini sindikatsiyalash formati. Bu blog yozuvlari, yangiliklar sarlavhalari va podkastlar kabi tez-tez yangilanadigan kontentni nashr qilish uchun foydalaniladigan veb tasma formatlari oilasidir. RSS hujjati (u "tasma" yoki "veb tasma" yoki "kanal" deb ataladi) tegishli veb-sayt mazmunining qisqacha mazmunini yoki to'liq matnni o'z ichiga oladi. RSS odamlarga maxsus dasturlar yoki filtrlangan displeylarga ulanishi mumkin bo'lgan avtomatlashtirilgan tarzda veb-saytlarni kuzatib borish imkonini beradi.
Podkast - bu portativ media pleerlar va kompyuterlarda o'ynatish uchun sindikatsion tasmalar yordamida Internet orqali tarqatiladigan raqamli media fayllar seriyasidir. Podkast atamasi, translyatsiya kabi, kontentning o'ziga yoki uni sindikatsiyalash usuliga ishora qilishi mumkin; ikkinchisi podcasting deb ham ataladi. Podkastning boshlovchisi yoki muallifi odatda podkaster deb ataladi.
Jurnal turli xil maqolalarni o'z ichiga olgan davriy nashr bo'lib, odatda reklama yoki o'quvchilar tomonidan sotib olish orqali moliyalashtiriladi. Jurnallar odatda haftada bir marta, ikki haftada bir, oylik, ikki oyda yoki chorakda bir marta nashr etiladi, muqovasida esa nashr etilgan sanadan oldin sanasi ko'rsatilgan. Ular ko'pincha qoplangan qog'ozga rangli bosilgan va yumshoq qopqoq bilan bog'langan. Jurnallar ikkita keng toifaga bo'linadi: iste'molchi jurnallari va biznes jurnallari. Amalda, jurnallar ilmiy, badiiy, akademik yoki maxsus qiziqish uyg'otadigan nashriyotlar tomonidan chiqarilgan davriy nashrlarning bir qismi bo'lib, ular faqat obuna bo'lgan, qimmatroq, muomalasi cheklangan va ko'pincha reklamasi kam yoki umuman bo'lmagan.
Ochiq media - bu reklama taxtalari, yozuvlar, do'konlar/avtobuslar kabi tijorat binolari/obyektlari ichida va tashqarisida joylashtirilgan plakatlar, uchar bilbordlar (samolyotlar tirkamasidagi belgilar), skeyplar, skayrayting, AR reklamasidan iborat ommaviy axborot vositalarining bir shakli. Ko'pgina tijorat reklama beruvchilari sport stadionlarida reklama qilishda ommaviy axborot vositalarining ushbu shaklidan foydalanadilar. Tamaki va alkogol ishlab chiqaruvchilari bilbordlar va boshqa tashqi axborot vositalaridan keng foydalanishgan. Biroq, 1998 yilda Qo'shma Shtatlar va tamaki sanoati o'rtasidagi asosiy kelishuv bitimi sigaretlarni reklama taxtasida joylashtirishni taqiqladi. 1994 yilda Chikagoda o'tkazilgan tadqiqotda Diana Xakbart va uning hamkasblari tamaki va alkogolga asoslangan reklama taxtalari qashshoq mahallalarda qanday to'planganligini aniqladilar. Boshqa shahar markazlarida Jurnalistika - bu hozirgi voqealar , tendentsiyalar , muammolar va odamlarga oid ma'lumotlarni to'plash, tahlil qilish, tekshirish va taqdim etish intizomi. Jurnalistlik bilan shug'ullanadiganlar jurnalistlar deb nomlanadi. Yangilikka yo'naltirilgan jurnalistika ba'zan "tarixning birinchi qo'pol loyihasi" deb ta'riflanadi chunki jurnalistlar ko'pincha muhim voqealarni yozib olishadi va qisqa muddatlarda yangiliklar maqolalarini tayyorlaydilar. O'z hikoyalari bilan birinchi bo'lish bosimi ostida bo'lsa-da, ommaviy axborot vositalari odatda har bir tashkilotning aniqlik, sifat va uslub standartlariga rioya qilgan holda o'z hisobotlarini nashr qilishdan oldin tahrir qiladi va tekshiradi . Ko'pgina axborot tashkilotlari hukumat amaldorlari va muassasalarini jamoatchilik oldida mas'ul qilishning g'ururli an'analarini da'vo qilmoqda, ommaviy axborot vositalari tanqidchilari esa matbuotning o'zini professional jurnalistika standartlari bo'yicha javobgarlikka tortish haqida savollar tug'dirmoqda.
Jamoatchilik bilan aloqalar - bu tashkilot va uning ijobiy imidjini yaratish, boshqarish va saqlab qolish uchun uning asosiy jamoatchiliklari o'rtasidagi aloqani boshqarish san'ati va fanidir. Bunga misollar kiradi:
Korporatsiyalar potentsial mijozlarga o'zlari ishlab chiqaradigan mahsulotlar yoki ko'rsatadigan xizmatlar to'g'risidagi ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri sotish harakatlarini qo'llab-quvvatlash uchun marketing jamoatchilik bilan aloqalardan foydalanadilar. Odatda, ular qisqa va uzoq muddatda sotishni qo'llab-quvvatlaydi, kuchli, doimiy bozor uchun korporatsiya brendini o'rnatadi va yoritadi. Korporatsiyalar, shuningdek, jamoatchilik bilan aloqalardan qonun chiqaruvchilar va boshqa siyosatchilarga murojaat qilish, qulay soliq, tartibga solish va boshqa muolajalarni izlash uchun vosita sifatida foydalanadilar va ular o'zlarini ma'rifatli ish beruvchilar sifatida ko'rsatish uchun, inson resurslarini ishga olish dasturlarini qo'llab-quvvatlash uchun foydalanishlari mumkin.
Nodavlat notijorat tashkilotlari, shu jumladan maktablar va universitetlar, kasalxonalar, inson va ijtimoiy xizmat agentliklari jamoatchilik bilan aloqalardan xabardorlik dasturlarini qo'llab-quvvatlash, mablag' yig'ish dasturlari, xodimlarni yollash va ularning xizmatlariga homiylikni oshirish uchun foydalanadilar. Siyosatchilar ovozlarni jalb qilish va pul yig'ish uchun jamoatchilik bilan aloqalardan foydalanadilar va saylov qutisida muvaffaqiyat qozonganlarida, keyingi saylovlarga yoki mansab oxirida o'z merosiga ko'z bilan o'z xizmatlarini ilgari surish va himoya qilish uchun foydalanadilar.
Ommaviy axborot vositalari manbalari, ramka tuzish va kun tartibini belgilash kabi nazariyalar orqali, ma'lum faktlar va ma'lumotlar ta'kidlanganidek, hikoyaning ko'lamiga ta'sir qilishi mumkin ( OAV ta'siri ). Bu odamlarning ma'lum bir guruh odamlarni qanday idrok etishi bilan bevosita bog'liq bo'lishi mumkin, chunki bir kishi oladigan yagona ommaviy axborot vositalari juda cheklangan bo'lishi mumkin va butun voqea yoki vaziyatni aks ettirmasligi mumkin; hikoyalar ko'pincha ma'lum bir demografiyaga qaratilgan muayyan istiqbolni aks ettirish uchun yoritiladi.
Mahalliy yoki muayyan mavzuga e'tiborning yo'qligi ommaviy axborot vositalarining keng tarqalgan tanqididir. Ommaviy axborot vositalari ko'pincha milliy va xalqaro yangiliklarni yoritishga majbur bo'ladi, chunki u keng demografik guruhlarga mos kelishi va tegishli bo'lishi kerak. Shunday qilib, u ko'plab qiziqarli yoki muhim mahalliy voqealarni o'tkazib yuborishi kerak, chunki ular tomoshabinlarning aksariyat qismini qiziqtirmaydi. WiseGeek veb-sayti tomonidan keltirilgan misol, "jamoa aholisi o'zlarining rivojlanishga qarshi kurashini tanqidiy deb bilishlari mumkin, ammo agar kurash bahsli bo'lsa yoki biron bir shaklda pretsedentlar o'rnatilgan bo'lsa, voqea ommaviy axborot vositalarining e'tiborini jalb qiladi".
Ommaviy axborot vositalarini o'rganish boshlanganda, ommaviy axborot vositalari faqat 21-asr tajribasidagi ijtimoiy media imperiyasidan juda farq qiladigan ommaviy axborot vositalaridan iborat edi. Shuni nazarda tutgan holda, ommaviy axborot vositalari endi mavjud emas, yoki hech bo'lmaganda u bir vaqtlar mavjud bo'lgan shaklda mavjud emas, degan tanqidlar mavjud. Ommaviy axborot vositalarining ushbu asl shakli ijtimoiy media jamiyatida qilish qiyinroq bo'lgan "yangiliklar" bo'yicha keng jamoatchilik nimalarga duchor bo'lishini filtrlaydi. Teorist Lens Bennetning ta'kidlashicha, yaqin tarixdagi bir nechta muhim voqealarni hisobga olmaganda, bir xil ommaviy ishlab chiqarish vositasi orqali bir xil yangiliklarni tomosha qilish uchun etarlicha katta guruh ommaviy deb nomlanishi odatiy holdir. Bennettning 21-asr ommaviy axborot vositalarini tanqid qilishiga ko'ra, bugungi kunda bir guruh odamlar turli xil yangiliklarni, butunlay boshqa manbalardan olishlari odatiy holdir va shuning uchun ommaviy axborot vositalari qayta ixtiro qilingan. Yuqorida aytib o'tganimizdek, jurnalistlar chop etish yoki chop etmaslik haqida qaror qabul qilganda, asl ommaviy axborot vositalariga filtrlar qo'llanilgan bo'lar edi.
Ijtimoiy media ommaviy axborot vositalaridan yangi paradigmaga o'tishda katta hissa qo'shmoqda, chunki ijtimoiy media orqali ommaviy kommunikatsiya nima va shaxslararo muloqot nima ekanligini chalkashtirib yuboradi. Shaxslararo/niche aloqasi - ma'lum bir janrda ma'lumot va ma'lumot almashish. Ushbu muloqot shaklida kichikroq odamlar guruhlari yangiliklar/ma'lumot/fikrlarni iste'mol qiladilar. Bundan farqli o'laroq, ommaviy axborot vositalari o'zining asl ko'rinishida janr bilan cheklanmagan va omma tomonidan iste'mol qilinmoqda.
Masalan, Internet umumiy tarqatish tarmog'i ustida qurilgan bloglar, podkastlar, veb-saytlar va boshqa turli texnologiyalarni o'z ichiga oladi. Oltinchi va ettinchi ommaviy axborot vositalari, Internet va mobil telefonlar ko'pincha raqamli media deb ataladi ; va to'rtinchi va beshinchi, radio va televidenie, radioeshittirish vositalari sifatida . Ba'zilarning ta'kidlashicha, video o'yinlar ommaviy axborot vositalarining alohida shakliga aylandi.
Asosiy xulosa shuki, biz hammamiz media olamida yashaymiz va har kuni media savodxonlik muammolariga duch kelamiz. Yoshlarga bunda y qiyin sharoitda o‘zini tutish qoidalari va o‘z-o‘zini himoya eta olishni o‘rgatish juda muhimdir.