Oʻzbekiston respublikasi maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Neft xomashyosini termik va termokatalitik qayta ishlanganda hosil bo’ladigan gazlarning tarkibi, % (hajmiy) 4-jadval

Komponentlar	Termik kreking	Kokslash	Piroliz	Katalitik kreking
1	2	3	4	5
Н2	0,4	1-2	10	1,0-1,5
Аlkanlar
СН4	16-20	20-30	40-45	8-12
1	2	3	4	5
С2Н6	19-20	15-20	6-10	8-10
С3Н8	25-28	5-10	1-2	10-15
Izо – С4Н10	5-7	3-5	1-2	20-25
С4Н10	9-10	10-15	1-2	8-12
Аlkenlar
С2Н4	2-3	10-15	20-30	2-3
С3Н6	9-10	20-25	12-15	10-15
С4Н8	9-10	10-15	1-2	15-20
С4Н6	1-5	-	3-10	-

Jadval ma'lumotidan ko‘rinib turibdiki, termik jarayon alkenlari ichida etilen va propilenlar ko’proqdir. Butilen va butadien birmuncha sezilarli miqdorda mavjuddir. Katalitik kreking gazlarida alkenlarning miqdori 25% (hajm.) va undan ortiqdir. Alkanlar izobutanni (25% hajmiygacha) yuqori miqdordaligi bilan farqlanadilar.

To’yinmagan uglevodorodlar neftni termik va katalitik qayta ishlash suyuq mahsulotlari tarkibida ham mavjuddir. Masalan, suyuq fazadagi termik kreking benzinida 30-35% (massaviy), benzinning bug` fazadagi krekingida 40-45% va katalitik kreking benzinida 10% ga yaqin miqdorda to’yinmagan uglevodorodlar bo’ladi.
Xulosa
Yurtimizda barkamol avlod tarbiyasiga ustuvor vazifa sifatida e’tibor qaratilib kelayotgan Prezidentimiz bu maqsadni millatimizga xos yuksak insoniy fazilat deb e’tirof etgan holda “Barchangiz yaxshi bilasizki, kelajak avlod haqida qaygʻurish, sogʻlom, barkamol naslni tarbiyalab, yetirishga intilish bizning milliy xususiyatimizdir”, degan edilar.
Mustaqil taraqqiyot yoʻlini bosib oʻtayotgan mamlakatimizning kelajak vorislari yosh avlodning bilim darajasini oshirishda umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarda oʻtiladigan fanlarqatorida kimyo fanining ham munosib oʻrni bor. Shuning uchun ham hozirgi kunning dolzarb vazifalaridanbiri barkamol avlodni tarbiyalashda hozirgi zamon fan asoslarining mazmuni umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollej va akademik litseyimizni gʻoyaviy siyosiy yoʻli bilan belgilanadi. Kasb- hunar kollej va akademik litsey talabalariga amaliy hayot bilan chambarchas bogʻlangan nazariy bilimlar beradi. Oʻquvchilarda har tomonlama barkamol insonga xos xislatlar hosil qilish kimyo oʻqituvchisining eng muhim vazifasidir.
Mazkur kurs ishini yoritish mobaynida to‘yinmagan uglevodorodlar haqida umumiy ma’limotlar, bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘ldim. To‘yinmagan uglevodorodlar haqida ba’tafsil ma’lumotlar taqdim etdim. To‘yinmagan uglovodorodlar haqida yoritish mobaynida bir qancha adabiyotlardan foydalandim. To‘yinmagan uglevodorodlarning olinishi, fizikaviy va kimyoviy xossalari haqida umumiy ma’lumotlar berdim. To‘yinmagan uglevodorodlarning hosil bo‘lish jarayoni hamda ularning neft mahsulotlaridan olinishi haqida qisqacha ma’lumotlarga ega bo‘ldim va mzakur kurs ishida yoritishga harakat qildim. Ushbu kurs ishida to‘yinmagan uglovodorodning ayrim vakillari haqida qisqacha ma’lumotlar taqdim etdim.
Kelajagi buyuk mustaqil yurtimiz uchun yosh avlodni ularning eng muhim tabiiy birikmalarining shakli va nima uchun bu holda hozirgi zamon kimyo fani asoslarini ongli ravishda va puxta oʻzlashtirishga erishishi, oʻquvchilarni kimyoning atrofdagi tabiatni asrash va undan foydalanish uchun zarur boʻlgan ilmiy asoslari bilan, tanishtirish, ilmiy bilishning vositalardan biri boʻlgan kimyo-ekspirimentidan foydalana oladigan qilib tarbiyalash, talabalarni mehnatga va mustaqil bilim olishga oʻrgatishdan iborat.