O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi
Download 1.25 Mb. Pdf ko'rish
|
kasbiy pedagogika
|
Ommaviy
ahborot vositalari muhitidan (radio, televizor, internet tarmoqlarining ahborot mazmun-mohiyatining ta'sirlari) tashkil topadi. Odam shaxs bo‘lishi faqat ijtimoiylashuv jarayonida, ya'ni boshqa odamlar bilan munosabatida o‘tmoqda. Kishilar jamiyatidan tashqari aqliy, ruhiy, ma'naviy, ijtimoiy shakllanish bo‘lmaydi. Shu aytib o‘tilgan muhitlar orasida shaxs rivojlanishiga, ayniqsa yoshlik chog‘ida, katta ta'asurot, ulkan iz oila, o‘y muhiti qoldirmoqda. Oila ko‘pincha bolaning manfaat va ehtiyojlarini, dunyoqarash va qimmatli mo‘ljallarini aniqlab beradi, bolaning tabiiy alomatlarini o‘stirish chog‘ida moddiy va ma'naviy shart-sharoitlar tug‘diradi. Oilada bolaning shaxsiy va ijtimoiy sifatlariga asos solinadi. Prezident Islom Karimovning aytishlaricha: ”Sog‘lom avlod orzusi ajdodlarmizdan bizga o‘tib kelayotgan, qon-qonimizga singib ketgan muqaddas intilishdir. Agar ota-bobolarimizning turmush tarziga, tafakkuriga nazar solsak, ular nasl-nasab, yetti pushtining tozaligiga, avlodning sog‘ligiga juda katta e'tibor berganini ko‘ramiz” Sog‘lom bolaning tug‘ilishi va o‘sishi, eng avvalo, ota-onaning sog‘ligiga, ular bir-biriga bo‘lgan hurmat va ehtiromiga bog‘liq,. Ota-ona bolani dunyoga keltiradi, ammo uni voyaga yetkazish uchun aqliy, ruhiy va ma'naviy yetuk oila kerak, chunki faqat shunda ota-ona o‘zini ayamasdan, butun hayotini bolaga baxshida etadi. Boshqacha aytganda, sog‘lom farzand faqat sog‘lom oilada tug‘iladi, yaxshi farzand faqat uni sevadigan, hurmat qiladigan oilada katta bo‘ladi. Oilaning sog‘lomligini, undagi muhit, ota-onaning totuvligi, bir-biriga diqqat-e'tibori, oila a'zolarini tushunishi, qo‘llab-quvvatlashi o‘zaro izzat-hurmati belgilaydi. 110 Muhitlar orasida iqtisodiy-siyosiy-ijtimoiy muhitning, ya'ni shaxs yashayotgan jamiyatning inson kamoloti uchun yaratilgan imkoniyatlari muhim rol o‘ynaydi. Inson tug‘ilgan kunidan boshlab ijtimoiy mavjudot bo‘lib qoladi. Uning dunyoqarashi, xulq- atvori barcha ijtimoiy omillar yig‘indisi, ya'ni tevarak-atrofdagi ishlar, g‘oya va fikrlar, odamlarning unga munosabati, namuna ko‘rsatishlari, mafkuralari, o‘z faoliyatida hosil qilgan tajribasi ta'sirida shakllanadi. Jamiyatimizdagi ijtimoiy omillar yosh avlodning har tomonlama shakllanishiga ijobiy samarali ta'sir ko‘rsatadi. Mustaqil O‘zbekistonimizda xalqimiz qadriyatlari va zamonaviy talablarga bo‘ysunish va bu borada ta'lim-tarbiya tizimini isloh qilish, Konstitutsiyamiz va “Ta'lim to‘g‘risida”gi qonunda asoslangan Kadrlar tayyorlash milliy dasturida rejalashtirilgan ulkan ishlarni tashkil qilinishi barkamol avlodni yaratishdagi dastlabki qadamlardir. Prezidentimiz “Sog‘lom avlod deganda, shaxsan men, eng avvalo sog‘lom naslni, nafaqat jismonan baquvvat shu bilan birga ruhi, fikri sog‘lom, iymon- e'tiqodi butun bilimi, ma'naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlodni tushunaman”, deb ta'kidlaydi. Yosh avlodning komil inson bo‘lib yetishiga ta'lim-tarbiya, ya'ni pedagogik nufuzi, ta'siri eng kuchli ahamiyat kasb etadi. Irsiyat va muhit bolaga tasavvursiz ta'sir qilsa, pedagogik nufuz esa tarbiya oluvchi odam tasavvuri va tafakkuriga asoslanadi. Shuning uchun ham inson tarbiyasi murakkab va og‘ir ish bo‘lib, u har bir oila, har bir o‘qituvchi-murabbiydan, butun jamiyatdan jiddiy e'tibor va uzluksiz mehnat talab qiladi. Faqat o‘qitish va tarbiya berish orqali insondagi rivojlanish xususiyatlari va imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish mumkin. Ta'lim-tarbiya jarayonida aniq maqsad va reja asosida shaxsga ta'sir etiladi. Shaxs rivojlanishi masalalari O‘zbekistonda ta'lim-tarbiya tizimi orqali amalga oshirilmoqda. Buning natijasida bolaning tug‘ma xususiyatlari hamda muhitdagi voqyealarning to‘g‘ri ijobiy ta'sirini amalga oshirish imkoni tug‘iladi. Muhit bera olmagan yoki undan kelgan salbiy narsalar ta'lim-tarbiya orqali o‘tdi. Ta'lim-tarbiya tufayli shaxsda tug‘ma kamchiliklarni o‘zgartirib kamolga yetadi. Ilmiy-pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirilgan har qanday o‘quvchi faoliyati (o‘qish, maktab va uy mehnati, maktabdan tashqari faoliyat, mustaqil ishlar, to‘garak va sport seksiyalarga qatnashish va b.q.) shaxsning rivojlanishiga ta'sir ko‘rsatadi. Tarbiya bilan rivojlanishning o‘zaro bir-biriga ta'siri va munosabatlari mavjud, chunki qayerda ta'lim-tarbiya muammolari to‘g‘ri hal etilsa, u shaxs kamolotiga to‘g‘ri va ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Kamol topgan shaxs ta'lim-tarbiyaning imkoniyatlariga ishonch bilan qaraydi. Tarbiya samarali rivojlantiruvchi omil bo‘lmog‘i uchun o‘qituvchi-murabbiy jamiyatning ta'lim-tarbiya oldiga qo‘ygan talablarini bajarish jarayonida shaxsning o‘ziga xos xususiyatlarini bilishi zarur. O‘quvchi-talabaning xususiyatlarini hisobga olish uning xususiyatiga moslashish emas, balki shu davrdagi imkoniyatlarini hisobga olgan holda ta'lim-tarbiya mazmuni va usullarni tashkil etish demakdir. Bolalarni o‘qitish va tarbiyalashning yutug‘i o‘qituvchining har xil yoshdagi bolalar o‘rtasidagi 111 tafovutlarni qay darajada hisobga olishiga bog‘liqdir. Bu borada o‘qituvchi-murabbiy maktabgacha yoshdagi va maktab hamda o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlarida ta'lim olayotgan o‘quvchi-talabalarning yosh davrlari bilan xususiyatlarini hisobga olmog‘i lozim. Biroq, tarbiya - rivojlantiruvchi manbaa emas, bu faqat tug‘ma, tabiiy alomatlarning rivojlantiruvchi asosiy omilidir. Faraz qiling, odam va maymun bolalarini mutlaqo bir xil sharoitlarda o‘stirsak, tarbiyalasak, maymun bolasi bir, ikki, o‘n yildan keyin o‘zining aqliy va ruhiy xususiyatlari bilan odam bolasiga o‘xsharmikan? Albatta, yo‘q, irsiyat o‘z so‘zini bu yerda aniq ayta oladi: maymun odamday fikrlashni ham, gapirishni ham, o‘zini tutishini ham o‘ziga qamrab olmaydi. O‘quvchi-talabaning rivojlanishida o‘z-o‘zini boshqarish ahamiyati va ta'siri beqiyos kattadir. Bola intilishi uning bilimlarni o‘zlashtirishi, tafakkurini o‘stiradi, ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishning asosiy vositalaridan biri bo‘lib qoladi, unda shaxsiy va ijtimoiy xulq me'yorlari shakllanadi. Shaxs qaysi yoshda bo‘lishidan qatiy nazar, uning rivojlanishida mehnat faoliyatining ahamiyati kattadir. U ulg‘aya borgan sari uning faoliyatga intilishi ham mazmunan, ham shaklan o‘zgarib boradi, turli yosh davrlarida esa mehnat faoliyati turlari ham o‘zgarib boradi. Shu sababli bola hayotida o‘yin, o‘quvchi hayotida o‘qish, kattalar hayotida mehnat faoliyatlariga intilishlari katta ahamiyatga egadirlar. Bu borada mehnat insonning aqliy, ruhiy, jismoniy hamda ma'naviy kamol topishida muhim manba bo‘ladi. Mehnat jarayonida odam o‘zining nimaga qodir ekanligini ko‘rsatishga harakat qiladi. Mehnat orqali shaxsning aqliy va axloqiy sifatlari tarkib topadi, ularda mas'uliyat, intizomlilik, faollik ortadi. U o‘z- o‘zini tarbiyalashga astoydil kirishadi. O‘z-o‘zini tarbiyalashga oila, o‘qituvchining tarbiyaviy ta'siri yanada samarali bo‘lishi kerak. O‘qituvchi o‘quvchi shaxsning o‘z- o‘zini boshqarishiga yordam sifatida boladagi rivojlanishning mohiyatini tushunish, bilish faoliyatining o‘zgarish sabablarini aniqlash zarur. Shaxs, uning temperamenti, aqliy salohiyati, biron ishga layoqatligi, bilimlarni o‘rganish va malakalarni amalga oshirish tezligi, tushunish saviyasi va o‘zlashtirish darajasi, xarakteri, xulq-atvori, umuman aqliy, jismoniy va ma'naviy taraqqiyotini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, bu jarayon murakkab va ziddiyatlidir. Shu sababli rivojlanish jarayoni bir tekisda bormaydi, bunda qiyinchiliklar sodir bo‘ladi. Shunday ekan, o‘qituvchi va murabbiylar o‘quvchining ehtiyojlarida, intilish va qiziqishlarida uning muayyan rivojlanish davridagi belgilovchi omillarning hammasi birgalikda ta'sir ko‘rsatishini bilishi bilan ijobiy sifat o‘zgarishlarini hayotga chaqirib muntazam ishlashi darkor. Shaxs kamoli, uning shakllanishi va rivojlanishi - bu maqsad, uni ta'lim-tarbiyasi esa - vositadir. Download 1.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|