O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

5-Bob uchun savol va topshiriqlar: 
1. Elektron tijoratda ma’lumotlar havsizligini ta’minlashning qanday asosiy 
bor? 
2. Ma’lumotlar havfsizligini ta’minlashning qanday usullari mavjudligini 
misollar bilan tushutirib bering. 
3. Ma’lumotlarning elektron himoyasini ta’minlashning usullari va 
ularning nimaga kerakligi haqida ma’lumot bering; 
4. Elektron imzo qanday hosil qilinadi va uning qanday usullari mavjud? 
5. Elektron tijoratda elektron imzodan foydalanish usullarini tavsiflang va 
buni misollar yordamida tushutirib bering. 
6. Xesh funktsiya nima va qanday hosil qilinadi?
7. Eng keng tarqalgan shifrlash tizimlariga misollar keltiring. 
8. Ochiq kalit va yopiq kalit nima va ular nima uchun ishlatiladi? 

---

234 
 
6-BOB. RAQAMLI OLAM MUAMMOLARI VA UNGA BO’LGAN 
TAHDIDLAR 
6.1. Raqamli olamdagi iqtisodiy firibgarliklar 
Oddiy hayotda ham bo’lganidek, Internet orqali virtual savdoni amalga 
oshirganda, aldovchilar va firibgarlarga duch kelishning real extimolligi mavjud 
bo’ladi. Ular real xayotdan orttirgan «qimmatli» tajribalarini muvaffaqiyatli 
ravishda virtual dunyoda xam qo’llab ko’rishni judayam xoxlaydilar. Firibgarlar 
orasida Internet piramidalarini tuzib boyishga xarakat qiluvchilar birinchi o’rinda 
turishadi. Keyingi o’rinda maxsulot va xizmatlarni juda past narxlarda taklif 
qiladiganlar bo’lib, mijoz pulni o’tkazganidan so’ng, uning o’rniga xech narsa 
ololmaydi. Undan keyingi shoxsupada kompyuter va uning dasturiy ta’minotini 
«sotuvchi» lari turadi. To’rtinchi o’rinni internetda xilma xil ish va tadbirkorlik 
faoliyatini tashkil qiluvchilar egallaydi. Nixoyat, oxirgi o’rinda uyda biror bir ish 
bajarishni taklif qiluvchilar turishadi. AQSh Federal Savdo Komissiyasining 
reytingiga asosan firibgarlar orasidagi eng ommabop mexanizm piramida tashkil 
qilish va uni risoladagiday yurgizishdir.