O'zbekiston respublikasi oliy t’alim, fan va innovatsiyalar vazirligi samarqand davlat universiteti

Disertatsiya ishini o’rganilish darajasi:

1. 
   Nizomov N, Kurtaliev E.N, Tilyayev M.Z, Arzibekov U.R «Malekulalar tuzulishi va malekulalararo ta’sirini elektron spectral yordamida o’rganish»
   

Dissertatsiya ishining maqsadi: rodamin C va gossipol molekulalari o'rtasida spektral-lyuminestsent usul bilan kompleks hosil bollish jarayonlarini o'rganish.
Tadqigot vazifalari:
1. Konsentratsiyaning turli xil tabiatdagi erituvchilardagi rodamin C ning spektral-lyuminestsent xususiyatlariga ta'sirini o'rganish.
2. Gossipolning turli tabiatdagi erituvchilardagi spektral va Ivuminestsent xususiyatlarini o'rganish.
3. Gosipol bilan rodamin C molekulalaridan iborat kompleks hosil bo'lish jarayonlarini organish.
4. Olingan natijalardan amaliy foydalanish bo'yicha tavsiyalar ishlab chigish.
Tadqigot ob'ekti: rodamin C, gossipol, dimetilformamid, etanol.
Tadqigotning predmeti: molekulalararo o'zaro ta'sirlashish jarayonlari, gossipol bilan bipolyar ion va lakton shaklidagi rodamin C molekulalari orasidagi komplekslarning hosil bo'lish gonuniyatlari; hosil bo'lgan kompleksning tuzilishi va tarkibini, shuningdek rodamin C molekulalari va gossipolning o'zaro ta'sir darajasini aniqlash.
Tadqigot usuli: Elektron yutilish va fluoressent spektrlari bo'yicha tadqiqotlar o’lchash ishlari olib borildi.
Olingan ma’lumotlar suv sistemali eritmalarni rivojlantirishda muxim axamiyatga ega. Shuningdek bu sistemalarda fizikaviy, kimyoviy jarayonlarni ro’y berishini tushunishda, bu esa tibbiyot, biofizika, biotexnologiya va boshqalarda muhimdir.
Ishning ilmiy yangiligi:

• 
  Protonodonor erituvchisida bo'yog moddasi rodamin C kontsentratsiyasining oshishi bilan yutilish va lyuminestsentsiya spektrlarining batoxromik siljishi taxminan 10-12 nm kuzatiladi. Ushbu hodisa bo'yoq molekulalarining bipolyar (R*) dan kationli shaklga o'tishi bilan izohlanadi, ularning har biri o'ziga xos spektral-lyuminestsent xususiyatlarga ega.
  
• 
  Protonoaktseptor erituvchilarida rodamin C molekulalarining rangi o'zgarishi aniqlandi. Rang o'zgarishi jarayonini protonoaktseptor erituvchilarida proton karboksil guruhidan ajralishi va bo'yoq lakton shakliga o'tishi bilan izohlash mumkin.
  

• 
  Protonoaktseptor erituvchisida lakton shaklidagi rodaminli bo'yoqlarning rangsizlangan eritmalariga gossipol qo'shilishi, ikkinchisining ranglanishiga va bo'yogning molekulalar kationli shakliga xos bollgan, ularning yutish va lyuminestsent gobiliyatini tiklashiga olib keladi.
  
• 
  Bipolyar ion shaklidagi bo'yoq eritmalariga gossipol go'shilishi yutilish va lyuminestsentsiya spektrlarining batoxromik siljishiga 8-10 nm ga olib kelishi aniqlandi. Izomolyar ketma-ketlik usuli hosil bo'lgan bir-biriga o'xshamaydigan agregatsiyalarning tarkibini aniqlash uchun ishlatilgan, bu 1:1 nisbatiga to'gri keladi va bog'lash konstantasi (K) va rodaminli bo'yoq molekulalarining gossipol bilan bog'lanish joylari (N) kontsentratsiyasi aniqlandi.
  

Natijalarning nazariy va amaliy qiymati:
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi.