Oʻzbekiston respublikasi maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Quyi alkenlarning xossalari (1-jadval)

Uglevodorodlar	tkritik,^0C	tqayn,^0C	Pkritik, MPa	Havo bilan portlash xavfi bor konsentratsiya chegarasi, % (hajm.)
Etilen	9,9	-103,7	5,05	3,0 31
Propilen	91,8	-47,7	4,56	2,2 10,3
1-Buten	146,2	-6,3	3,97	1,6 9,4
Sis-2-buten	157,0	3,7	4,10	1,6 9,4
Trans-2-buten	-	0,9	-	1,6 9,4
Izobutilen	144,7	-7,0	3,95	1,8 9,6

Turli tuzilishga ega bo’lgan alkenlarning fizik xossalari (2-jadval)

Uglevodorodlar	, kg/m^3	terish, ^0C	tqayn., ^0C
Pentan	626,0	-129	36
1 - Penten	641,0	-165	30
2,3 - Dimetil - 2-buten	708,8	-75	73
1 - Geksen	674,0	-140	63

Turli tuzilishga ega bo’lgan alkenlarning xossalarini taqqoslash quyidagi xulosaga olib keladi:

Simmetrik tuzilishga ega bo’lgan tarmoqlangan alkenlar boshqa izomerlarga nisbatan (jadvalga qarang) yuqoriroq qaynash va erish haroratlariga hamda yuqoriroq zichlikka egadir.
Alkenlarning sis - izomerlari trans - izomerlariga nisbatan yuqoriroq qaynash harorati bilan xarakterlanadilar.

Alkenlarni ajratib olish

Ushbu bosqich ko’pincha avvaldan etan - etilen va propan - propilen fraksiyalari ajratib olingandan so’ng amalga oshiriladi. Atsetilen va metilatsetilenni selektiv erituvchilar yordamida absorbsiyalab ham ajratib olish mumkin. Selektiv absorbentlar sifatida metanol, atseton,  - butirolakton, dimetilformamid ((CH₃)₂NCHO), N - metilpirrolidonlar ishlatiladi.

Piroliz mahsulotlarini ajratish quyidagi asosiy bosqichlardan iborat:

1. Piroliz gazining kompressiyasi va undan C₅ - va undan yuqori uglevodorodlarni ajratish. Ko’p bosqichli kompressorlarda gazni 3,5 - 4 MPa bosimgacha siqib va bosqichlararo piroliz gazlarini separatsiyalab asosiy massadan kondensirlanuvchi yuqori uglevodorodlarni va suvni ajratib oladilar.
2. Piroliz gazini H₂S, CO₂ va oltingugurt - organik birikmalardan tozalash. Piroliz gazlari H₂S dan etanolaminning suvli eritmasida absorbsiyalab, tozalanadilar. Bunda ushbu jarayon quyidagi tuzning hosil bo’lishi bilan ketadi:

2HOCH₂CH₂NH₂ + H₂S (HOCH₂CH₂NH₃)₂S

monoetanolamin

Piroliz xomashyosida oltingugurt miqdori 0,1% (massaviy) dan kam bo’lsa, gazlarni H₂S dan va SO₂ dan tozalash jarayonini ishqorning suvli eritmasi bilan yuvish orqali amalga oshirish mumkin. Bunda COS ham qisman yo’qotiladi:

2NaOH + H₂S  Na₂S + 2H₂O
2NaOH + COS  NaHCO₃ + NaHS
2NaOH + CO₂  Na₂CO₃ + Н₂О

3. Piroliz gazlarini quritish. Ushbu jarayonda dietilenglikol (НОСН₂СН₂ОСН₂СН₂ОН) yordamida suv absorbsiyalanadi va so‘ngra qoldiq - namlik NaA seolitida quritiladi.

4. Atsetilen va uning hosilalarini yo‘qotish palladiyli yoki nikelkobalt xromli katalizator ishtirokida selektiv gidrirlash orqali amalga oshiriladi.
5. C₂, C₃, C₄ fraksiyalarini ajratish va konsentrlangan alkenlarni olish. Piroliz gazlarini tor uglevodorod fraksiyalariga ajratish va ulardan konsentrlangan alkenlarni ajratib olish rektefikatsiya yo’li bilan amalga oshiriladi. Gaz ajratishning taxminiy sharoitlari va kalit juft komponentlarining o’rtacha nisbiy uchuvchanlik koeffitsienti _o’r quyidagi jadvalda keltirilgan.

3-jadval