O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

1) bank operatsiyalari haqida SMS orqali xabardor qilish; 
2) amalga oshirilgan amallar to’g’risida elektron pochta (e-mail) orqali 
xabardor qilish; 
3) mijozlar uchun personal IVR-kabinet tashkil qilish. 
Mijozlarga masofaviy bank hizmatlari ko‘rsatish va onlayn-hizmatlar taklif 
qilish amaliyotining ko‘rsatishicha, mahalliy banklar cheklangan turdagi onlayn-
hizmatlar taklif qilmoqda, shuningdek, bank faoliyatini iste’molchilar talablariga 
nisbatan ommalashtirish jarayoni juda sekinlik bilan ro‘y bermoqda. Agar mahalliy 
banklarraqamli kanallar bo‘yicha xilma-xil moliyaviy hizmatlar taqdim etadigan 
bo‘lsa, iste’molchilar bank servislaridan istalgan vaqtda va istalgan joyda 
foydalanish imkoniga ega bo‘lgan bo’lar edilar. Mijozlarga masofaviy bank 
hizmatlari ko‘rsatish va onlayn-hizmatlar ko‘rsatishni rivojlantirish maqsadida 
quyidagi choralar ko‘rish taklif etiladi: 
1) yangi texnologiyalar yordamida banklar bilan iste’molchilar o‘rtasidagi 
masofani qisqartirish; 
2) mijozlar bilan interfaol usulda ishlagan holda bank servislarini munazam 
maslahat asosida tashkil qilish va rivojlantirish; 

---

156 
3) an’anaviy banklar va professional tashkilotlar o‘rtasida raqamli
texnologiyalarni joriy qilish bo‘yicha kollaborativ munosabatlar ishlab chiqish va 
ularni hayotga tadbiq etish; 
4) 
mijozlarni 
bank 
operatsiyalari 
o‘tkazishda 
yangi 
raqamli 
texnologiyalardan foydalanishga jalb qilish. 
Bank hizmatlarining innovatsion turlarini bank tizimiga faol joriy qilish 
uchun respublikada raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish 
zarur bo‘lib, buning uchun nafaqat investitsiyalar, balki raqamlashtirish sohasida 
bizdan o‘zib ketgan rivojlangan mamlakatlar tajribalarini yaxshilab o’rganish ham 
zarur. Bank sanoati – shiddat bilan raqamli rivojlanishga bo’lgan yorqin 
misollardan biri bo‘la oladi. Deloitte konsalting kompaniyasi Rossiya banklari 
orasida yangi texnologiyalarni qo‘llash jarayonini tadqiq etib, buning natijasida 
ekspertlar 11 ta innovatsiyani tanlab oldilar va ularni bir nechta guruhga ajratidilar: 
ular havfsizlikni ta’minlash («aqlli» identifikatsiya-II-Intellektual Identification), 
tahlil (Big Data, shaxsiy moliyaviy yordamilar – PDA – Personal Digital 
Assistent), raqamli texnologiyalar (onlayn-hamyon, muloqotsiz to‘lov va 
boshqalar), avtomatlashtirish (bo‘linmalardagi avtootvetchiklar va robotlar), 
geymifikatsiya (mijozlar uchun o‘yinlar va kvestlar) va P2P-kreditlashdir. 
Kripto-aktivlar, ya’ni blokcheyndagi o‘z qiymati va egasi bo‘lgan qaydlar 
yig‘indisi aylanmasi bilan endi faqat litsenziya asosida shug‘ullanish mumkin. 
Litsenziyalashga mayning, kripto-aktivlar bozoridagi hizmatlar va kripto-birjalar 
faoliyati kiradi. Bu yo‘nalishlarni litsenziyalash NAPU (Loyihalarni boshqarish 
milliy agentlagi) tomonidan amalga oshiriladi. Keyinroq O‘zbekistonda kripto-
birjalarga bo’lgan talablar ham tasdiqlandi: xorijiy korxona, «ustav miqdori» 30 
000 ekyu (5,5 mlrd so‘mdan ortiq), elektron tizim mavjudligi, savdoni amalga 
oshirish qoidalari, bozor kotirovkalaridan foydalanish va savdo haqidagi 
axborotlarni besh yil davomida saqlash majburiyati. Ko‘plab virtualvalyutalar 
moddiy ta’minotga ega bo‘lmasdan, ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi. 
Ta’kidlash joizki, valyutalar, obligatsiyalar, aksiyalar, opstionlar, veksellar va 
boshqa shu kabi moliyaviy vositalarning mutlaq ko‘pchiligi ham ijtimoiy 

---

157 
shartnoma shakli hisoblanadi va to‘liq moddiy ta’minotga ega bo‘lmaydi. Biroq 
agar klassik valyuta qimmati asosanuni emissiya qiladigan mamlakatning 
moliyaviy-iqtisodiy va siyosiy holatiga bog‘liq bo‘lsa, kriptovalyutalar qiymati 
faqat undan foydalanuvchilar kutadigan natijalar bilan belgilanadi.Kembridj 
universiteti tadqiqotlariga ko‘ra, kriptovalyutalardan foydalanuvchilar umumiy 
soni so‘nggi uch yil ichida to‘rt baravar – 2013 yildagi 8,2 milliondan 2018 yilga 
kelib taxminan 50 milliongacha o‘sdi. Ta’kidlash joizki, raqamli iqtisodiyotga 
o‘tilish bilan iqtisodiy o‘sish tendensiyalari yanada faol o‘sish tomon o‘zgarishi 
mumkin. Bir tomondan, yaqin yillarda kriptoiqtisodiyot umumiy hajmi alohida 
mamlakatlar byudjeti bilan taqqoslanadigan darajaga yetadi. Boshqa tomondan, 
ushbu iqtisodiy faollik butun dunyo bo‘ylab (eng katta qizg‘inlik Xitoy, Yaponiya, 
Evropa Ittifoqi davlatlari, Skandinaviya davlatlari, AQSH, Janubiy Koreya va 
Afrikaning bir qator mamlakatlarida kuzatildi) tarqalgan, ammo uning ko‘lami har 
bir alohida mamlakat iqtisodiyoti umumiy hajmida va jahon miqyosida u qadar 
sezilarli miqdorda emas. Bir qator davlatlar (Shveysariya, Angliya, Isroil va 
boshqalar) blokcheyn texnologiyasini qo‘llagan holda, o‘zining mos keluvchi 
markaziy banklar tomonidan emissiya qilinadigan va nazorat qilinadigan virtual 
valyutasini ham yaratish istagini bildirdilar. Bir tomondan, blokcheyn va boshqa 
texnologiyalar joriy qilish, shubhasizki, davlat virtual valyutalari ishonchliligini 
oshiradi, boshqa tomondan esa, bunday yondashuv kriptovalyutalarning asosiy 
g‘oyasiga (taqsimlangan va markaziy boshqaruvsiz) zid keladi va unga to‘liq 
ma’noda qarshilik ko‘rsata olmaydi.Nima bo‘lganda ham, barcha davlatlar 
o‘zining moliyaviy va iqtisodiy tizimini ularning bir qismi tartibga solinadigan bir 
nechta valyuta muomalada bo‘lishiga tayyorlashi zarur deb o’ylaymiz.Xususan, 
Kanadaning eng yirik banklaridan biri, yangi Shotlandiya banki yoki Scotiabank, 
yaqinda bank mijozlari uchun «bank ishi odamlarga qanday hizmat qilishini qayta 
fikrlash» falsafasiga muvofiq, raqamli innovatsiyalar va yechimlar ishlab chiqish 
va joriy qilishni amalga oshiradigan yangi raqamli fabrika ishlab chiqilishi haqida 
ma’lum qildi. Deutsche Bank ham raqamli bank mahsulotlarini rivojlantirish
borasida o‘z markaziga ega: Digital Factory Frankfurtda joylashgan. Bu raqamli 

---

158 
fabrikada14 mamlakatdan bo‘lgan 400 ga yaqin dasturiy ta’minot ishlab chiquvchi 
axborot texnologiyalari mutaxassislari va moliyaviy ekspertlar eng zamonaviy 
usullardan foydalangan holda, raqamli mahsulotlar ishlab chiqish ustida birgalikda 
ishlamoqdalar. 2016 yilning noyabrida Deutsche Bank dasturiy ta’minot ishlab 
chiquvchilarga an’anaviy moliya hizmatlari doirasidan chiqadigan bank mijozlari 
uchun raqamli 
yechimlar yaratish imkoniyatini taqdim etdi. Bunday 
yondashuvbank ular negizida butun dunyo startaplari bilan hamkorlik qiladigan 
uchta innovatsion laboratoriya, raqamli fabrika va tadqiqotlar yangi markazini 
birlashtiradigan innovatsiyalar ekotizimi yaratishga imkon berdi. Bank 
dasturchilarga kelajakning raqamli hizmatlarini amalga oshirish uchun o‘z 
g‘oyalarini tekshirishga imkon beraidgan amaliy dastur interfeys (dbAPI) orqali 
raqamli muhitga to’laqonli ulanish va bu muhitda ishlash imkoniyatini ta’minlaydi. 
Tranzaksiyalar qismida ochiq interfeyslar mantiqinibank sohasi uchun inqilobiy 
bo‘lgan «Ikkinchi to‘lov Direktivasi» (Revised Payment Directive, PSD2 EU) 
ham tasdiqlaydi. U qonunchilik darajasida Evropa Ittifoqi banklarini chetdan ishlab 
chiquvchilarga foydalanuvchilar dasturlari uchun API bepul taqdim etishga majbur 
qiladi. Mijozning topshirig‘i asosida va bank bilan aqlli shartnoma tuzish orqali 
uchinchi tomon to‘lovlarni amalga oshirishi va tranzaksiyalar haqidagi axborotni 
o‘z dasturlarida aks ettirishi mumkin. Bu bir tomondan, ko‘plab bozor 
qatnashchilarini cho‘chitadigan, boshqa tomondan esa – yangi, strategik 
ahamiyatga molik istiqbol bo‘lib ko‘rinadigan ochiq banking tomon yana bir 
qadamdir.Boshqa tomondan, raqamli bank hizmatlari ishlab chiqishga proprietar 
yonadshuv ham an’anaviy raivshda qo‘llanilib kelmoqda. Xususan, Rossiya 
Sberbanki «Sbertex» AT-kompaniyasini tashkil qildi. Sbertex loyihalari o‘z bank 
tizimini o‘z kuchlari bilan modernizatsiya qilishga yo‘naltiriladi. Biroq ochiq 
interfeyslar (Open API) rivojlanishi ham kelajakdagi yo‘nalishlardan biri sifatida 
ma’lum qilinadi. Banklar ekotizimi tez rivijlanibbormoqda va bank servislari bilan 
bog‘liq o‘z dasturlarini yozish istagida bo‘lgan kishilar soni ko‘pchilikni tashkil 
qilmoqda. Bularning barchasi startap-g‘oyalar mijozlariga yo‘naltirilgan mustaqil 
IT-mutaxassislarini jalb qilish va ochiqlikka intilishdan darak beradi. Tabiiyki, 

---

159 
bunday yondashuvni yangi raqamli iqtisodiyot paradigmasi talab qiladi. BIAN 
joriy 5-versiyasi 7 ta biznes-yo‘nalish, 36 ta biznes-domen, 300 ga yaqin turli 
domendagi servislar, 700 dan ortiq biznes-stsenariylar va 2000 ga yaqin 
namunaviy biznes-operatsiyalarni o‘z ichiga oladi. Ishlab chiquvchilar tarkibiga 27 
ta moliya tashkilotlari (ABN AMRO Group, Credit Suisse, Societe Generale