O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim fan va innovatsialar vazirligi qarshi davlat universiteti geografiya va agronomiya fakulteti Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari yo’nalishi

7. Landshaft xususiyatlar
Janubi-Sharqiy Osiyo Indochina yarim oroli va Malay arxipelagidan iborat. Birma, Tailand, Laos, Kambodja, Vetnam, Malayziya Federatsiyasi, Indoneziya, Filippin, shuningdek Buyuk Britaniya (Singapur, Saravaq Bruney, Shimoliy Borneo) va Portugaliya (Timor orolida) mulklari 175 milliondan ortiq aholiga ega (Vetnam, Birma, Tailand, Indoneziya, Malay va boshqa millat vakillari).
Janubi-Sharqiy Osiyo landshaftlarining bioklimatik tarkibiy qismlari Hindustan bilan juda ko'p o'xshashliklarga ega, bu ularni tavsiflash vazifasini soddalashtiradi. Indoneziyada ekvatorial aylanish sharoitida butun yil davomida davom etadigan bir xil savdo shamolli musson aylanishi, biroz ko'proq nam davr. Hududning sezilarli darajada tarqalishi tufayli, shimoliy-sharqiy savdo shamoli (qishki musson) Hindistonga qaraganda ko'proq nam. Shuning uchun janubi-g'arbiy musson ko'proq yog'ingarchilikni olib kelgan bo'lsa-da, janubi-sharqiy Osiyoda yoz va qish mavsumlari o'rtasidagi namlanishdagi ziddiyatlar unchalik aniq emas.
Janubi-Sharqiy Osiyoning g'arbiy qismi sharqqa qaraganda ancha kuchli namlanadi. Morfostrukturaviy nuqtai nazardan, Janubi-Sharqiy Osiyo Hindistonga qaraganda ancha murakkab. Herknian, Yanshan va Alp tog'lari tomonidan yaratilgan relyefning haddan tashqari ajralishi bilan ajralib turadi. Bir-biriga mahkam bosilgan tog 'tizmalari va tushkunliklarning almashinishi turli xil landshaftlarni hosil qiladi: shamol yon bag'irlari zich o'rmon bilan qoplangan, pastliklar esa savannalar bilan qoplangan. Tog'li hudud kenglik zonalligini namoyon qilishni murakkablashtiradi va baland tog 'zonaligini ta'kidlaydi, bu tashqi tik qiyaliklarda yaxshiroq namoyon bo'ladi. Faqat bir nechta massivlar 3000 m dan oshganligi sababli, baland tog 'zonalari (nival va tog' oldi yaylovlari) deyarli yo'q.
Janubi-Sharqiy Osiyoning ikkita tabiiy davlatga - qit'a va orolga bo'linishi, arxipelagning geografik joylashuvi (Filippinning shimoliy qismi bundan mustasno), shuningdeq Malayziya yarim orolining janubi ekvatorial kamarda, qolgan qismi subekvatorial kamarda joylashgan. Makkaning janubidagi manzara Indochinaga qaraganda arxipelagga ko'proq moyil. Janubi-g'arbiy Osiyo Arabiston yarim orolini, Mesopotamiya tekisligini va O'rta er dengizi bo'yidagi Suriya-Falastin tog'larining tor kamarini birlashtiradi.
Yarim orolning janubida tropik landshaftlar, shimolda subtropik cho'llar va yarim cho'llar ustunlik qiladi. Faqatgina Livan va Antilivan tog'larining shamolli qiyaliklarida O'rta dengiz havosi ta'siri ostida, shuningdek Arabiston yarim orolining janubi-g'arbiy va janubi-sharqidagi Yaman va Ummon tog'larida siyrak o'rmonlar o'sadi, ular hali ham mavjud bo'lgan joylarni keskin qisqartiradi.
Janubiy Osiyo - Himolay tog'ining janubida va Hind okeanidagi yaqin orollarda joylashgan mamlakatlar guruhini o'z ichiga olgan mintaqa.
Ushbu mamlakatlarning barchasi umumiy xususiyatlarga ega, bu ularni yagona mintaqaning bir qismi sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. Janubiy Osiyoda ettita davlat mavjud: Hindiston, Pokiston, Bangladesh, Shri-Lanka, Nepal, Butan va Maldiv respublikasi. Janubiy Osiyo hududiga Hindiston yarim oroli va Shri-Lanka oroli kiradi. Hind okeani suvlari bilan yuvilgan.
Hind platformasining katta qismini Deccan platosi egallaydi. Uning yuzasi qattiq bazalt va narvonlardan iborat. Rölyef tekis baland qirralarni hosil qiladi. Ular chuqur yoriqlar tomonidan sindirilgan, ular bo'ylab tez va tezkor daryolar oqib turadi. Hindistonning shimolida hind-gangetik pasttekislik joylashgan (8-rasm).
Hududlar va hududlar sirt tuzilishida katta farq qiladi. Ular faqat musson subekvatoriali, va orollarda - ekvatorial iqlimning ustunligi bilan birlashadi. Himoloy va Hindustan tog 'tizmalari bundan mustasno, butun yil issiq, balandlik zonasi ko'rsatilgan. Ayniqsa, Hindustan va Indochin tog'larining shamol yon bag'irlariga yog'ingarchilik ko'p. Bu erda doim yashil maysazor o'rmonlarida, haydaladigan erlar va plantatsiyalar keng tarqalgan. Bir vaqtlar ichki tog 'tizmalari va tepaliklar o'zgaruvchan nam bargli o'rmonlarni qoplagan. Aholining intensiv iqtisodiy faolligi tufayli ular yo'q bo'lib ketadilar va savannalar o'z o'rnini egallaydi. Musson mintaqalarida mo'l-ko'l yozgi yomg'ir ko'pincha daryolarga toshqinlarni keltirib chiqaradi. Dovul paytida ular ayniqsa halokatli....


Xulosa.
Old Osiyo tog’liklariga janubdan Yevrosiyo kontinentining paydo bulishiga va tabiiy sharoitining butun kompleksiga kura Yevrosiyoning boshqa k.ismlariga Karaganda kushni Afrikaga yaqinrok turadigan qismi tutashib guradi. Bu Arabiston yarim oroli bilan Mesopotamiyadir, ular kupincha umumiy nom bilan Janubi-Garbiy Osiyo deb ataladi.
Materikning bu qismi Yevrosiyoning dolgan qismiga Alp-Ximolay burmali mintaqasi toglari kutarilganda ular chekkasida hosil bulgan Mesopotamiya bukilmasining neogenda tulishi natijasida kushilgan.
Janubi-Garbiy Osiyo kelib chiqishi jixatidan Afrika platformasining bir kismi hisoblanadi. U Afrikadan neogenturtlamchi davrda qizil dengiz grabenining xrsil bulishi bilan uzil-kesil ajralgan.
Xosil bulishining umumiyligi, tropik mintaqada joylashganligi paleoik.limiy sharoiti va x.ozirgi iklimining uxshashligi, organik dunyosining bir xilligi Arabiston yarim orolini. aslida Saxroi Kabirning davomiga aylantiradi.
Janubi-Garbiy Osiyoni uch tomondan Xind okeanining shimoli-garbiy kismidagi yosh dengizlari urab turadi. Bular yer pusti yoriqlari vujudga kelgan Qizil dengiz. Adan va Oman qultiqlari, tog’ oldi bukilmasida hosil bulgan Fors qultig’i hamda okean tipidagi tektonik botikda paydo bulgan Arabiston dengizidir. Bu barcha dengizlarga ortiq qizigan kontinentlar, musson shamollari ta’sir ko’rsatadi va ular suvi temperaturasining yuqoriligi hamda yuqori darajada shurligi bilan ajralib turadi. Yuzadagi suvlar may oyidan avgust oyigacha eng iliq buladi: Arabiston dengizida +29, +30yeS, Qizil dengizda + 32vS gacha. Fors qultigida + 35°S gacha yetadi. Bu dunyo okeani yuzasida kuzatiladigan suvning eng yuqori temperaturasidir. Xind okeanining shimoli-garbiy qismida 800 m chuqurlikkacha +12°S temperatura saqlanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Aleksandrovskaya N.V va boshqalar. Dunyo qitalari tabiiy geografiyasi –T, 1976
   
2. 
   Armond D.L Zarubejnaya Aziya
   
3. 
   Vlasava T.V Materiklar tabiiy geografiyasi T., 1981
   
4. 
   Geograficheskaya ensiklopedicheskiy slovar –M., 1989
   
5. 
   Fizicheskaya geografiya materikov okeanov. Pod obshey redaktseey Ryabchikov M.A –M., 1988