O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va komunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

Xullas, HTTPS protokolidan foydalanishning quyidagi afzalliklari bor:

Foydalanuvchi ma’lumotlari, kredit karta raqamlari va boshqa maxfiy ma’lumotlar kodlangan tarzda yuboriladi va uni xakerlar buza olmaydi;

Foydalanuvchilar brauzerda sertifikatning «yashil» ekanligini ko’rib saytning ishonchli ekanligini bilishadi;

Foydalanuvchilar xavfsizlik sertifikatiga ega saytlar orqali harid qilishda o’zlarini xavfsiz his qilishadi;

Veb ilovalar ishlab chiqishning Frontend texnologiyalarida xam klient-server bilan ishlanadi.

Java Script – Web sahifani generatsiya qilish jarayonida "klient-server" arxitekturasi bilan bog‘liq ravishda amalga oshiriladi. Sahifalar klient tomonida ham server tomonidagi kabi generatsiya qilinadi.

• 
  1995 yilda Brendan Eich tomonidan klient tomonidagi sahifalarni generatsiya qilish uchun ixtiro qilingan.
  
• 
  klient tomonidagi gipermatnli Web sahifaning ssenariylarini boshqaruvchi tildir.
  
• 
  sahifalar klient tomonidaham server tomonidagi kabi generatsiya qilinadi.
  

Standart bayonnoma (protokol)larnomlari
Nomi	Mazmuni	IP porti
File	Server yoki mijozning diskli fayllari.
ftp	Fayl jo‘natish bayonnomasi (FTP, FileTransferProtocol)	20, 21
Gopher	Gopher va Gopher+ bayonnomalari
http	Gipermatn jo‘natish bayonnomasi (HTTP, HyperText TransferProtocol)	80
mailto	Elektron pochta (SMTP, Simple Mail Transfer Protocol)	25
News	USENET yangiliklar guruhi	144
nntp	NNTP murojaati bilan USENET yangiliklar guruhi (NetworkNewsTransferProtocol)	119
prospero	Prospero kataloglar xizmati
telnet	TELNET interaktiv seanslari	23

2.Html tilida grafik tasviri ro’yhat

MS Word matn protsessori yordamida tayyorlangan hujjatda ro’yxat hosil qilishning 2 xil usuli bo’lib, biri markerli ( tugmasi yordamida) ikkinchisi tartiblangan ( tugmasi yordamida) ro’yxatdir, masalan:

Markerli ro’yxat	Markerli ro’yxat	Markerli ro’yxat	Tartiblanagan ro’yxat	Tartiblanagan ro’yxat
Informatika Matematika Tarix	Informatika Matematika Tarix	Informatika Matematika Tarix	Informatika Matematika Tarix	Informatika Matematika Tarix

Web-sahifaga ro’yhat kiritish uchun

(unordered list - tartiblanmagan, ya’ni markerli ro’yhat) yoki
(ordered list - nomerlangan ro’yhat) juft teglaridan foydalaniladi. Ko’rish mumkinki, HTML-hujjatda
va
teglaridan keyin joylashgan ma’lumotlar web-brauzer tomonidan o’ng tomonga ma’lum bir masofada chekinish bilan aks ettiriladi. Ro‘yxat elementlarini belgilash uchun
• (list item – ro’yxat elementi) juftmas tegi qo’llaniladi.
• tegi bilan boshlangan ro’yxat elementi doimo yangi satrda aks etadi. Masalan, jadvaldagi birinchi ustunidagi markerli ro’yhatni ifodalovchi HTML-hujjat lavhasi quyidagicha yoziladi:
  
  

  Tabiiy savol yuzaga keladi: qanday qilib marker ko’rinishini o’zgartirish mumkin?

  
  
  Markerli ro’yxatni belgilovchi
  tegi TYPE parametri bilan yozilishi mumkin. Bu parametr disk (doira), circle (aylana), square (bo’yalgan kvadrat) qiymatli bo’lishi mumkin, masalan
  . Agar
  tegi yuqoridagi kabi parametrsiz yozilsa web-brauzer ro’yxat markerini disk qiymatli deb hisoblaydi. Ro’yxat elementini ko’rsatuvchi
  • tegi ham TYPE parametri bilan yozilishi mumkin:
    
    

    Jadvaldagi tartiblangan ro’yhatni web-sahifada aks ettirish kerak bo’lsa, HTML-hujjat lavhasi va web-brauzerda ko’rinishi quyidagicha bo’ladi:

    
    
    

    Agar ro’yxat tartib raqami 1 dan boshqa sondan (masalan, 3 dan) boshlanishi kerak bo’lsa,

    tegi START parametri bilan birga ishlatiladi. Masalan:
    . Agar ro’yxat lotin harflari yoki rim raqamlari orqali tartiblanishi lozim bo’lsa, u holda
    tegi TYPE parametri bilan birga ishlatiladi. Huddi shunday
    1. tegi ham TYPE va VALUE parametrlari bilan birga ishlatilishi mumkin.
       
       
       Quyidagi misol web-sahifada turli ko’rinishdagi tartiblangan ro’yxat qanday joylashtirilishini yaqqol ifodalab beradi:
       
       

       Ba’zan web-sahifalar go’zal va maftunkor bo’lishi uchun markerli ro’yxatda marker sifatida grafik tasvirlardan foydalanilganini ko’rish mumkin. Lekin, web-sahifada grafik elementlarni borligi uzatilayotgan ma’lumot hajmini oshirib yuboradi. Rasmli ro’yxatni tashkil etishda

    2. tegining zaruriyati bo’lmaydi. Rasmli ro’yxat elementlarini bir-biridan ajratish uchun
       
       yoki
       teglaridan foydalanish mumkin. Grafik markerli ro’yxat qanday hosil qilinishini quyidagi misolda ko’rish mumkin:
       
       

       Eslatib o’tamiz, bu yerda “Barglar.gif” grafik fayl bo’lib, u shu web-sahifa saqlanayotgan katalogda joylashgan.

       
       
       Internet tarmog’ida juda ko’p o’rgatuvchi web-saytlar joylashtirilgan bo’lib, ular yordamida biror fanni, fan qismini yoki dasturiy vositalardan foydalanishni o’rganish mumkin. Ma’lumki, biror fan yoki dasturiy vosita zaruriy atama va tushunchalarni o’z ichiga oladi. Bu atama va tushunchalarni web-sahifada ta’riflash uchun

       (definition list – ta’riflash ro’yxati) juft tegi ishlatiladi. Bu juft teg ichida

       (definition term – atamani ta’riflash) va

       (definition description – ta’riflash bayoni) juftmas teglari ishlatiladi. Quyidagi misol orqali bu teglarni vazifasini tushunib olish oson:
       
       

       Shunday hollar ham uchraydiki, ro’yxatning ba’zi elementiga ro’yxat qo’shish kerak bo’ladi. Bu holda ichma-ich joylashgan, ya’ni tabaqalashgan ro’yxat hosil qilinadi. Quyidagi misolda sizga ma’lum bo’lgan teglar yordamida tabaqalashgan ro’yxat hosil qilinish ko’rsatilgan:

       
       
       

       Bunday ro’yxatlarni tashkil etish murakkab emas, lekin ko’p e’tiborni teglarni tartibli yozishga qaratish lozim bo’ladi.

       Tartiblangan ro‘yxatlar

       tegi orqali ifodalanib, ro‘yxatning har bir elementi
       1. tegi bilan boshlanadi:
          
          
          
           
          1. Kitob
          
           
          2. Daftar
          
           
          3. Noutbuk
          
          

          Tartiblangan ro‘yxatlaratributitypehisoblanadi:

          
          
          • 
            type="1“
            
          • 
            type="A“
            
          • 
            type="a“
            
          • 
            type="I“
            
          
          type="i"
          
          
          
          
           
          1. Kitob
          
           
          2. Daftar
          
           
          3. Noutbuk
          
          
          
          

          Tartiblanmagan (markerlangan) ro‘yxatlar

          tegi orqali ifodalanib, ro‘yxatning har bir elementi
          • tegi bilan boshlanadi:
            
            
            • 
              
              
               
              • Kitob
              
               
              • Daftar
              
               
              • Noutbuk
              
              
              
              
            
            Tartiblanmagan ro‘yxatlarshakli styleatributidagilist-style-type orqalialmashtiriladi:
            
            • 
              disc
              
            • 
              circle
              
            • 
              square
              
            • 
              none
              
            
            
            
            
             
            • Coffee
            
             
            • Tea
            
             
            • Milk
            
            
            
            
            
            3.Rasmlar bilan ishlash teglari

            Grafik ob’ektlar Web sahifani bezashda juda muhim o‘rin tutadi. Grafik ob’ekt deganda biz har xil tipdagi rasmlar, fotorasmlar, tovushli fayllar va videokliplarni tushinishimiz kerak. Brauzer GIF, JPEG va PNG formatdagi grafik fayllarni tasvirlaydi. GIF formatidagi fayllar animatsion tasvirlarni yaratish imkonini beradi. JPEG fayllar foto tasvirlarni saqlash uchun ishlatiladi. PNG formati esa tasvirning yuqori sifati va grafik faylning kichik hajmda bo‘lishini ta’minlaydi. Web sahifada grafik fayllarni tasvirlash uchun tegi o‘zining bir qancha parametrlari bilan qo‘llaniladi. Bu teg o‘zining yopiluvchi tegiga ega emas, ya’ni biror soha uchun emas balki ko‘rsatilgan joyga grafik ob’ekt joylashtirilishini bildiradi. tegining asosiy va majburiy parametrlaridan biri src parametridir. Bu parametr qiymati sifatida tasvirlanishi kerak bo‘lgan ob’ekt manzili yoki aniqrok qilib aytganda uning URL manzili ko‘rsatiladi. Masalan Web sahifaning HTML fayllari joylashgan IMAGES papkasi o‘zining grafik fayllari bilan joylashgan bo‘lsa bu papkadagi rasm1.gif faylini tasvirlash uchun quyidagi yozuvni yozishimiz kerak:

            
            
            .
            
            <imgsrc = “images/rasm1.gif” alt=”Studentlik oltin davrim”>

            Agar grafik tasvir brauzer tomonidan ekranga chiqarilsa u holda alternativ matn sichqoncha ko‘rsatkichi tasvir ustiga olib borilganda ko‘ratkich yonida paydo bo‘ladi. Grafik tasvir haqidagi to‘liq ma’lumotni beruvchi internet manba manzilini ko‘rsatuvchi longdesc parametri ham sichqoncha ko‘rsatkichi yonida paydo bo‘luvchi matnli ma’lumotni yaratishda ishlatiladi. Bu parametr qiymati sifatida tasvirning URL manzili ko‘rsatiladi

            
            
             — yopiluvchi tegga ega bo‘lmagan, rasm qo‘yish uchun ishlatiladigan teg. Har xil ko‘rinishdagi va o‘lchamdagi rasmlarni sahifaga qo‘yish uchun ishlatiladi. Rasmlarning kengaytmalari va ularning adreslarini bilish muhim ahamiyatga ega. U quyidagi attributlarga ega:
            align — rasm joylashishini to‘g‘irlash. Uning qiymatlari:
            
            * bottom — rasmning pastki qismini tekislash;
            
            * left — rasmni chap tomonga tekislash;
            
            * middle — rasmni qator o‘rtasiga o‘rnatish;
            
            * right — rasmni o‘ng tomonga tekislash;
            
            * top — rasmning yuqori qismini tekislash.
            
            chap tomonga rasmni tekislash.
            
            alt — agar, yozilgan adresda, sahifaga qo‘yiladigan rasm mavjud bo‘lmasa, shu attributda yozilgan yozuv rasm o‘rnida ko‘rinib turadi.
            
            
            border — rasm atrofiga berilgan o‘lchamda ramka qo‘yish.
            
            rasm ramkasi 3 piksel.
            
            height — rasmning balandligi(pikselda).
            
            rasm uzunligi 170 piksel.
            
            hspace — gorizontal bo‘yicha, rasmdan, uning yonidagi kontentgacha bo‘lgan bo‘sh oraliqni o‘rnatish.
            
            rasmdan, uning yonidagi biror ob’yektgacha masofa 15 piksel qilib o‘rnatildi.
            
            longdesk — rasm haqida ma’lumot joylashgan fayl adresi.
            
            rasm haqidagi ma’lumot «akmx.txt» faylida joylashgan.
            
            src — rasm joylashgan adres, agar rasm sahifa fayli bilan bitta joyda joylashgan bo‘lsa,
            
            agar, boshqa adresda joylashgan bo‘lsa,
            
            
            vspace — vertikal bo‘yicha rasmdan biror ob’yektgacha bo‘lgan masofa.
            
            
            width — rasm uzunligini o‘rnatish.
            
            rasm uzunligi 60 pikselga teng bo‘lsin.

            Misol:
            

            
            <html>
            <head>
            <title> Toshkent axborot texnologiyalari universitetititle>
            head>
            <body>
            <center>
            <img src = " tuit.jpg " border = "5" alt = "Rasm yo'q"/ #0000ff">400px; height:450px;">
            center>
            <marquee bgcolor = "yellow" direction = "right" width = "50%"> Toshkent axborot texnologiyalari universiteti marquee>
            <hr color = "red"/>
            body>
            html>