O‘zbekiston milliy universiteti horijy filologiyasi fakulteti O‘zbek

Fonema — so‘zlar, morfemalar va grammatik shakllarning tovush qobig‘ini farqlash orqali ularning ma’nolarini tafovutlash vazifasini bajaradigan eng kichik segment birlikdir.

Fonemika

Fonemalaraning differensial va integral belgilari

Fonemalarning differensial belgilari- ularni bir-biridan farqlash uchun xizmat qiladigan alomatlaridir

Fonemalarning integral belgilari -ularning o’zaro farqlanmaydigan alomatlaridir

Fonologik oppozitsiya ikki fonemaning bitta farqlanish belgisi asosida o‘zaro zidlanish hosil qilishidir. Masalan, «p» (jarangsiz) va «b» (jarangli) undoshlari jarangsiz-jarangli belgisi asosida bir oppozitsiyaga birlashadi: p-b kabi. Undosh fonemalarga xos bo‘lgan uchta fonologik belgidan - artikulatsiya o‘rni, artikulatsiya usuli va jarangsizlik-jaranglilik belgilaridan faqat bittasi (so’nggisi) p-b oppozitsiyasiga asos bo’lgan. Shuning uchun u «birlik oppozitsiya» sanaladi .

Fonologik oppozitsiyalar

1. Talaffuzda ishtirok etuvchi asosiy nutq a’zosi va to‘siqning hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra.

2.Artikulatsiya usuli va to‘siqning qanday hosil bo‘lishiga ko‘ra.

3.Jaranglilik-jarangsizlik belgilariga ko‘ra.

Prof. A. Abduazizovning ta’kidlashicha hozirgi o‘zbek adabiy tili konsonantizmi tarkibida quyidagi birlik oppozitsiyalar bor :