O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

A)  O‘zbekiston  Respublikasi  hukumatining  umumiy  o‘rta  ta'lim  sohasidagi 
ishlari. 
O‘zbekistondagi  barcha  ta'lim  muassasalarda  ta'lim-tarbiya  jarayoni  davlat 
tomonidan boshqariladi. O‘zbekistonda boshqarishning ilmiy  asoslari paydo bo‘lishi 
o‘zining  tarixiy  ildizlariga  ega  bo‘lgan.  Uning  asosiy  tamoyillari  shakllangani 
Sohibkiron Amir Temur imperiyasi davrida to‘la ifodalandi. Bu davrda fuqarolarning 
yuqori  intizomi,  xalqning  ijtimoiy  himoyasi  va  ravshanlik  darajadagi  boshqarish 
tizimi, yosh avlodning savodxonligi, kasbga ega bo‘lishi, iqtidorli shogirdlarni tanlab 
ijodiy  o‘stirishiga  intilgan  davlatning  taraqqiyoti  o‘rta  asr  davridagi  boshqarish 
uslublari  o‘zida  eng  ilg‘or  g‘oyalarni  mujassamlashtirilganidan  darak  beradi. 
Boshqaruv  tizimining  samarali  tashkil  etilishi,  uning  negizida  inson  manfaatlari 
yotganligi, davlat siyosatining boshqaruvga ijobiy ta'siri dunyoda buyuk davlat paydo 
bo‘lishiga sabab bo‘lgan. 
Ma'lumki,  boshqarish  deb,  ko‘zda  tutilgan  maqsad  uchun  qilinadigan  xatti-
harakatlar  tushuniladi.  Inson  va  jamiyatning  har  qanday  harakati  va  harakatni 
boshqarish  tagida  qo‘yilgan  shaxsiy  yoki  ijtimoiy  maqsad  yotadi.  Boshqarishda 
boshqaruvchi  tizim  boshqariluvchi  tizimga  amal  qilinadi.  Shunday  ekan,  boshqarish 
biror  bir  ish,  xodisa,  vaziyat,  jarayonni  davr  talabiga  mansubli  bir  tizimga 
o‘zgartirishi,  bir  qolibga  solishi    uchun  qo‘llaniladi.  Boshqariluvchi  ish,  xodisa, 
vaziyat, jarayon boshqaruvchi tizimning ta'sir ko‘rsatishiga amal qilishi kerak bo‘lgan 
qonun-qoidalarga,  boshqarish  tamoyillariga  bo‘ysinadi.  Barcha  sohalardagi,  shu 
jumladan,  ta'lim-tarbiya  islohotlarni  amalga  oshirishda  boshqaruv  apparatining  roli 
muhim  ahamiyatga  ega.  Boshqaruv  apparatining  tuzilishi    boshqaruv  mexanizmlar 
orasidagi  bog‘lanishlari  bilan  paydo  bo‘ladi.  Boshqaruv  apparatining  tizimi  bir-biri 
bilan  bog‘langan  teng  huquqli  birikmalar  va  bo‘g‘inlar  bilan  to‘ldiriladi.  Tashkiliy 
qism  boshqaruv tizimining asosiy tarkibiy qismi va negizi sifatida maydonga chiqadi 
va mutaxassis kadrlarni boshqarish qonun-qoidalarini tartibga soladi. Shuning uchun 

---

86 
 
ham  uning  boshqaruv  tizimidagi  roli  benihoya  kattadir.  Ta'lim-tarbiya  jarayonini 
boshqarish quyidagi tamoyillarga amal qiladi: 
1. Demokratik munosabatlarni uyushtirish. 
2.  Har  bir  rahbar  siyosiy  rahbardir,  u  birinchi  navbatda  Vatan  va  jamiyat 
manfaatidan kelib chiqib ish ko‘rishi 
3. Ishni davlat xalq xo‘jaligi negizida rejali yuritish. 
4. Ilmga asoslangan ish yuritish. 
5. Kadrlarni to‘g‘ri tanlash va ularni to‘g‘ri boshqarish. 
Boshqarishning  vazifalari  ham  mavjud.  Ular  mutaxassislarning  faoliyatini  
boshqarishini  ob'yektiv  qonun-qoidalar  talablariga  va,  chuqur  qarasak,  shu  qonunlar 
belgilab  beradigan    jamiyat  taraqqiyoti  talablariga  muvofiqlashtirishdan  iborat.  Shu 
sababli iqtisodiy-siyosiy qonunlarning mohiyatini, ularni amal qilish sharoitini bilish 
ilmiy  asosda  boshqarishni  tashkil  etishning  eng  muhim  omili  hisoblanadi. 
Boshqarishning quyidagi vazifalari amal qiladi: 
1.  Ishni  rejalashtirish  va  uni  jamoada  muhokama  qilib,  tahlil  qilish  va 
umumlashtirish; 
2. Ishni reja asosida muvofiqlashtirish; 
3. Tajriba-sinovlar asosida o‘zgartirishlar kiritish. 
4. Ish bajarishini nazorat qilish. 
O‘zbekiston  Respublikasi  “Ta'lim  to‘g‘risida”gi  qonunning    28-moddasida 
“Ta'lim  muassasasini  uning  rahbari  boshqaradi.  Ta'lim  muassasalarida  qonun 
hujjatlariga muvofiq faoliyat ko‘rsatadigan jamoat boshqaruvi organlari tashkil etilishi 
mumkin”  deb  takidlangan.  Shunday  ekan,  ushbu  ta'lim    muassasalarining  har  biri 
uning rahbari (direktor, rektor) boshqarishi belgilab qo‘yilgan. O‘zbekistonda ta'limni 
boshqarish  tizimi  benihoyat  yuksak  ijtimoiy  masala  xisoblanib,  davlat  xarakteriga 
ega. Bu  jarayonga hamma  hukumatning  mahalliy  organlari  va ularning vakillari  jalb 
etiladi.  Ishbilarmon  doiralar,  jamoat  tashkilotlari  va  fondlar  ta'limini  boshqarishda 
ishtirok  etmaydilar.  Ularning  ishtiroki  xalq  ta'limini  moliyaviy  va  moddiy  jihatdan 
ta'minlashga ma'lum  darajada imkoniyat tug‘diradi. 
Ma'lumki,    O‘zbekiston  Respublikasi  “Ta'lim  to‘g‘risida”gi  qonunning  10-
moddasida ta'lim turlari bayon etilgan bo‘lib, unda maktabgacha ta'lim, umumiy o‘rta 
ta'lim, o‘rta-maxsus, kasb-hunar ta'limi, oliy ta'lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta'lim, 
kadrlar  malakasini  oshirish  va  ularni  qayta  tayyorlash,  maktabdan  tashqari  ta'lim 
kabilarni o‘z ichiga olishi nazarda tutiladi.  
   Umumiy o‘rta ta'limini boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va 
davlat    qonunlari  belgilaydigan  vakolatlar  doirasida  faoliyat  ko‘rsatuvchi    davlat 
organlari  tomonidan amalga oshiriladi. Bunday davlat organlariga quyidagilar kiradi: 
Butun  O‘zbekiston  Respublikasi  xududida  O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 
Mahkamasi  va  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  xududida  Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi Vazirlar Kengashi; 

---

87