O`zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o`zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati

Chidamlilik sifatini rivojlantirishda foydalaniladigan namunaviy
mashqlar
1. 15-20 sek davomida sakrashlar birinchi urinishda maksimal darajada ko`p sakrash. Ikkinchi urinishda maksimal darajada balandroq sakrash. 4-5-seriyalarda 1-1,5 min davomida to`xtovsiz sakrash. Ushbu mashqni arg`amchilar bilan ham bajarish mumkin.
2. Pastki turish holatidan 1-1,5 min. davomida turli yo`nalishlarda harakatlanishlar. 3-4-seriyalarda 2-5 kg og`irliklar bilan.
3. Hujum zarbasi va to`siqni imitatsiya qilib, orqa zonalarda umbaloq oshishni navbatlashtirib bajarish. Har bir texnik usulni 10 marotabadan.
4. Turli harakatlanishlar bilan estafetalar o`tkazish.
5. Turli yo`nalish va masofalarga «moksimon yugurishlar»
6. 2x2, 3x3, 4x4 tarkibda o`quv o`yinlari.


Nazorat savollari:
1. “Chidamlilik”, “umumiy chidamlilik”, “maxsus chidamlilik” tushunchalariga ta`rif bering?
2. Maxsus chidamlilikning qanday turlari mavjud?
3. Chidamlilikni namoyon etuvchi omillarni sanab bering?
4. Umumiy chidamlilik, chidamlilik, tezlikka chidamlilikni rivojlantirish uchun eng samarali vositalar qanday?
5. Chidamlilik turlarining rivojlanishini kuzatishda ishlatiladigan test sinovlari va nazorat mashqlariga misollar keltiring?
6. Asosiy chidamlilik turlarini (umumiy chidamlilik, maxsus chidamlilik, sprintga chidamlilik) rivojlantirish usullarini aytib bering?

IV-BOB EGILUVCHANLIK SIFATINI RIVOJLANTIRISH ASOSLARI
4.1. Egiluvchanlik sifatining umumiy tavsifi va egiluvchanlikni namoyon bo`lishiga ta`sir ko`rsatuvchi omillar
Egiluvchanlik - bu mushak-skelet tizimining morfologik xususiyatlarining majmui bo`lib, ular inson tanasining bir-birlariga nisbatan harakatchanligini aniqlaydi.
“Egiluvchanlik” atamasi bo`g`inlar yoki butun tananing umumiy harakatchanligini tavsiflash uchun ishlatilishi kerak. Masalan, umurtqa harakatlar ko`pincha “egiluvchanlik” deb nomlanadi. Alohida bo`g`inlar haqida gap ketganda, ulardagi harakatchanlik (oyoq bilagi zo`r qo`shilishda harakatchanlik, yelka bo`g`imlarida harakatchanlik) haqida gapirish yanada to`g`ri bo`ladi.
Egiluvchanlik harakatning amplitudasi kattaligi bilan o`lchanadi, masalan, egilish va tananing bo`g`inlarini kengaytirish.
Egiluvchanlik muvofiqlashtirish sifatlari, chidamlilik, tezlik va tezlik layoqatini rivojlantirish darajasiga ta`sir qiladi.
Uning yetarli darajada rivojlanmaganligi muvofiqlashtirish layoqatining namoyon bo`lishida sezilarli darajada namoyon bo`ladi. Egiluvchanligi past bo`lgan odamda harakat sekinroq, chunki bo`g`inlardagi kam harakatlanish harakat tezligini pasaytiradi. Bunday odam tezroq charchaydi, chunki xuddi shu amplituda bo`lgan harakatlarga, egiluvchan odam moslashuvchanlikka qaraganda ko`proq energiya sarflaydi.
Ko`pgina jismoniy mashqlar yetarli darajada moslashuvchan bo`lmasdan bajarilishi mumkin: yengil atletikada to`siqlarni kesib o`tish, kurash “ko`prigi”, gimnastikada buralish, qilichbozlik chuqur o`rindig`i va boshqalar.
Shuning uchun nafaqat oddiy hayotiy vaziyatlarda, balki har qanday sport faoliyatida ham boshqa motorli sifatlarning yuqori darajada namoyon bo`lishini ta`minlash uchun moslashuvchanlikni rivojlantirish kerak.
Egiluvchanlikning bir nechta tasnifi mavjud, amaliyot uchun eng muhimlari quyidagilar:
1. Mushaklar ishlash rejimiga asoslanib, dinamik va statik moslashuvchanlikni ajratish tavsiya etiladi. Dinamik moslashuvchanlik fleksiyon - cho`zish kabi dinamik xarakterdagi mashqlarda namoyon bo`ladi.
Statik egiluvchanlik statik mashqlarda sodir bo`ladi.
Masalan, oyoqlarni “bukish” holatida ushlab turish yoki gimnastikada ipni mahkamlash.
2. Haydovchi kuchlarning ustun namoyon bo`lishiga qarab, faol va passiv egiluvchanlik ajralib turadi.