O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

ЛИТЕРАТУРА 
1. Государственный образовательный стандарт учебная программа: Русский 
язык для школ общего среднего образования с узбекским и другими 
языками обучения Т.2017г.
2. Современные технологии в учебно - воспитательном процессе. – Т.: 
Фан.2009 с280. 
3. Якобсон П.М. Общение как социально - психологическая проблема. – 
М.:2003 с.184.
CHET TILLARNI TAKOMILLASHTIRISHDA PEDAGOGIK 
TA’LIMNING OʻRNI
https://doi.org/10.5281/zenodo.8145766
  
Maloxat Yulchiyevna Badalbayeva 
Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasi “Tillar” kafedrasi boshligʻi 
Toshkent shahar, Oʻzbekiston 
Annotatsiya. Mazkur maqolada tillarning dastlabkisi insonning oʻz ona tilisi 
ekanligi, shuningdek koʻpchilik tilshunoslar nafaqat oʻrganilayotgan chet tilini, 
balki ona tilini oʻzlashtirish uchun ham alohida sharoit yaratilishiga urgʻu 
berganliklari toʻgʻrisida fikr yuritiladi. 
Kalit soʻzlar: ta’lim muassasasi, tilshunoslik, tadqiqotlar, taqqoslash, 
kamchiliklar, yutuqlar, muloqot, xalqlar, zamonaviy, til taraqqiyoti. 
Ta’kidlab oʻtish joizki, chet tillarni oʻrganish borasida qilinayotgan islohotlar 
natijasida oʻsib kelayotgan yangi avlod maktabgacha ta’lim muassasasidan tortib, 

---

423 
oliy ta’lim muassasasigacha ona tili va chet tilini bir paytning oʻzida taqqoslab 
oʻrganadilar. Bugun tez surʻat bilan rivojlanib borayotgan dunyo aholisining 
koʻpchiligi ikki va undan ortiq tilda gaplasha olishi sir emas. 
Tilshunoslikda mavjud ilmiy-tadqiqot metodlari orqali oʻzaro genetik bogʻliq 
va oʻzaro genetik bogʻlanmagan til oilalariga tegishli boʻlgan, xalqaro va 
millatlararo aloqada yuksak darajaga va tajribaga ega boʻlgan tillarni qiyoslash 
orqali oʻrganish bir muncha oson bo’lishi ilmiy isbotlangan haqiqatdir. 
Hozirgi kunda yurtimizdagi ta’lim sohasini tubdan chet tillariga tadbiq qilish 
maqsadida yaratilayotgan darsliklar, oʻquv dasturlari va oʻquv qoʻllanmalar ham 
ayni shu maqsadlarning amaldagi isbotidir. Binobarin, oʻz tili va madaniyatini 
puxta bilgan oʻquvchigina boshqa tillarga mehr qoʻyib oʻrgana oladi. Chet tillarini 
oʻzlashtirish shu kabi maxsus tayyorgarliklarni talab qiladi. Shu o’rinda savol 
tugʻiladi - Ikkinchi tilga boʻlgan zaruriyat nima? 
Mamlakatimizning kelgusidagi istiqboli uchun mustahkam poydevor 
yaratishni maqsad qilgan birinchi Prezidentimiz Oʻzbekistonning jahon 
hamjamiyatiga shiddat bilan kirib borishini ta’minlash uchun eng dolzarb 
hisoblangan chet tillarini oʻrganishga qaratilgan bir qator qaror va farmonlar ishlab 
chiqdi. Jumladan, 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarini oʻrganish tizimini yanada 
takomillashtirish chora tadbirlari toʻgʻrisida”gi 1875-son qaroriga nazar 
tashlaydigan bo’lsak, uning tub mohiyati butun Oʻzbekiston hududida yoshlar 
ta’limiga chet tillarini uzviy bogʻlash, yosh avlodning oʻz fikrini boshqa bir tilda 
benuqson ifodalay olishini ta’minlashdan iborat. Xususan, ushbu qarordan 
quyidagi islohotlar oʻrin egallagan: 
- Respublikaning barcha hududida chet tillarni, asosan, ingliz tilini oʻrganish 
umumta’lim maktablarining birinchi sinflaridan oʻyin tarzidagi darslar va ogʻzaki 
nutq darslari shaklida, ikkinchi sinfdan boshlab esa, alifbo, oʻqish va grammatikani 
oʻzlashtirishdan bosqichma-bosqich boshlanadi; 
- oliy oʻquv yurtlarida ayrim maxsus fanlarni, xususan, texnik va xalqaro 
mutaxassisliklar boʻyicha oʻqitish chet tillarda olib boriladi; 
- umumiy oʻrta, oʻrta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining 

---

424 
oʻquvchilari va oʻqituvchilarini chet tillar boʻyicha darsliklar va oʻquv-uslubiy 
komplekslar bilan ta’minlash, ularni belgilangan muddatlarga rioya etilgan holda 
qayta nashr etish, Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi 
Respublika maqsadli kitob jamgʻarmasining aylanma mablagʻlari hisobidan bepul 
amalga oshiriladi [1]. 
Ushbu qaror Oʻzbekiston ta’lim tizimida tub burilish yasadi. Yosh avlod 
uchun yangi darsliklar yaratildi, chet tili maktabgacha ta’lim muassasalaridan 
boshlab oʻrgatila boshlandi. Oliy ta’lim muassasalarida ham ayrim fanlar chet 
tilida olib borilyapti. 
Chet tillarini oʻrganish orqali dunyo yoshlarining intellektual salohiyatidan 
boxabar boʻlish, ular bilan fikr almashish, jarayonni chuqur tahlil qilib, oʻz yutuq 
va kamchiliklarimizni ularniki bilan taqqoslash imkoniyatiga ega boʻlamiz. Chet 
tillarni bilishga intilish, “Til bilgan – el biladi” maqoliga koʻra ish tutish bizning 
koʻp tilni bilgan Forobiy, bir nechta tillarni qiyosiy oʻrganish darajasida keng 
mushohadali boʻlgan Qoshgʻariy kabi yetuk ajdodlarimizdan merosdir. 
Bundan tashqari Abdulla Avloniyning 1913-yil “Oyna” jurnalida chop etilgan 
“Ikki emas toʻrt til lozim” maqolasida ham dunyo bilan hamnafas boʻlish uchun til 
oʻrganish kerakligi atroflicha izohlangan. Buyuk bobokalonlarimiz oʻzlarining ilm-
fan sohasidagi yangiliklari, beqiyos asarlarini boshqa xalqlarga ham oʻz ona tilida 
yetkazib bera olganliklari uchun ularni butun dunyo taniydi, e’tirof etadi. Oʻrta 
Osiyo ilm-fani, madaniyat va ma’rifati e’zozlanadi. Bularning barchasi zamirida 
qayta va qayta ta’kidlaganimizdek til bilish yotadi. 
Bugungi kun yoshlariga qoʻyilayotgan talab ham aynan chet tillarini oʻrganish 
ekanligini quyidagicha izohlash mumkin: Butun dunyo mamlakatlari bilan bevosita 
muloqot qilish, oʻz mustaqil fikrini omma oldida ravon va tushunarli holda bayon 
qilib berish, dunyo hamjamiyatida Oʻzbekistonning alohida oʻrnini ta’minlash va 
uni mustahkamlashga xizmat qilish uchun ham xalqaro tillarni oʻrganish dolzarb 
masaladir. 
Oʻzbekistonning davlatlararo alohida oʻrnini ta’minlash va mustahkamlash 
deganda shu narsa nazarda tutiladiki, global dunyoning madaniy-ma’rifiy, ijtimoiy-

---

425 
iqtisodiy sohadagi, shuningdek, tibbiyot va sport sohasidagi yangiliklardan 
xabardor boʻlish va tahlil qilish, mamlakatimizning buyuk oʻtmishi va boy 
madaniyatini, qolaversa, zamonaviy yoshlarning ulkan muvaffaqiyatlarini dunyo 
xalqlariga namoyish qilish kerak. Bunda esa albatta til “muloqot koʻprigi” 
vazifasini bajaradi. Lekin til oʻrganishning faqat yaxshilikka xizmat qiladigan 
afzalliklarini sanab oʻtish har doim ham toʻgʻri boʻlavermasdan, balkim davlat tili, 
milliy til, ona tili kabi tushunchalar har doim hammamiz uchun birinchi oʻrinda 
boʻlmogʻi shart. Har bir mustaqil davlatning oʻz davlat tili mavjud boʻlganidek, 
oʻzbek tili ham Oʻzbekiston davlatining istiqlolidan nishonadir. Boshqa tilni 
oʻzlashtirish oʻz ona tilidan foydalanishni cheklash degan xulosani keltirib 
chiqarmasligi lozim.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, xulosamiz shuki, “Til – davlat ramzi, millat 
koʻzgusi”dir. Oʻz ona tilini yanada boyitish, sayqal berish, qoʻllanilish doirasini 
kengaytirish, bir soʻz bilan aytganda, uni kelgusi avlodga takomillashgan holda 
yetkazib berish har bir millatning azaliy burchidir. Chet tillarini mukammal 
oʻrganish va milliy til taraqqiyotiga xizmat qilishi uchun har bir tilni oʻz oʻrnida 
qoʻllashni bilish bugungi jamiyatda tillar muvozanatini saqlashga asos boʻladi.