O’zbekiston respublikasi oliy ta`lim, fan va innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

Taʼmirlash baʼzalarini tasnifi

Er osti uslubi bilan foydali kazilmalarni kazib olishda zamonaviy texnologiyalarni kullash kup sonli mashina va mexanizmlarni xar xil jarayonlar uchun kullashni talab kiladi.

Kon jixozlarini uzluksiz ishchanligini ushlab turish uchun taʼmirlash bazalarini xar xil tomonlarini ravojlantirish, shu bilan, ular orkali texnik xizmat kursatishni sistematik ravishda taʼminlab turish, joriy va mukammal taʼmirlashlarini uz vaqtida amalga oshirish lozim buladi.
Kon – shaxta jixozlarini xamma taʼmirlash bazalari ikki guruxga bulinadi: shaxsiy, shu shaxtaning taʼmirlash bazasi, ular shu shaxtaning yerosti laxmlarida tashkil etiladi; va shaxtaning yukorisida joylashgan taʼmirlash bazasi, bu xam shu shaxtaning taʼmirlash ishlarini bajaradi va nixoyat aloxida rayonlarda joylashgan remont bazalari – bular bir nechta shaxtalarni taʼmirlash ishlarini bajaradi.
Shaxsiy taʼmirlash bazalariga: yerosti uchastka omborlari va ustaxona – omborxonalari; yer osti umumshaxta taʼmirlash ustaxonalari; yukoridagi umum shaxta taʼmirlash ustaxonalari kiradi.
Bir necha (gruppa) shaxtalarni kon – mashina va jixozlariga xizmat kursatuvchi taʼmirlash baʼzalariga: markaziy elektromexanik ustaxonalar (TsEMM); rudataʼmirlash zavodlari (RRZ) kiradi.
Xozirgi vaktda maxsuslashtirilgan trest va sanoat birlashmalari tashkil kilingan bulib ular bir kancha kon korxonalarini jixozlarini taʼmirlaydilar. Ular, odatda, birkancha rudataʼmirlash (RRZ) zavodlarini birlashtiradi va bevosita vazirlikka buysinadi.
Taʼmirlash bazalarini loyixalash asoslari.

Shaxtaning tamirlash ustaxonalari, SEMM va RRZ larni loyixalashda ko’proq baxolar xisoblash uslubi va mexnat xajmining normativlar uslubidan foydalaniladi.

Baxolar uslubini qo’llashda taʼmirlashga shu uskunani narxdan maʼlum foizini taʼmirlash ishlariga ajratiladi. Shu tarika olingan pul miqdori yillik taʼmirlash xarajatlari xisobiga kirib, shu miqdordan taʼmirlash ustaxonalari loyixalanadi. Xisoblash quyidagicha amalgan oshiriladi:

1)yil davomida taʼmirlanuvchi uskunaning balans qiymati:

2) taʼmirlash va yigish – bo’lish ishlarini yillik qiymati (sum)

3) taʼmirlash korxonasida bajarilgan ishlarni tula qiymati (sum)

4) ishlab chiqarishda ishlayotgan ishchilarni ish xaqini umumyi yillik fondi, (sum)

5) ishlab chiqarish rejasini bajarilishi uchun sarflangan umumiy yillik vakt fondi (soat)


6) bitta ishchining ish vaqtini yillik fondi: (soat)

, soat
bu yerda t – ishchi smenasini davomiyligi, soat;
P = 8, yillik bayram kunlari soni;
O – yillik otpuska kunlar soni;
V =104-yillik dam olish kunlar soni;
KR=0,97-0,98 ish kunini majburiy yukotish koeffitsient, kasallik va boshqa uzrli sabablarga ko’ra.

7) taʼmirlash korxonasi ishlab-chiqarishida ishlayotgan umumiy ishchilar soni.


bu yerda Kpn=1,15÷1,2 – normani oshirib bajarish koeffitsienti;
8) mutaxassislar bo’yicha taxminan kerak bulgan ishchilar soni (umumiy ishchilar soniga nisbatan foiz xisobida), slesarlar – 70%, stanokchilar – 10%, kuznitsa ishchilari – 8%, elektropayvandchilar – 5%, boshqalar – 7%.
9) taʼmirlash korxonasining yordamchi va takelajniklarni sonini umumiy shtatdan 10%, va ITX-larni 8% qabul kilgan xolda
,
10) uskunalarni yillik ishlash ish fondi
;
bu yerda nCM – sutka davomida smenalar soni;
KD=0,92÷0,96 – uskunalarda texnik xizmat kursatish va taʼmirlash vaqtida ishlamay turgan vaqtini xisobga oluvchi koeffitsient;
11) yuvuvchi mashinalar yoki qaynatuvchi vannalar soni

bu yerda N – bulaklarga bulinishi kerak bulgan mashinalar soni;
Qd – bitta mashinaning yuviladigan detallari massasi, kg;
tM – detallarni yuvish vaqti, soat;
g – yuvuvchi mashina yoki vannaga bir vaktda solingan detallar massasi, kg. (g=500÷2000 kg);
Kim – yuvuvchi mashina yoki vannadan foydalanish koeffitsienti (mashinalar uchun Kim=0,8÷0,9, vannalar uchun Kim=0,5÷0,8).
Xisoblashlarda Qd=(0,25÷0,40)Q (5.11), qabul qilinadi.
bu yerda Q – bulaklarga bulinuvchi mashina massasi, kg.
Vannada yuvish vaqti 2-3 soat;
Yuvishda doimo yurib turadigan mashinadan (transporterdan) foydalaniganda detalni yuvuvchi mashinada turish vaqti (soat)

bu yerda L – transporterni uzunligi, m;
v – lentaning yurish tezligi, m/min;
12) metall qirquvchi stanoklarning umumiy soni
,
bu yerda = 0,2÷0,35 – stanok ishlarining koeffitsienti;
KI.ST=0,5÷0,9 – stanokdan foydalanish koeffitsienti;
13) shaxtaning taʼmirlash-mexanik ustaxonasi (RMM), markaziy elektromexanik ustaxonasi (TsEMM) va ruda taʼmirlash zavodi (RRZ)lar uchun zarur bulgan stanoklarni tiplari bo’yicha soni jadvalga ko’ra qabul qilinadi.
14) xar xil ko’rinishdagi pa yvandlashlar uchun taxminiy postlar soni

bu yerda =0,05÷0,1 – payvandlash-eritish ishlari koeffitsienti;
- aloxida payvandlar turi bo’yicha ishni taksimlanish koeffitsienti; (elektryoy payvandi uchun К_И.СВ =0,5-0,6, gaz bilan payvandlashda =0,2-0,4, misni eritish bilan ulashda =0,1-0,3);
К_И.СВ – payvandlash postidan foydalanish koeffitsienti (elektr va gaz payvandlash postlarida KI.SV=0,8-0,9, mexanik eritib payvandlash posti uchun К_И.СВ =0,5-0,7)
15) ishlab-chiqarish sex va bo’limlarining maydoni (m2)

bu yerda - korxonani bitta ishchisiga nisbiy tugri keluvchi maydon, m2/ishchi, (sochish-yigish va yuvish bulimlari uchun = 30-40 m2/ishchi, payvandlash-kuznets bo’limi =20-30 m2/ishchi, mexanik va elektrotaʼmirlash bo’limi =15-25 m2/ishchi);
N_раб - taʼmirlash korxonasini ishchilar soni.
16) taʼmirlash bazasini umumiy maydon (m2)

bu yerda - ishlab chiqarish bo’limlarining maydoni yigindisi, m2;
- adminstrativ, yordamchi va ombor xonalari mos ravishda 4,10 va 6% umumiy ishlab chiqarish maydoni xisobidan.
Taʼmirlash ishlarini xajmini mexnat xajmi nomativlari uslubi bilan xisoblashda rejali yillik mexnat fondi (ishchi/soat) quyidagicha aniqlanadi.

bu yerda n – taʼmirlanuvchi mashinalarni markasini soni;
Ti – i nchi markali mashinasini taʼmirlash mexnat xajmini normativi; ishchi/soat;
N – i nchi markali mashinalarni taʼmirlanayotgan soni.
Аloxida mashinalarni taʼmirlash uchun mexnat fondi amaldagi normativ bo’yicha aniqlanadi.
Аgar mexnat fondi nomaʼlum bo’lsa, uni shu mashinaga konstruktiv tomondan o’xshash mashinani mexnat fondidan foydalanib quyidagi ifodadan aniqlash mumkin.

bu yerda T_изв – bir xildagi mashinalarni mexnat fondi;
Q, Q_изв – mos ravishda nomaʼlum va maʼlum mashinalarning taʼmirlash mexnat fondi.

Xulosa

Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki ta’mirlash bazasini lohiyalashda aniq ko’rsatkichlarga tayangan holda, hisob-kitob ishlarini aniq bajarish kerak. Loyihalsh ta’mirlash joylarini, ta’mirlash asbob-uskunalarini, ta’mirlash uchun ishchilar sonini, ta’mirlash honaning hajimlarini aniqlash uchun kerak bo’ladi.
Kon korxonalarida ko’p sonli kon va transport mashinalarini ko’llanishi, shu korxonalar uchun xar xil turdagi taʼmirlash bazalarini tashkil etishni daʼvat qiladi: garaj, depo, taʼmirlash-mexanik ustaxonalari, maxsus avtoagdargichlarni, ekskavatorlarni, elektrovozlarni va boshqa mashina-mexanizmlarni taʼmirlovchi zavodlar.
Taʼmirlash bazalari ikki xil bo’ladi: korxonaning shaxsiy taʼmirlash bazasi – u shu kon korxonasining doirasida joylashgan bo’lib, faqat o’zini uskunalariga texnik xizmat ko’rsatadi, va maʼlum rayonda joylashgan taʼmirlash bazasi, bu baza shu xududdagi bir necha kon korxona uskunalariga texnik xizmat ko’rsatadi.