O’zbekiston respublikasi axborot va kommunikatsion texnolgiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti mavzu: Mantiqiy elementlar va ularning turlari Bajardi

MANTIQIY ELEMENTLAR

VA mantiqiy elementi, uning tuzilishi va ishlash tamoyili

Mantiqiy algebrada ikki o‘zgaruvchining funksiyalari muxim rol o‘ynaydi. O‘z navbatida har bir funksiyani uchta asosiy mantiqiy operasiyalar: qo‘shish (YOKI- dizyunksiya (ILI)), ko‘paytirish (VA-konyunksiya (I)) va inkor etish (INKOR- inversiya (NE). Ushbu mantiqiy elementlar.

“0” = 0V=LOW (L), kuchlanishning quyi qiymati, (umumiy minus); “1” = +5V
=HIGH (H), kuchlanishning yuqori qiymati
Rasm 5.1. Releli VA mantiqiy elementi

To‘g‘ri mantiq Teskari mantiq

Rasm 5.2. a) Kuchlanishning binar darajalari, b) L va H darajalari uchun
kuchlanish diapozonlari
+U_s

Вар.	B	А	Z
1	L	L	L
2	L	H	L
3	H	L	L
4	H	H	H

R=6 кОм
А

Z
B
Rasm 5.3. Diod-tranzistorli mantiq (DTM, rus. DTL) asosidagi sxema (To‘g‘ri mantiq asosidagi VA mantiqiy elementi)

А
B

С
Rasm 5.4. Diod-tranzistorli mantiq (DTM, rus. DTL) asosidagi sxema (To‘g‘ri mantiq asosidagi uchta kirishga ega VA mantiqiy elementi)
Jadval 5.1
VA mantiqiy elementini mantiqiy algebrada ifodalash uchun (^) belgisidan
foydalaniladi.
X = A^V
Mantiqiy ko‘paytirishni ifodalash uchun adabiyotlarda nuqta (•) yoki & belgilari ham ishlatiladi:
X= AV; X= A&V.
YOKI mantiqiy elementi, uning tuzilishi va ishlash tamoyili

Rasm 5.5. Releli YOKI mantiqiy elementi

Variant	B	A	Z
1	L	L	L
2	L	H	H
3	H	L	H
4	H	H	H

А
B

Rasm 5.6. Diod-tranzistorli mantiq (DTM,
rus. DTL) asosidagi sxema (To‘g‘ri mantiq asosidagi YOKI mantiqiy elementi)
YO’Q mantiqiy elementi, uning tuzilishi va ishlash tamoyili.

0 ^{^}= 0 В (END)

1 =^{^} +5B
Rasm 5.7. Releli INKOR mantiqiy elementi

Variant	A	Z
1	L	H
2	H	L

Rasm 5.8. DTM - sxema (INKOR mantiqiy elementi)

1. Turli mantiqiy elementlarni hosil qilish

YOKI-INKOR operasiyasi (Vebba funksiyasi) ni bajaruvchi mantiqiy element bir taktli sxemalarda barcha zaruriy mantiqiy bog‘liqliklarni olish imkonini beradi. SHu sababli ushbu element universal hisoblanadi. YOKI-INKOR mantiqiy elementini shartli belgilanishi 5.9-rasmda keltirilgan:

1
^x1 _y
^x2


Rasm 5.9. YOKI-INKOR mantiqiy elementining shartli belgilanishi
YOKI-INKOR mantiqiy elementi yordamida INKOR, YOKI, VA mantiqiy elementlarini amalga oshirish mumkin. INKOR operasiyasi (inversiya) YOKI- INKOR mantiqiy elementi parallel kirishlarini birlashtirish orqali olinishi mumkin.
Bunday sxema (rasm 5.9) ga ega bo‘ladigan funksiya quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
^{INKOR operasiyasi:} х  х  х ^, У  х
Bunday invertorni shartli belgilanishi 5.10-rasm.

x		1

y
Rasm 5.10. Invertorni shartli belgilanishi

YOKI operasiyasini amalga oshirish uchun ikkita YOKI-INKOR mantiqiy elementlarini quyidagi 5.11, a-rasmda ko‘rsatilganidek tarzda ketma-ket ulash talab etiladi:

1

x

y
x₁ x_{1 y}

2
x₂

а) б)
Rasm 5.11. YOKI operasiyasini amalga oshirish

Birinchi elementni kirishlariga 0 signali berilsa, birinchi mantiqiy elementni chiqishida 1 signali hosil bo‘ladi. Ushbu signal ikkinchi elementni kirishiga uzatiladi va ikkinchi mantiqiy elementni chiqishida 0 signali hosil bo‘ladi. Birinchi elementni ikkita kirishidan bittasiga 1 signali berilsa, ikkinchi elementini kirishiga 0 signali uzatiladi va uni chiqishida 1 signali hosil bo‘ladi. SHu tarzda, agar birinchi elementni bitta yoki bir vaqtda ikkita kirishiga 1 signali berilsa, u holda ikkinchi mantiqiy elementni chiqishida 1 signali hosil bo‘ladi.
Ushbu sxema (rasm 5.11) bo‘yicha bajariladigan funksiya quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
У₁  x₁  x₂ , a У  У₁ .

У  x₁  x₂  x₁  x₂ .
YOKI elementini shartli belgilanishi 5.12,b rasmda ko‘rsatilgan.
Ikki o‘zgaruvchili VA mantiqiy elementini olish uchun uchta YOKI-INKOR elementi zarur bo‘ladi. Bunday sxemani amalga oshirish 5.12,a rasmda keltirilgan:

1

&

x_{1 y}
y _x2

а) б)

Rasm 5.12. VA operasiyasini amalga oshirish
1 va 2-elementlarning chiqishlariga murojaat qilganda 1-elementlar paydo bo'ladi, ular 3-elementning kirishiga kelib 0-ga teng bo'lgan chiqishida signal hosil qiladi. 1-signalni qo'llashda faqat bitta kontaktlarning sxemaning kirishida olinadi, masalan, 1-elementning chiqishida 0-signal bo'ladi. 2-elamentning chiqishida 1- signal bo'ladi signal, 3-elementning kirishiga kiradigan signallar uning chiqishida 0 ga teng bo'lgan signalni hosil qiladi .. Agar 1 ga teng keladigan signallar kontaktlarning sxemalariga olib keladigan bo'lsa, 1 va 2-elementlarning chiqishlarida signallar 0 ga teng va ushbu kontaktlarning sxemalariga olib kelganda signal 1 ga teng. Shuning uchun bu ketma-ketlikni VA elementi bajaradi.
Bu funksiyalarni bajarilishi quyidagicha aniqlanadi (rasm 5.12):

Bu yerda,

У₁  х₁ ;
У ₂  х₂ .

У  У₁  У ₂
 х₁  х₂  х₁  х₂
 х₁  х₂

I elamentini sxematik ko’rinishi 9.12 b chizmada keltirilgan. Bu yerda,

У  У₁  У ₂

 х₁  х₂  х₁  х₂

 х₁  х₂

I elamentini sxematik ko’rinishi 9.12 b chizmada keltirilgan. I-NE elementining belgilanishi 9.12-rasmda keltirilgan.

Bazis I-NE: У  х₁  х₂

&
x_{1 y}

x₂

Rasm 5.13. I-NE elementning belgisi
Asosiy mantiqiy operasiyalarni quyidagi ko‘rinishlarda tasvirlaymiz (5.14- rasm):
^{- INKOR operasiyasi:} х  х  х ^, У  х ^;

x _y

VA operasiyasi: U = х₁  х₂  х₁  х₂ ;

x_{1 y}
x₂

YOKI operasiyasi: U =

&
x₁

y
х₁  х₂  х₁  х₂  х₁  х₂

Rasm 5.14. INKOR, VA, YOKI mantiqiy elementlarini VA-INKOR elementlarida amalga oshirilishi


Rasm 5.15. FLH 101-7400 mikrosxemasi

Rasm 5.16-. DIP korpus (chiqishlari ikki tomonlama joylashgan)


Rasm 5.17. FLH 271-7405 mikrosxemasi

1.