O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

Калит сўзлар: نیل лайса феьли, ҳозирги келаси замон феьли, инкор шакл, 
инкор сўзлар, инкор юкламалар, от, сифат, сон, от кесимли гап, мутлок инкор 
Кириш. Ушбу мақолани ёзишдан кўзланган мақсад араб тилида лайса 
инкор юкламаси билан инкорни ҳосил қилиниши гапларда қўлланилиш 
гапларда юз берадиган ўзгаришлар масаласини ёритишдан иборатдир. Уни 
қай тарзда ва қай усулда ифодаланишини араб тилшунослиги нуқтаи 
назаридан таҳлил қилиш, ҳамда ушбу ишдаги асосий мақсад инкор 
юкламаларининг гапдаги ўрни ва уни қўллаш ўринларини кўрсатиб 
беришдир. 
Асосий қисм. Маълумки араб тилида исмий гаплар мавжуд. Кесими 
феьлдан бошқа сўз туркумларидан иборат бўлган гаплар ўзбек тилида от 

---

416 
кесимли гап деб аталади. Араб тилида ҳам шундай гаплар бор, лекин кўп 
арабшунослар от кесимли гапларни исмий гаплар деб номлашади. Демак биз 
бу мақоламизда исмий гапларнинг инкор шаклини кўриб чиқамиз 
ردیقجا نیل ةعا جلر بل ط Толибул жамиати лайса мужтаҳидан
Университетнинг талабаси тиришқоқ эмас 
ییض ح 
مییك
د
ایل میلس
Каримун ва Салимун лайса ҳодирайни
ییض رد ایل میلس 
یك
د می Каримун ва Салимун лайса биҳодирайни 
Салим ва Карим хозир эмаслар (катнашмаяптилар) 
یسدنیا رشایل پ معلر ءلاؤه 
رشایل پ معلر
د
یسدنیم
ءلاؤه 
Бу ишчилар муҳандислар эмас 
نیل феьли ўтган замон феъл формасида турса ҳам исмий гапгинг кесимини 
ҳозирги замонда инкор маъносини билдиради. 
نیل феьли уч ўзакли феъллар каби эгадан олдин келса бирликда туриб, эга 
билан фақат жинсда мослашади. 
ریض ح ةعا جلر هل ط تایل лайсат толибатул жами'ати ҳодиратин 
ریض رد ةعا جلر هل ط تایل лайсат толибатул жами'ати биҳодиратин 
Университетнинг талаба кизлари ҳозир эмаслар (катнашмаяптилар) 
ییض ح میلس 
د مییك نیل лайса Салимун ва Каримун ҳодирайни 
Салим ва Карим ҳозир эмаслар. (катнашмаяптилар) 
ییض رد میلس.
د مییك نیل лайса Салимун ва Каримун биҳодирайни. 
Салим ва Карим ҳозир эмаслар. (катнашмаяптилар) 
ة ی ع د بنی تایل
یتیض ح
Лайсат Зайнабу ва Азизату ҳодиратайни. 
Зайнаб ва Азиза ҳозир эмаслар. (катнашмаяптилар) 
یتیض رد ة ی ع د بنی تایل. Лайсат Зайнабу ва Азизату биҳодиратайни. 
(катнашмаяптилар) 
Шу билан бирга نیل лайса феьли йук деган маьнода хам ишлатилади, 
масалан: 
ب قك يل نیل Лайса ли китабун Менда китоб йук 
يل ب قكلر نیل Лайсал китабу ли Китоб меники эмас 

---

417 
Яна نیل лайса феьли ҳозирги келаси замон феьлининг инкор шаклини 
ҳосил қилишда ҳам қўлланилади масалан: 
ىر ر تال Ласту адри Мен билайман. 
ل
ةل سیلر هذه بقكی نی
лайса яктубу ҳазиҳир рисалата.
У ушбу рисолани ёзмаяпти. 
Яна ҳеч қандай, ҳеч қанака маьноларида ҳам ишлатилади, масалан: 
كب ا نیل Лайса мин шаккин Ҳеч кандай шак шубҳа йук. 
шартлиликни хам ифодалашда ишлатилади, масалан: 
پشای ر ل نیل. Лайса лаҳу ан яқула
У гапириши керакмас, ёки уни гапиришга хаққи йуқ. 
....бошка, ...дан ташқари деб ҳам таржима килинади, масалан. 
ىسشا نیل بلاطلر یمج لصد Васола жами'ут туллабу лайса Муса.
Мусодан бошқа барча талабалар келдилар. 
Лайса نیل инкор феьли ўтган замон феьллари каби шахс-сонда ўтган 
замонда тусланади. 
Лайса толибул жами'ати мужтаҳидан 
ر دیقجمد ةعا جل بل ط نیل лайса толибул жами'ати би мужтаҳидин.
ریض ح ال هل طلر ءلاؤه ҳа'ула'ит толибату ласна ҳодиратин 
Бу талаба кизлар ҳозир эмаслар. (катнашмаяптилар) 
رردض رد ال هل طلر ءلاؤه ҳа'ула'ит толибату ласна би ҳодиратин
бу талаба қизлар ҳозир эмаслар. (катнашмаяптилар) 
Агар نیل феьли исмий гапнинг эгасидан олдин келса ҳамма феьллар каби 
эга билан фақат жинсда мослашади ва бирликда туради, яьни сонда 
мослашмайди. Агар исмий гапнинг эгасидан кейин келса, эга билан жинсда 
ва сонда мослашади. Исмий гапнинг эгаси бирликда бўлса ҳам, иккиликда 
бўлса ҳам кўпликда булса ҳам نیل феьли бирликда туриб, эганинг жинсига 
мос жинсда туради. 
Баьзан инкорни эмас, балки дарак гап қилиб ҳам таржима килинади, масалан: 
شمرا لار بلاطلر یمج لصردج يكذ دلشلر ر يف يعا تال ر
А ласта ма'и фи анна ҳазал баллада закийюн жиддан. 

---

418 
Бу бола жуда ҳам ақлли экан розимисиз. 
ردیقجا بل طلر ر هیجع نیل بل طلر ر هیجع نیل
лайса 'ажибан аннат толиба мужтаҳидун. талабанинг тиришқоқлиги 
ажабланарли эмас. 
Яна мутлоқ инкорни ҳам билдириб келади, масалан: لاف
هدعد نیل لاف
Фашила лайса ба'дуҳу фашила. 
Муваффақиятсизлик кетидан муваффакиятсизлик. (Бир келса қўш қўш 
келади).