O‘zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar

Modda miqdorining hosilaviy kattaliklari

Modda miqdorini boshqa kattaliklar bilan bogʻlanishini hisoblab quyidagi yangi hosilaviy miqdorlarni olish mumkin.


Molyar miqdorlar (mol uchun)
Namuna massasining uning miqdoriga nisbati molyar massa boʻlib, uning SI birligi kg/mol (yoki, odatda, gramm) dir; Bu suv uchun taxminan 18,015 g/mol va temir uchun 55,845 g/mol. Hajm birligidan boydalanib molyar hajmni ham olish mumkin. Bu suv uchun taxminan 17,962 millilitr/mol va xona haroratida temir uchun 7,092 millilitr/mol. Issiqlik sigʻimidan ham molyar issiqlik sigʻimi olinadi, bu suv uchun taxminan 75,385 J/K/mol va temir uchun taxminan 25,10 J/K/mol.


Konsentratsiya miqdori (litr uchun mol)
Yana bir muhim olingan miqdor — bu modda konsentratsiyasining miqdori (shuningdek, klinik kimyoda kontsentratsiya yoki modda konsentratsiyasi (miqdor kontsentratsiyasi yoki klinik kimyoda modda kontsentratsiyasi deb ham ataladi), bu eritma namunasidagi maʼlum bir moddaning miqdori sifatida aniqlanadi va namuna hajmiga boʻlinadi.
Ushbu miqdorning SI birligi — litr (eritma) uchun mol (modda). Shunday qilib, masalan, natriy xloridning okean suvidagi konsentratsiyasi odatda taxminan 0,599 mol/L ni tashkil qiladi.
Maxrajdagi hajm birligi erituvchining emas, balki eritmaning hajmidir. Shunday qilib, masalan, bir litr standart aroqda taxminan 0,40 L etanol (315 g, 6,85mol) va 0,60 L suv mavjud. Shunday qilib, etanol miqdori kontsentratsiyasi (6,85 etanol mol miqori)/(1 L aroq hajmi) = 6,85 mol/L ga teng boʻladi. (6,85 etanol mol miqdori)/(0,60 L suv hajmi)=11,4 mol/L deb hisoblash xato hisoblanadi.
Kimyoda „mol/L“ birligini molyar sifatida oʻqish va uni „M“ belgisi bilan belgilash odatiy holdir (ikkalasi ham sonli qiymatdan keyin). Shunday qilib, masalan, har bir litr „0,5 molyar“ yoki „0,5 M“ karbamid eritmasi (CH₄N₂O) suvda shu molekulaning 0,5 molini oʻz ichiga oladi. Kengaytmaga koʻra, konsentratsiya miqdori odatda eritmadagi eruvchi moddaning molyarligi deb ham ataladi. Biroq, 2007-yil may holatiga koʻra, bu atamalar va belgilar IUPAC tomonidan qabul qilinmaydi.
Bu miqdorni massa kontsentratsiyasi bilan chalkashtirmaslik kerak, yaʼni erigan moddaning massasi eritma hajmiga boʻlinadi (okean suvidagi natriy xlorid uchun taxminan 35 g/L).