O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi andijon mashinasozlik instituti

2.

3. O’zbekiston Respublikasining xalqaro savdodagi o’rni va ulushi.

Tashqi savdo umumiy hajmida eksport ulushi 15,5 mlrd dollarni (2021-yil yanvar—sentabr oylarida o‘sish 23,8 foiz), import 24,6 mlrd dollarni (o‘sish 21,2 foiz) tashkil etdi.

Joriy yilning yanvar—oktabr oylarida mamlakatning eksportyorlari soni 6 586 tani tashkil etib, ular tomonidan 12,5 mlrd dollar qiymatidagi tovar va xizmatlar eksport qilinishi ta’minlandi.
O‘zbekistonning tashqi savdo aylanmasidagi eng yaxshi 10 ta davlat:

• 
  Xitoy — 7,5 mlrd, eksport — 2,2 mlrd, import 5,3 mlrd dollar;
  
• 
  Rossiya — 7,4 mlrd, eksport — 2,5 mlrd, import — 4,9 mlrd dollar; 
  
• 
  Qozog‘iston — 3,7 mlrd, eksport — 1,1 mlrd, import 2,6 mlrd dollar;
  
• 
  Turkiya — 2,7 mlrd, eksport — 1,3 mlrd, import — 1,4 mlrd dollar;
  
• 
  Koreya — 1,9 mlrd, eksport — 42 mln, import — 1,9 mlrd dollar;
  
• 
  Qirg‘iziston — 990 mln, eksport — 773 mln, import — 217 mln dollar;
  
• 
  Germaniya — 870,4 mln, eksport — 81 mln, import — 789,4 mln dollar;
  
• 
  Turkmaniston — 614 mln, eksport — 170,6 mln, import — 443,5 mln dollar;
  
• 
  Afg‘oniston — 586,5 mln, eksport — 579,2 mln, import — 7,3 mln dollar;
  
• 
  Hindiston — 559,3 mln, eksport — 29,3 mln, import — 530 mln dollar. 
  

2022-yil oktabr oyida eksport hajmi 1,4 mlrd dollarni tashkil etdi va 2021-yilning shu davriga nisbatan 33,4 foizga kamaydi.
2022-yil yanvar—oktabr oylarida meva-sabzavot mahsulotlari jami eksportning 5,8 foizini tashkil etdi.
Tovarlar importi dinamikasi tahliliga ko‘ra, 2022-yilning yanvar—oktabr oylarida import qilingan tovarlar hajmi, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 3,5 mlrd dollarga ko‘paydi va 22,5 mlrd dollarini tashkil etdi. Xizmatlar importi esa 2,1 mlrd dollarga yetdi.
Importning eng katta hajmi 2022-yilning mart oyida qayd etilib, 2,7 mlrd dollarni tashkil etdi. 2021-yilning shu oyiga nisbatan 862,8 mln dollarga kamaydi. 2022-yil oktabr oyida import hajmi 2,6 mlrd dollarni tashkil etdi va 2021-yilning shu davriga nisbatan 12,6 foizga ko‘paydi.



Xulosa
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning an’anaviy va eng rivojlangan shakli tashqi savdo hisoblanadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning hozirgi hajmining qariyb 80 foizi savdo hissasiga to'g'ri keladi. Dunyoning birorta davlati xalqaro savdoda ishtirok etmasdan iqtisodiyotni yaratishga hali erisha olmadi. Zamonaviy sharoitda mamlakatning jahon savdosida faol ishtirok etishi muhim afzalliklar bilan bog'liq: u mamlakatdagi mavjud resurslardan yanada samarali foydalanish, fan va texnika sohasidagi jahon yutuqlariga qo'shilish, qisqa vaqt ichida iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish imkonini beradi, shuningdek, aholi ehtiyojlarini yanada to'liq va xilma-xil qondirish.
Xalqaro savdo xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro ixtisoslashuvning natijasidir. Bu uning uchun jiddiy rivojlanish istiqbollarini ta'minlaydi. Bundan tashqari, jahon savdosi ishlab chiqarishni baynalmilallashtirishning chuqurlashishiga yordam beradi, xalqaro iqtisodiy integratsiya va globallashuv. Shundan kelib chiqqan holda, uning hozirgi holatini o'rganish va rivojlanish istiqbollarini ko'rib chiqish ham makro, ham mikro darajada tashqi iqtisodiy strategiyani qurish uchun zarurdir. Bu shuni anglatadiki, nafaqat davlatlar o'zlarining xatti-harakatlar dasturiga ega bo'lishlari kerak xalqaro bozor tovarlar va xizmatlar, shuningdek, ushbu bozorda faoliyat yurituvchi korxona va tashkilotlar o'zgaruvchan muhitda ishlash va xatti-harakatlarning strategik kontseptsiyasiga ega bo'lishi kerak.
Tashqi savdo, ayniqsa, ochiq iqtisodiyotga ega, jahon bozorlarida sotiladigan mahsulotlar ulushi yuqori bo'lgan mamlakatlarda iqtisodiyotning umumiy holatiga katta ta'sir ko'rsatadi. Tovarlarni eksport qilish (narxlarni pasaytirish, ularga bo'lgan talabni pasaytirish) yoki import qilish (uning narxining oshishi) shartlarining yomonlashishi milliy ishlab chiqarishning pasayishiga, to'lov balansi holatining yomonlashishiga va qadrsizlanishiga olib kelishi mumkin. milliy valyutadan. Tashqi savdo hajmining qisqarishi, ayniqsa, eksport tuzilmasi bir tomonlama bo'lgan mamlakatlarning ahvolini og'irlashtiradi va ularning iqtisodiyotida beqarorlikni keltirib chiqaradi. Xalqaro savdoning rivojlanish dinamikasi oxirgi o'n yillikda tovar ayirboshlash hajmining tez o'sishi bilan tavsiflanadi. Bu ko'pchilik davlatlarning iqtisodiy va ilmiy-texnik salohiyatining o'sishi bilan bog'liq. Shu bilan birga, tayyor mahsulotlar savdosining ulushi xom ashyo va materiallar savdosi ulushiga nisbatan ortib borayotgan tendentsiyani qayd etish muhimdir. Xususan, yarim tayyor mahsulotlar savdosi hajmi ham ortib bormoqda.


Xalqaro savdo shakllarining o'sib borayotgan xilma-xilligida TMKlarning korporativ savdosi muhim o'rinni egallay boshlaydi. Bu, birinchi navbatda, pozitsiyaning mustahkamlanishi bilan bog'liq xalqaro daraja TMKlarning o'zlari, shuningdek, tegishli, ammo turli mamlakatlarda joylashgan bo'linmalarning tabiiy qulay pozitsiyasi. Ilmiy-texnika inqilobi ta'siri ostida bo'lgan mamlakatlar iqtisodiyotida ro'y berayotgan tarkibiy o'zgarishlar, sanoat ishlab chiqarishining ixtisoslashuvi va kooperatsiyasi xalqaro savdoning faollashuviga yordam beradi. Barcha xalqaro tovar oqimlarini harakatga keltiruvchi xalqaro savdo hajmi ishlab chiqarishdan tezroq o'sib bormoqda. Ular ham avvalgilariga nisbatan va tez sur'atlarda o'sib bormoqda. Bundan tashqari, savdo tarkibi ham o'zgarmoqda.
Hozirgi vaqtda tayyor mahsulotlar savdosi xom ashyo va materiallar savdosidan ustunlik qiladi. Xalqaro savdoning geografik tarkibi ham o'zgarmoqda: rivojlanayotgan mamlakatlarning asosiy tovar aylanmasi rivojlangan mamlakatlarga yo'naltirilgan bo'lib, ular o'z navbatida asosan o'zaro savdo qiladilar, shu bilan birga xizmat ko'rsatish bozoriga tobora ko'proq yo'naltirilib, sohani rivojlantirmoqdalar. xalqaro turizm. Bundan tashqari, rivojlanayotgan va postsotsialistik mamlakatlar ishchi kuchi eksportini kengaytirmoqda.

Tashqi savdoni tartibga solishda 1995 yil 1 yanvarda Jahon savdo tashkilotiga aylantirilgan Tariflar va savdo bo'yicha Bosh kelishuv (GATT), shuningdek, ikki tomonlama asosda tuzilgan turli xil tovar shartnomalari va hukumatlararo savdo shartnomalari muhim rol o'ynaydi. Xulosa qilib aytganda, dinamikada xalqaro tovar ayirboshlash hajmining jadal o'sishi kuzatilmoqda va unda tayyor mahsulotlar ulushi barqaror o'sib bormoqda. Xalqaro savdoning ham geografik, ham tovar tarkibi doimiy ravishda o'zgarib turadi, u hozirgi vaqtda ikkita element tizimini ifodalaydi: asosan o'zaro savdo qiluvchi rivojlangan davlatlar va rivojlangan mamlakatlarga o'z mahsulotlarini etkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.