O'zbekiston respublik asi oliy va o'rta m axsus ta 'lim vazirligi m irzo ulug bek nom idagi o'zbekiston

san'atining rivoji adabiy tilning shakllanishiga, shuningdek, 
notiqlik san'ati nazariyasi bo'imish “rito-rika” ilmining vujud- 
ga kelishiga sabab bo'ldi. Rimdagi barcha shoirlar va notiqlar shu
24

---

maktabdan, ya'ni ritorika maktabidan ta'lim olganlar. Notiqlar tomo­
nidan yaratilgan nutq matnlari nasriy va poetik ijod namunasi 
sanalgan. Bunday ijodkor notig'larning nomi o'z mamlakati doira- 
sidan chiqib, jahonga ma'lum va mashhur bo'lgan. Aristotel, 
Demosfen va Tsitseronlar shular jumlasidandir,
Aristotel (384-322)
Markaziy Osiyoda Arastu nomi bilan mashhur bo'lgan Aristotel 
eramizdan avvalgi 384 yilda Staqirda (Makedoniya yarim oroli) shi- 
fokor oilasida dunyoga keldi. Uning otasi Nikomax Aleksandr Mak- 
edoniskiyning nabirasi podsho Aminti II saroyida shifokorlik qilgan.
Aristotel 17 yoshida Afinaga keladi va bu erda o'z zamonasining 
mashhur olimlaridan bo'lgan Platonga shogird tushadi. Platonning 
vafotidan so'ng Aristotel 347 yili Afinadan Troad tomon o'tib, 
Assosga boradi. Chunki, bu erda ustoznjng tarafdorlari ko'p edi. 
Unga, ayniqsa, zo'ravon, zolim Germiy homiylik qiladi. Aristotel 
Germiy vafotidan so'ng Lesbos yarim orolidagi Mitilen shahriga 
к о 'chib o'tadi va u erda 342 yilgacha yashaydi. 342 yili Makedoniya 
podshosi Filipp o'zining Aleksandr nomli 13 yoshli o'qlining tarbi- 
yasi uchun Aristotelni Mitilendan chaqirib oladi. Bu erda u falsafa 
maktabini ochadi va katta kutubxona tashkil qiladi.
Shu davrda Gretsiyada chiroyli so'zlashga qiziqish kuchayib ket- 
gan edi. Natijada qator notiqlik maktablari ochiladi. Bu maktablar- 
dan so'z san'ati ustalari etishtirib chiqarilar edi, Keyinchulik chiroyli 
so'zlash haqidagi qo' llanmalar maydonga keldi, Shunday asarlardan 
biri Aristotelning “Ritorika” nomli kitobidir, Buyuk olim uni mash­
hur “Ritorika” nomli asaridan so'ng, ya'ni eramizdan oldingi 330 
yillarda Afinaga so'nggi marta qaytib kelganda yozgan edi,
Ma'lumki, ungacha Anaksimon, Lampsak ham “Ritorika" nomli 
q'o'llanm a yaratgan edi. Bu ikki aear bir-bjriga tamoman o'xsha-