O’zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti

Reklama faoliyatini tashkil etish fanining iqtisodiy mohiyati va mazmuni

Reklama lotincha—«qichqiraman» so'zidan olingan bo‘lib, tovarlaming xususiyatlari va har xil turdagi xizmatlami sotish, ularga iste’mol talablarini yuzaga keltirish maqsadida beriladigan ma’lum otdir1. Reklama faoliyatini tashkil etish fanining iqtisodiy mohiyati boiib, marketing sohasida o ‘z bilimini takomillashtirib borayotgan talabalar uchun reklamaning mazmun mohiyatini ilmiy hamda amaliy jihatdan chuqur o'rganishga moMjallangandir. Reklamaning bozordagi sotuvchi va haridorlar hamda tovar va xizmatlaming keskin raqobashiligi bilan aloqasi quydagi tushunchani shakllantiradi: “Reklama (reklama m a’lumoti)-reklama beruvchi tomonidan tarqatilgan ma’lumotlaming (axborotning) har xil matnli, u foydalangan tahlil yoki boshqa vositalardan qat‘iy nazar, shu jumladan nashr qilish yo‘li bilan, efirga uzatish yo‘li bilan ommaviy o'rganish, ommaviy foydalanish yoki yetkazish, reproduksiya yo‘li bilan va uchunchi shaxslarga nisbatan reklama beruvchi to‘g‘risida uning tovarlari (ish xizmatlari), xususiyati va harakteristikalari, ishlab chiqarish sharoitlari, oliy hamda ishlatish va boshqa holatlar to‘g ‘risida, shu maqsadlarning reklama beruvchi uning tovarlarga (ishlarga, xizmatlarga) bo‘lgan qiziqishini shakllantirishga yoki ushlab turishga xizmat qiluvchi, bozorda ularni raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan. Turli iqtisodiy sharoitlarda reklama faoliyatining xususiyatlari ko'rsatilgan iqtisodiyot, mamlakat ichki bozorida talab va taklifning balanslashgan sharoitlarida rivojlangan reklama faoliyatini tashkil etish xosdir.

Reklama talabga mos keluvchi tovarlami sotilishini tezlashtirish uchun ishlatilgan. Bozomi shaklianishida boshlangan yangi jarayon reklamani ishlatish va rivojlanishida prinsipial yangi yo'llarini talab qiladi.Shuni hisobga olish kerakki reklamaning vazifalari bir xil emas va tovar bozorining rivojlanish bosqichiga bogiiq holda uning vazifalari o ‘zgarib turadi. Bozor munosabatlariga o ‘tishning dastlabki bosqichida reklamaga aholini import elektron hisoblash va orgtexnikalar, bank, birja, sug’urta kompaniya xizmatlari; mamlakatda va uning tashqarisida biznes maktablarida o ‘qitish, biznes bo‘yicha o'quv metodik qoMlanmalar to‘g ‘risida barcha ommaviy axborot vositalarida aholiga ma’lumotlarni yetkazib berish keng amalga oshirilishi yo'lga qo‘yildi. Tovar ishlab chiqarishni rivojlanishi bilan reklamaning iqtisodiy roli ortib boradi. Reklama tufayli haridor tanlashda qaysidir tovarga xohishini bildiradi, shu bilan u oldi sotdi jarayoni, kapitalni aylanishini tezlashtiradi. Reklama tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish emas. U faqatgina tovar va xizmatlarni iste’molchiga yetkazib berish vositasi bo'lishi kerak. Reklama amaliyotida shuni esda tutish lozimki: reklama muvoffaqiyat qozonishi uchun u to'g'ri, haqiqatga mos bo‘lishi, reklanta qilinayotgan tovaming haqiqatan ega boMgan sifatlarini ko‘rsatishi kerak. Noinsof reklama balki shovqin ko‘tarishi mumkin va ma’lum muvoffaqiyat olib kelishi mumkin, lekin bu muvoffaqiyat tuyulayotgandek bo'lishi mumkin, lekin u vaqtinchalik bo'ladi. Haqqoniy reklama talabni ko'paytirishga, ushlab turishga yoki barqarorlashtirishga yordam beradi. Hayot darajasini ko‘tarish uchun reklama faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish ham o ‘ziga xos rag‘batlantiradi. Reklama yordamida bozor, haridorlar uchun to‘liq va ochiq bo'ladi. Har xil iste’molchilarning ehtiyojlariga qarab, didlariga, xohishlariga, daromadlariga va turmush tarzlarining yashashlari hamda millatlariga, an’anaga qarab amalga oshiriladi.
Reklama ishi bu kasbning asoslarini chuqur bilishni talab qiladi. Shu bilan bir vaqtda hozirgi milliy reklama ko’pincha professionailashtirilmaganlik bilan keskin ajralib turadi. Bu haqida gazeta, jurnal, radio, televideniyedagi reklama e’lonlari dalolat beradi. Xorijdagi va mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan reklama agentliklari tajribasida reklama materiallarini barpo qilish asosida yotadigan asosiy tamoyillar quyidagicha: - har qanday reklama toza, to‘g‘ri va haqiqiy boMishi kerak; - har qanday reklama jamiyat oldida javobgarlik hissi bilan tashkil qilinishi va sof raqobat tamoyillariga javob berishi kerak.
Hech qaysi reklama, reklamaga bo‘lgan xalqning ishonchiga putur yetkazishi mumkin emas. Bizning mamlakatimizda tovar va xizmatlarning reklama qilishda ham shu asosiy tamoyillarni qoMlash kerak. Reklamani yorituvchilar shuni esda tutishlari kerakki-reklama o‘z-o‘zidan tovarlami past sifatini kompensasiya qila olmaydi. Bundan tashqari bunday reklama sifatsiz tovarlarga boigan salbiy qarashni kuchaytirishi mumkin. chunki ko'pchilik haridorlar reklama ta’sirida uni sotib oladilar va yomon "mish-mish” aholi o'rtasida tarqaladi. Reklama shunda samaraliki qachon u mahsulotni ishlab chiqarishidan haridorgacha yetib borish umumiy jarayoniga kiritilgan bo'lsa, tarqoq epizodik reklama tadbirlari juda katta xato hisoblanadi, chunki yuqori sifatli reklama bo'lganda ham to'la samarali emasdir. Mahsulotni ishlab chiqarishdan uni realizasivasigacha bo'lgan haintna bosqichlar reklama ta’sirining aktiv dasturi bilan majassamlashishi kerak. Maqsadli yo'naltirilgan reklama kuchi ishlab chiqarish sohasida ham savdo sohasida ham boMishi kerak. Reklama vositalaridan foydalanishlikni bilmaslik bozorda faol ta’sir qilish imkonini, raqobat kurashida muvaffaqiyatga erishish imkonini pasaytiradi. Reklama iste’molchilar uchun savdo va boshqa korxonalarni, xizmat, tovarlami erkin tanlash sharoitlarini yaratishga yordam berishi kerak. Faqatgina tanlashning shunday sharoitlarida haridor ishlab chiqarishning maqsadli talabiga, aholining aniq guruhlarining ehtiyojiga yo'naltirilgan jarayonga bevosita qo'shilishi mumkin.