O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va

Sana	04.12.2020
Hajmi	475.9 Kb.
	#159161

Bog'liq
2-Topshiriq.Eldor OEL009

“EKOLOGIYA” fanidan
Toshkent 2020
Vazifani bajarish uchun variantlar
Topshiriqni bajarish boyicha korsatmalar

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA

KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“Energiya ta‟minlash tizimlari” kafedrasi

“EKOLOGIYA”

fanidan

AMALIYOT

TOPSHIRIQ №2

Bajardi:Telekommunikatsiya ta‟lim yo„nalishi

OEL009-guruh talabasi

Ergashov Eldor

Qabul qildi:Saidova Gulchehra

Toshkent 2020

Вариант

рақамлари

Имя

Фамилия

Адрес электронной почты

40.

Eldor

Ergashov

tf3_4171802_eldorergashov_tf@gmail.com

2.1-topshiriq. Atmosferaga zararli moddalar chiqindilarining darajasini baholash

Topshiriqni bajarish uchun ko’rsatmalar

Tekis erlarda joylashgan sanoat korxonasi uchun:

1) quvurdan qizdirilgan gaz-havo aralashmasi chiqarilganda, korxonaga yaqin er yuzidagi

zararli moddalarning maksimal kontsentratsiyasining qiymatini hisoblang;

2) zararli moddalarning maksimal kontsentratsiyasiga erishiladigan tashlanma

manbasidan masofani aniqlang (alanga o'qi bo'ylab);

3) havoning fon ifloslanishini hisobga olgan holda, er yuzidagi zararli moddalarning

haqiqiy kontsentratsiyasini aniqlang va o'rtacha kunlik ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiya

(REK) bilan taqqoslash orqali atmosfera havosining sanoat chiqindilari bilan ifloslanishining

hisoblangan darajasini baholang;

4) xavfli shamol tezligini aniqlang va atmosferaga zararli moddalarning tashlanma

manbasidan 50 m va 500 m masofada tashlanma manbasi o'qi bo'ylab kontsentratsiyasining

qiymatlarini hisoblang;

5) zararli moddalarning ruxsat etilgan maksimal tashlanmani hisoblang.

2.2a-jadval

Vazifani bajarish uchun variantlar

Vazifa uchun dastlabki ma'lumotlar.

ria

№

30,

32,

34,

36,

38,

40,

42,

Er usti havosidagi zararli

moddalarning fon konsentratsiyasi,

3

F

m

/

mg

,

C

1,5

Atmosferaga chiqadigan zararli

moddaning massasi,

s

/

g

,

M

7,5

Quvurdan chiqarilgan gaz-havo

aralashmasi hajmi,

s

/

m

,

Q

3

2,4

Chiqarilgan aralashmaning harorati

va atrofdagi havo harorati o'rtasidagi

farq,

C

,

T

0



Quvur balandligi,

m

,

H

Quvurning og'iz diametric,

m

,

D

0,8

Chiqarilayotgan zararli moddalar*

Eslatma. Jadvalda raqamlar chiqarilayotgan moddalarni bildiradi: 1 - azot oksidi (

NO );

2 - uglerod oksidi (

CO ); 3 - azot dioksidi (

2

NO

); 4 - oltingugurt dioksidi (

2

SO

).

Topshiriqni bajarish bo'yicha ko'rsatmalar

= 1.5 mg/m

, M=7.5g/s , Q=2.4m

/s ,T=15 C, H=21m, D=0.8m, moddalar soni-2

1. Noqulay meteorologik sharoitlarda bir manbadan qizdirilgan gaz-havo aralashmasi

(

3

m

m

/

mg

,

C

) chiqarilganda xavfli moddaning er sirtidagi kontsentratsiyasining maksimal

qiymatini qo‟yidagi formula orqali aniqlanadi:

= 1.5 mg/m

, M=7.5g/s , Q=2.4m

/s ,T=15 C, H=21m, D=0.8m, moddalar soni-2

,

5

140









T

Q

H

n

m

F

M

A

C

m



(2.1)

bu erda A - bu atmosferaning harorat tabaqalanishiga bog'liq bo'lgan va atmosfera

havosidagi zararli moddalarning vertikal va gorizontal tarqalishi shartlarini belgilaydigan

koeffitsient (Toshkent shaxri uchun u 140 ga teng).

F - atmosfera havosidagi zararli moddalarning cho'kish tezligini hisobga oladigan

o`lchamsiz koeffitsient (gazsimon zararli moddalar uchun F = 1);



- erning ta'sirini hisobga olgan holda o'lchovsiz koeffitsient (



= 1 tekis erlarda);

n

,

m

– yuqoridagi bandga binoan hisoblangan o'lchovsiz koeffitsientlar.

m

C ni aniqlash uchun quyidagilar zarur:

a) gaz-havo aralashmasining tashlanma manbai og'zidan chiqishining o'rtacha chiziqli



s

/

m

tezligini hisoblang

;

7

.







D

Q





(2.2)

koeffitsientlarining qiymatlari

m

v parametrlariga qarab aniqlanadi:

;

1000









T

H

D

f



(2.3)

;









H

T

Q

v

m

(2.4)

v)

m

koeffitsientini formuladagi

ga bog‟liqligi orqali aniqlanadi:

;

2

.











f

f

m

(2.5)

g) 2-band uchun

d koeffitsientlari

m

v qiymatiga qarab aniqlanadi:

2

<

v

5

,

0

m



bo‟lganda

532















m

m

v

v

n

)

(

)

(











f

v

d

m

Noqulay

meteorologik

sharoitda

zararli

moddalarning

maksimal

sirt

kontsentratsiyasiga tashlanma manbasidan uzoqroq masofada erishiladi:

648

)

(

)

(













m

H

d

F

X

m

(2.7)

m

C va

m

X ni hisoblash uchun yuqoridagi formulalar xavfli shamol tezligida amal qiladi:





m

m

v

u

agar

v

<

,

0



m

bo‟lsa

3. Xavfli shamol tezligida tashlanma manbasidan turli masofalarda tashlanma shlyuzi o'qi

bo'ylab zararli moddalarning atmosferadagi

x

C sirt kontsentratsiyasining qiymatlari qo‟yidagi

formula bilan aniqlanadi:

475

.

0







m

x

C

S

C

, (2.9)

bu erda

1

S

o'lchovsiz kattalik bo‟lib,

m

X

/

X

nisbatiga qarab aniqlanadi.

1

X

/

X

m



bo‟lganda

)

648

500

(

)

648

500

(

)

648

500

(















S

4. Qizigan zararli moddaning (MRET) maksimal ruxsat etilgan tashlanmasini hisoblash quyidagi

formula bo'yicha amalga oshiriladi:

)

(

140

)

(

2

s

g

n

m

F

A

T

Q

H

C

REMK

MRET

f















(2.11)

2.3 jadval

Zararli moddalarning ruxsat etilgan maksimal konsentratsiyasi

Moddaning nomi

Xavf sinfi

REMK, mg/m

maksimal bir

martalik

o'rtacha kunlik

Azot oksidi NO

0,6

0,06

Uglerod oksidi CO

5,0

3,0

Azot dioksidi NO

0,085

0,04

Oltingugurt dioksidi CO

0,5

0,05

2.2-topshiriq. Suv havzalarini muhofaza qilish bo'yicha topshiriq.

Daryo xususiyatlari: oqim tezligi –

V , maydondagi o'rtacha chuqurlik –

H

, suvdan

foydalanish joyigacha bo'lgan masofa –

L

, suv olish joyidagi suv oqimining tezligi –

, daryo

kanali bo'ylab zaharli komponent kontsentratsiyasining o'zgarishini kuzatish zarur bo'lgan qadam

-

LS

Oqim xarakteristikalari: zaharli tarkibiy qism, korxona tomonidan suv sarfi (oqova suv

hajmi) -

q

, zararli komponentning konsentratsiyasi -

, ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiya

- REMK.

Hisoblash usuli

Ko'pgina omillar: daryo, qirg'oqlar va oqova suvlarning holati suv massalarining

harakatlanish tezligiga ta'sir qiladi va oqova suvlarni (OS) chiqarish nuqtasidan to'liq

aralashtirishgacha bo'lgan masofani aniqlaydi.

Chiqindilarni suv havzalariga tashlash, qoida bo‟yicha, oqova suvlarni suv havzalaridagi

suv bilan ularni aralashtirish joyida to'liq aralashtirish imkoniyatini ta'minlaydigan tarzda amalga

oshirilishi kerak (maxsus chiqishlar, rejimlar, konstruksiyalar). Shu bilan birga, oqova suvlarni

tushish joyidan bir oz masofada aralashtirish tugallanmaganligi bilan hisoblashish kerak. Shu

munosabat bilan, umumiy holatda haqiqiy aralashish nisbati quyidagi formula bilan aniqlanishi

kerak:

008













q

q

Q

K



(2.12)

bu erda



- koeffitsient, suv havzasidagi oqova suvlarning aralashish darajasi.

Chiqindilarni suv havzasiga tushish sharoitlarini va ularning ta'sirini inobatga olgan holda

baholash odatiy holdir, bu erda aralashish nisbati aniqlanishi kerak. Hisoblash quyidagi

formulalar bo'yicha amalga oshiriladi:

;

008

)

(

)

(





















q

Q

,

3

3000

(

)

(













EXP

L

EXP





(2.13)

bu erda



- gidrologik aralashtirish omillarini hisobga oladigan koeffitsient.

- suv

olish joyigacha bo'lgan masofa.

)

(







q

D

L

L

q

to

t





, (2.14)

bu erda



- suvning daryoga oqib tushadigan joyiga bog'liq bo'lgan koeffitsient: u

daryoning yaqinida chiqarilganda

1





, daryo o‟rtasiga tushirilganda (eng tez oqadigan joyi)

5

,

1





,

'

q

'

to

t

L

/

L

- daryo toshqini koeffitsienti, kanalning butun uzunligi bo'ylab yo'lning

masofa bilan oqova suv chiqadigan joyidan eng yaqin suv olish joyiga to'g'ri chiziqdagi ushbu

ikki nuqta orasidagi masofaga nisbati;

- turbulent diffuziya koeffitsienti,

.

0







c

m

g

H

V

D

, (2.15)

bu erda

V - o'rtacha oqim tezligi, m/s;

H

- o'rtacha chuqurlik, m;

– erkin oqimni

tezlashishi, m/s

;

- Boussinskiy koeffitsienti 24 ga teng;

- jadvallar bo'yicha tanlangan

Shezy koeffitsienti. Ammo, bu topshiriqda, o'rganilayotgan daryolarni tekis deb olganligimiz

uchun hisoblanganda yaqinlashishi taxmin qilinadi:

005

.

0

200







H

V

D

. (2.16)

Eng yaqin suv olish joyidagi suv havzasidagi zararli komponentning haqiqiy

kontsentratsiyasi quyidagi formula bilan hisoblanadi:

l

mg

K

C

C

komp

zah

hav

suv



. (2.17)

Ushbu qiymat REMK dan oshmasligi kerak (ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiya).

Shuningdek, standartlardan oshib ketmaslik uchun korxona tomonidan qancha

ifloslantiruvchi moddalar chiqarilishi mumkinligini aniqlash kerak.

Hisob-kitoblar faqat zararli moddalarning sanitariya-toksikologik ko'rsatkichi bo'yicha

konservativ moddalar uchun amalga oshiriladi, ularning suvdagi konsentratsiyasi faqat

suyultirish yo'li bilan o'zgaradi.

Hisoblash quyidagi formula bo'yicha amalga oshiriladi:

034

max







REK

K

C

kons

chek

, (2.18)

bu erda

.

kons

.

chek

.

max

C

- oqova suvda ruxsat etilishi mumkin bo'lgan maksimal (cheklovchi)

kontsentratsiya yoki birinchi (hisoblangan) suv ishlatish joyida suv bilan aralashgandan so'ng,

ifloslanish darajasi ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiyadan oshmaydigan oqava suvlarni

tozalash darajasi.

Ruxsat etilgan maksimal oqim quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:

034

max







C

q

C

REMO

kons

chek

. (2.19)

Keyinchalik, variantda ko'rsatilgan

LS pog'onasi bilan daryo bo'yi bo'ylab oqava suvlar

oqadigan joygacha bo'lgan masofaga qarab zararli komponent kontsentratsiyasining taqsimlash

funktsiyasining grafigini tuzish kerak.

Hisob-kitoblar natijasida oqova suvning quyidagi xususiyatlarini olish kerak.

- suyultirishning ko'pligi

K

;

- suv olish joyidagi konsentratsiya -

l

/

mg

,

C

.

komp

.

zah

.

hav

.

suv

;

- oqova suvdagi konsentratsiyani cheklash -

l

/

mg

,

C

.

kons

.

chek

.

max

;

- ruxsat etilgan maksimal oqim -

s

/

mg

,

REMO

;

2.4-jadval

Vazifani bajarish uchun variantlar

Parametrlar

Variant №

30,

32,

34,

36,

38,

40,

42,

Zararli

komponent

PEMK, mg/l

0,02

Q, m

q, m

0,8

V, m/c

0,7

H, m

1,5

L, m

3000

LS, m

LS=L/5

C, mg/l

5,5

Barcha

variantlar

uchun

ε=1; L

to‟g‟

= 1

2.3-topshiriq. Tuproqni muhofaza qilish bo’yicha topshiriq

Tuproqdagi ifloslantiruvchi moddalarni me'yorlash.

1. Cho'kindilarni unumdor tuproq qatlami bilan bir tekis aralashtirish shartidan kelib

chiqqan holda moddiy balans tenglamasi tuziladi

)

m

M

(

C

m

C

M

C

aralash

kma

'

cho

f











, (2.20)

bu erda

f

C

- tuproqdagi i-moddaning fon konsentratsiyasi, mg/kg tuproq;

- unumdor

tuproq qatlamining massasi, kg;

kma

'

cho

C

- cho'kindagi i-moddaning konsentratsiyasi, mg/kg

cho'kma;

m

- cho'kindi massasi, kg;

aralash

C

- i-chi moddaning cho'kindi bilan aralashtirilgandan

keyin tuproqdagi konsentratsiyasi, mg/kg tuproq.

Cho'kindini o'g'it sifatida ishlatish uchun har bir modda uchun quyidagi asosiy shart

bajarilishi kerak:

REK

C

aralash



, (2.21)

bu erda REK - tuproqdagi i-moddaning ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiyasi, mg/kg

tuproq.

2. Joydagi unumdor tuproq qatlamining hajmi W va massasi M formulalar bo'yicha

aniqlanadi:

.

0







S

H

W







tuproq

p

W

M

(2.22)

bu erda

- tuproq qatlamining qalinligi, m;

S - qishloq xo'jaligi ob'ektining

(uchastkaning) maydoni, m

,

tuproq

- tuproq zichligi, t/m

3. Joyga joylashtiriladigan quyqa massasi m yuqoridagi moddiy balans formulasi bilan

aniqlanadi:

)

(

)

(













aralash

kma

cho

f

aralash

C

C

C

C

M

m

. (2.23)

4. Maydonga joylashtirish uchun mo'ljallangan cho'kindining maksimal hajmi (V)

quyidagicha bo'ladi:

.

0





zich

ch

p

m

V

, (2.24)

bu erda

.

zich

.

ch

p

- cho‟kindi zichligi, t/ m

Cho'kindining balandligi quyidagicha bo'ladi:





S

V

h

. (2.25)

Misol. Maishiy chiqindi suvlarini tozalash jarayonida hosil bo'lgan cho'kindi tarkibida

3

m

/

g

14

)

Cu

(

C



konsentratsiyasida mis va

3

3

m

/

g

450

)

NO

(

C





konsentratsiyasida nitratlar

mavjud. Cho'kindilarning zichligi

3

.

zich

.

ch

m

/

t

30

,

1

p



. Yerning unumdor qatlami qalinligi

m

3

,

0

H



va zichligi

3

.

zich

m

/

t

55

,

1

p



bo'lgan loyli qatlamlarga ega bo'lgan kulrang o'rmon

tuproqlari bilan ifodalanadi. Sanitariya-epidemiologiya xizmati ma'lumotlariga ko'ra tuproqdagi

misning fon konsentratsiyasi

kg

/

mg

3

,

0

)

Cu

(

C

f



tuproq, nitratlar -

kg

mg

NO

C

f

)

(





ga

5

,

0

S



maydonda qishloq xo'jaligi ob'ekti uchun o'g'it sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan

(

m

) massasini, (

V ) hajmini va cho'kindining balandligini ( h ) aniqlash kerak.

Moddiy muvozanat tenglamasiga muvofiq cho'kindilarning massasini aniqlash uchun

avvalo bir kilogramm cho'kindiga mis va nitratlarning konsentratsiyasini topishingiz kerak:

kg

mg

m

kg

m

mg

p

Cu

C

Cu

C

zich

ch

kma

cho

)

(

)

(







kg

mg

m

kg

m

mg

p

NO

C

NO

C

zich

ch

kma

cho

615

800

)

(

)

(









Mis va nitratlar uchun ruxsat etilgan maksimal cho'kindi massasini aniqlash uchun

aralashtirishdan keyin ularning har birining kontsentratsiyasini maksimal ruxsat etilgan

kontsentratsiyasiga (REK) teng deb olamiz.

t

C

C

C

C

M

Cu

m

aralash

kma

cho

f

aralash

)

(

)

(

)

(















C

C

C

C

M

NO

m

aralash

kma

cho

f

aralash

300

800

)

300

(

)

(

)

(

















Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, mis va nitratlar uchun ruxsat etilgan cho‟kma massasi

har xil, shuning uchun loyni joylashtirish uchun siz yotqizilgan cho‟kma massasining minimal

qiymatini tanlashingiz kerak, ya'ni.





t

NO

m

Cu

m

m

kma

cho

)

(

min





Mis uchun hisoblangan va 0.05 tonnaga teng bo'lgan cho'kindi massasini tanlashda

aralashgandan keyin cho'kindagi nitratlarning konsentratsiyasi quyidagicha bo'ladi:

kg

mg

kg

kg

mg

kg

kg

mg

M

m

M

NO

C

m

NO

C

NO

C

kma

cho

f

kma

cho

kma

cho

kma

cho

119

615

)

(

)

(

)

(

























ya‟ni, ruxsat etilgan kontsentratsiyadan kam.

Maydonga joylashtirish uchun mo'ljallangan maksimal hajm (

V ) va cho'kindi balandligi

(

h ) quyidagicha bo'ladi:

.

.

50

m

p

m

V

zich

ch

kma

cho



sm

S

V

h



Vazifani bajarish uchun variantlar

Hisoblash ma'lumotlari

Variant №

30,

32,

34,

36,

38,

40,

42,

Uchastkalar maydoni

S , ga

1,0

Tuproq qatlamining

qalinligi H , m

0,2

Tuproq qatlamining

zichligi

3

tuproq

m

/

t

,



1,55

Tuproq

qatlamidagi

fon tarkibi

kg

/

mg

),

x

(

C

f

0,70

Mn

300

100



3

NO

Cho'kindagi

)

x

(

C

ning

tarkibi,

3

m

/

g

.

Cu

19

Mn

2100

1000



3

NO

800

Cho'kindilar zichligi

3

kindi

'

cho

m

/

t

,



1,30

Xulosa

Biz ushbu laboratoriya mashg‟ulotida quvurdan qizdirilgan gaz-havo aralashmasi

chiqarilganda, korxonaga yaqin er yuzidagi zararli moddalarning maksimal kontsentratsiyasining

qiymatini va zararli moddalarning maksimal kontsentratsiyasiga erishiladigan tashlanma

manbasidan masofani berilgan qiymatlar asosida aniqladik.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. Arxiv.uz

2. Aim.uz

3. Refarat.uz

4. Tuit.uz

Download 475.9 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: