O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

 
 
10-mavzu. Mashinasozlikni avtomatlashtirishda RDB texnologik jihozlari. 
 
 
Dastgoh quvvati formulasi (DQF) dastgohga o’rnatilgan har bir yuritmaning dvigatellari, tok 
turi va aylanish chastotasi to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Quvvat formulasi barcha 
yuritmalar va yordamchi dvigatellarning ketma ket yozilgan kodlaridan tashkil topadi. Barcha 
kodlar yig’indi (“+”) belgisi bilan bir biri bilan bog’lanadi. Har bir kod quvvat belgisi (“N“ harfi 
yuritma adresi indeksi bilan)va ketidan yozilgan kasrdan tuziladi. Kasr suratida dvigatel quvvati 
(kilovattda) va tok turi belgisi (“- “-doimiy tok va “~” - o’zgaruvchan tok), maxrajida esa 
dvigatelning aylanish chastotasi yoziladi. 
Yordamchi dvigatellar tarkibiga moylash, sovutish, qisish va boshqa tizimlar dvigatellari 
kirish mumkin, ularning formuladagi yozilish tartibi ixtiyoriydir. 
Misol tariqasida RDB vertikal frezalash dastgohining quvvat formulasi quyidagicha bo’ladi: 

---

 
FMS:=
,
+
,
+
,
+
~
+
,
+ +
,
~
+
,
~
 
 
Bu yerda indekslarda surish harakati dvigatellari (x, y, z ), shpindel dvigateli (sh), moylash 
(sm), sovutish (oxl) va gidravlik kisish (zaj) tizimlari dvigatellari belgilangan; kasrlar suratida 
dvigatellari quvvati (kVt) va tok turi (- - doimiy va ~ -o’zgaruvchan); maxrajida esa dvigatelni 
aylanish chastotasi (ayl/min) ko’rsatilgan. 
RDB ko’p operatsiyali va asboblarni avtomatik almashuvi qurilmali parmalash frezalash 
dastgohining quvvat formulasi shunday yoziladi: 
FMS:=
,
+
,
÷
+
,
÷
+
,
÷
+ 
2, 2
~
1420
+
.
0,055
3600
+
0,6
1360
+
0,077
3600
+
0,055
3600
+
,
0,055
3600
+
.
0,055
3600
 
Bu yerda: N
or.shp 
- almashuvdan oldin shpindelni orientatsiya qilish dvigateli; N
gd 
- 
gidronasos dvigateli; N
dr 
- manipulyator dvigateli; N
ki 
- manipulyator qo’lini burish dvigateli; 
N
pov.Md
- diskli asboblar magazinini burish dvigateli; N
per.sk 
- tezliklarni ulash dvigateli. Qolgan 
belgilar yuqoridan ko’rinib turibdi. 
Shuning bilan, RDBdastgohining formalizatsiyalashgan tasnifi STF, SPF, DQF, KTS dan 
tashkil topgan. Ularga qo’shimcha ravishda tsiklograf va kombinatsiyalashgan KTS qo’shiladi. 
TSiklograf asboblarni avtomatik almashuvi qurilmasining ishlashi haqidagi oson va tez 
tasavvur beradigan grafikaviy chizmadir. U tsiklogrammaning takomillashuvi bo’lib, tsikl 
elementlarining ketma ketligi va muddatidan tashqari ularning ishini ko’rsatadi. 
Dastgohlarning texnologik imkoniyatlari va koordinataviy tuzilishidan tashqari ularning 
konkret yuritmalari hamda o’rnatish joylari to’g’risida ma’lumotlarni ta’minlash uchun 
kombinatsiyalashgan koordinataviy texnologik sxemalaridan (KKTS) foydalaniladi.