Oʻzbekiston kasaba uyushmalari federatsiyasi

Kasaba uyushmalari - mehnatkashlarni jinsi, diniy eʼtiqodi, irqiy va milliy mansubliklaridan qatʼiy nazar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalarida ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari va oʻz aʼzolari manfaatlarini himoya qilish maqsadida birlashtiruvchi ommaviy jamoat tashkilotlari. 18-asr oxirida Gʻarbiy Yevropa mamlakatlari va AQShda oʻzaro yordam jamiyatlari sifatida paydo boʻlgan. Rivojlangan mamlakatlarda 19-asrda legallashdi. K.u. xodimlarning mehnat sharoiti, ish haqi, turmush, madaniyat va shu kabi sohalardagi manfaatlarini himoya qilishga daʼvat etilgan. 14 yoshga toʻlgan va mehnat (kasb) faoliyati bilan shugʻullanayotgan har bir kishi oʻz xohishiga koʻra, oʻz manfaatlarini himoya qilish uchun K.u. tuzish, ularga kirish, K.u. faoliyati bilan shugʻullanish va K.u.dan chiqish huquqiga ega. Eng yirik xalqaro K.u. markazlari: Jahon K.u. federatsiyasi (1945-yil Parijda tuzilgan, 80 dan ortiq mamlakat milliy kasaba uyushma markazlarini birlashtiradi, kasaba uyushma umumiy aʼzolarining soni 20-asrning 90-y.larida 213 mln.dan ortiq boʻlgan), Xalqaro erkin kasaba uyushmalari konfederatsiyasi va Jahon mehnat konfederatsiyasi (1920-yil Vatikan yordamida Xalqaro xristian K.u. konfederatsiyasi nomi bilan tuzilgan, 14 mln.dan ortiq aʼzosi bor, qarorgohi Bryusselda).
Oʻzbekistonda K.u.ning huquqiy maqomi OʻzR Konstitutsiyasi, Mehnat kodeksi, "Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyatining kafolatlari toʻgʻrisida"gi OʻzR qonuni (1992-yil 2-iyul) va b. bilan belgilanadi. K.u.ga mehnat, unga haq toʻlash va b. tayin masalalarni hal qilish sohasida huquqlar berilgan. K.u.ning ustavlari "Oʻzbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari toʻgʻrisida"gi OʻzR qonunida belgilangan tartibda roʻyxatga olinadi. Barcha K.u. teng huquqlardan foydalanadilar. K.u. oʻz faoliyatida davlat boshqaruv idoralaridan, xoʻjalik idoralaridan, siyosiy partiyalardan mustaqil, ular oldida hisobdor emas va ular tomonidan nazorat qilinmaydi (qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno). K.u.ning huquqlarini cheklaydigan yoki shu huquqlarning amalga oshirilishiga toʻsqinlik qiladigan tarzdagi har qanday aralashuv man etiladi. K.u. oʻz ustavlarida belgilangan maqsadlarga va vazifalarga muvofiq ravishda boshqa mamlakatlarning K.u. bilan hamkorlik qilish, oʻz xohishiga koʻra, xalqaro va boshqa K.u. birlashmalariga va tashkilotlariga kirish huquqiga ega.
K.u.ning tuzilishi federalizmga asoslangan. Quyidan yuqorigacha barcha organlar K.u. aʼzolari tomonidan saylangan vakillarning yigʻilishlari, konferensiyalari va qurultoylarida saylanadi va ular oldida hisob beradi.
K.u. har bir aʼzosi saylashi va K.u. organlariga saylanishi, yigʻilishlar, matbuot va b. vositalar orqali K.u. hamda maʼmuriy organlar faoliyatiga taalluqli masalalarni qoʻyishi mumkin. K.u. ishlab chiqarish, tarmoq va hududiy prinsiplar asosida tashkil etiladi. Tarmoq va hududiy K.u. aʼzo tashkilotlar sifatida Oʻzbekiston K.u. Federatsiyasini tashkil etadilar (qarang Oʻzbekiston kasaba uyushmalari federatsiyasi Kengashi).
K.u.ning asosi — boshlangʻich tashkilot boʻlib, kasaba uyushmasi aʼzolarining umumiy yigʻilishi uning oliy organidir. Boshlangʻich tashkilot kamida 3 aʼzosi boʻlgan joylarda tuziladi. Kundalik ishlarni olib borish uchun kasaba uyushmasining guruhlarida guruh tashkilotchisi, 15 tagacha aʼzoni birlashtirgan boshlangʻich tashkilotda tashkilotchi va uning oʻrinbosari, 15 va undan koʻp aʼzoni birlashtirgan boshlangʻich tashkilotda kasaba qoʻmitasi saylanadi.
Iqtisodiy islohotlar va bozor munosabatlari sharoitida K.u.ni tashkiliy jihatdan mustahkamlash, kuch va mablagʻlarni birlashtirishga ehtiyoj kuchaydi. Endilikda Oʻzbekiston K.u. federatsiyasi oʻz faoliyatini ijtimoiy sherikchilik asosiga qurmoqda va hukumat, vazirliklar, idoralar, viloyat hokimliklari bilan ikki tomonlama hududiy va tarmoq bitimlari tuza boshladi. Mehnatga layoqatli aholini ish bilan taʼminlash, ishsizlikning oldini olish, mehnatkashlarga ijtimoiy xizmat koʻrsatish, mehnatkashlar va ularning oila aʼzolarini sogʻlomlashtirish masalalari bilan shugʻullanish K.u. faoliyatining eng muhim yoʻnalishlari boʻlib qoldi. Oʻzbekistonda K.u. aʼzolarining umumiy soni 6.730.545 kishini tashkil etadi (2002-yil aprel). Bundan tashqari, Oʻzbekiston K.u. Federatsiyasiga kirmaydigan "Qizilqumkamyobmetalloltin" konsernida 65 mingdan ortiq kasaba uyushma aʼzosi bor.
O'zbekistonda sanatoriy-kurortni davolash bo'yicha ishlar respublikamizda hayotimizning barcha sohalarida tub o'zgarishlarni amalga oshirish bilan birga, mustaqillikning dastlabki yillaridanoq mamlakatimizda mehnatkashlar salomatligini muhofaza qilish, ularning va ularning oila a'zolarining salomatligini mustahkamlashga katta e'tibor qaratildi va yildan-yilga bu ishlar tobora takomillashib bormoqda. Mamlakatimizda sanatoriy-kurort davolash tizimining shakllanish tarixiga nazar tashlasak, ushbu tizim 1925 yil 21 martda bo'lib o'tgan Respublika kasaba uyushmasining I ta'sis qurultoyidan so'ng o'z faoliyatini boshladi. Qurultoyda dam olish uylarini moliyalashtirishni yo'lga qo'yish, xodimlar bilan ta'minlash va mehnatkashlar salomatligiga e'tiborni kuchaytirish maqsadida yo'llanmalar tarqatish bo'yicha O'zbekiston kasaba uyushmasi qoshidagi kurortlar boshqarmasi faoliyatini boshlash uchun asos yaratildi.
Dam olish maskanlarini boshqarish kasaba uyushmalari sanatoriylarini boshqarish tuzilmasini takomillashtirish, mehnatkashlar va ularning oila a'zolarini zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar va tibbiy usullar asosida sog'lomlashtirish, dam olish va ularga madaniy xizmat ko'rsatishni yaxshilash, sanatoriylarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash vazifalari yuklatildi. ("1919-1962 yillarda O'zbekistonda sanatoriy-kurort ishlari"haqidagi tarixiy ma' lumotdan olingan). Ayni paytda O'zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi tizimida 24 ta sanatoriy mavjud bo'lib, ulardan 2 ta aksiyadorlik jamiyati va mas'uliyati cheklangan jamiyatlar hamda unitar korxonalar, shuningdek, dam olish uylari faoliyat yuritmoqda. U erda har yili respublikamizning 100 ming mehnatkash xalqi va ularning oila a'zolari dam olib, sog'lig'ini tiklaydilar.
Yildan-yilga aholining turmush tarzi va farovonligini yaxshilash, sanatoriy va dam olish maskanlari sifati darajasini oshirish natijasida mehnatkashlarimizning talab va talablari yanada ortib bormoqda.
So'nggi yillarda O'zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi tomonidan sanatoriy muassasalarining iqtisodiy holatini ularning rentabelligini oshirish maqsadida monitoring olib borilmoqda. Monitoring natijalariga ko'ra, sanatoriy va dam olish maskanlarini doimiy rekonstruksiya qilish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar bilan jihozlash, bugungi kun talablariga javob beradigan shart-sharoitlar yaratish bo'yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Vaucherlarni taqsimlashda birinchi navbatda mehnatkash aholini ijtimoiy himoya qilishga e'tibor qaratiladi. Vaucherlarning ikki turi: ishchi toifalar uchun-ijtimoiy sug'urta byudjeti va kasaba uyushma badallari hisobidan, shuningdek boshqa toifalar uchun-tijorat vaucherlarini saqlab qolish uchun xo'jalik organlari tomonidan mablag ' ajratish va sanatoriy-kurortda davolanish uchun ishchilar va xodimlar tomonidan vaucherlarni olish bo'yicha majburiyatlarni jamoa shartnomalari va shartnomalariga kiritish bo'yicha samarali ishlar olib borilmoqda.
Sanatoriylarning shifobaxsh omillari sanatoriylar o 'zbekiston kasaba uyushmalari tizimida joylashgan hudud, tabiat, mo" tadil iqlim, shuningdek, tarkibida organik minerallar bo 'lgan yer qa' ridan kirib kelayotgan mineral suvlar shifobaxsh ta'sirida kasalliklarni davolashga ixtisoslashgan va mineral suvlar va boshqa mashhur jahon sanatoriylarining tabiiy omillari bilan raqobatlasha oladi. Xususan, tog 'etaklarida joylashgan Zomin va OK-tosh kabi sanatoriylar, ularning toza havosi ignabargli daraxtlarning hidi bilan to'yingan, tabiiy ravishda gidro-ionlangan tog' daryolari va daraxtlarning efir bug'lari bo'lgan tabiiy sharoitlar surunkali o'pka kasalliklari bo'lgan dam oluvchilarni davolashda samarali ta'sir ko'rsatadi.,
Farg'ona viloyatida joylashgan balneologik kurortning vodorod sulfidi mineral suvi "Chimen" yurak-qon tomir, mushak-skelet va asab tizimi kasalliklari, ginekologik va urologik kasalliklarga chalingan bemorlarni davolashda samarali hisoblanadi shuningdek, uning tarkibi mashhur sochi kurortining "Matsesta"suvlaridan unchalik farq qilmaydi. "Chortok" va "Xonka" balneologik sanatoriylarining mineral suvlari yod va brom minerallariga boy bo'lgani kabi, Termez shahrida joylashgan sanatoriyda ham yuqoridagi mineral suvlar mavjud va bu suvlarning yuqori konsentratsiyasi "Chinobod", "Turon", "Botanika", "Bouston"sanatoriylarining mineral suvlari tarkibida, "Sitorai Mohi Xosa", "Qashqadare sohili" , "Oltinsoy", "Kosonsoy" va "Xavotog" natriy xlorid-bikarbonat tuzlari mavjud va ular mashhur Saki va Evpatoriya kurortlari suvlaridan orqada qolmaydi. "Abu Ali ibn Sino" ianatoriyasidagi radonga boy mineral suvlar "Tsxaltubo" kurortining suvlari bilan bir xil organik tarkibga ega va terapevtik ta'sirga ega deb hisoblanadi.