O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

 
BOSHQARISH DASTURINI TAYYORLASH METODLARI 
 
BD ni ishlab chiqish SDB dastgohlarida detallarni tayyorlash jarayonining eng muhim 
tarkibiy qismidir. BD ni tayyorlash texnik sharoitlarida detallarni qaysi SDB dastgohida tayyorlash, 
qanday texnologik hujjatlarni o`z ichiga olishi va boshqalar ko`rsatiladi. 
BD ni tayyorlash jarayonida turli xil texnologik axborotlarni qayta ishlanadi va bularning 
hammasi texnologik hujjatlarda o`z aksini topadi. Texnologik hujjatlar deganda ishlab chiqarishni 

---

tashkil etish uchun kerakli ma’lumotlarni o`z ichiga olgan matnli va tasvirli hujjatlar majmuini 
tushuniladi. BD ni ishlab chiqishda foydalaniladigan hujjatlarni uchta guruhga bo`lish mumkin: 
ma’lumotli, dastlabki va yo`ldosh. 
Ma’lumotli hujjatlar tarkibiga SDB dastgohlari, kesuvchi, o`lchovchi va yordamchi 
asboblar, 
moslamalar, 
ishlov 
beriladigan 
materiallar 
kartotekalari, 
kesish 
maromlari 
me’yornomalari, dopusk va o`tqazishlar jadvallari, BD ni hisoblash, kodlashtirish, yozish, tekshirish 
va tahrirlashga oid yo`riqnomalar, SDB dastgohlarida ishlov berishning iqtisodiy samaradorligini 
aniqlash bo`yicha uslubiy materiallar kiradi. 
SDB dastgohlari kartasida dastgohning texnik ko`rsatkichlari qisqa yoziladi. Kesuvchi asbob 
kartasida dasturlash jarayonida kerak bo`ladigan asbob haqida ma’lumotlar batafsil yoziladi. 
Moslamalar kartasida moslamaning texnik ko`rsatkichlari yoziladi. 
Ishlov beriladigan materiallar kartasida kesish maromlarini tanlashda foydalaniladigan 
texnologik hususiyatlar yoziladi. 
Dastlabki hujjatlar tarkibiga dasturlashga topshiriq, yo`nalishlar yoki amalli-yo`nalishlar 
kartasi, homaki detal chizmasi va detalning ishchi chizmasi kiradi. 
Yo`ldosh hujjatlar tarkibiga detallar kartasi va amallar bo`yicha chizmalar, dastgohni va 
asboblarni sozlash kartasi, amal hisob-texnologik karta (HTK) si, asboblar traektoriyasining 
eskizlari va BD ni tekshirish jarayonida olingan grafigi, hamda BDni tadbiq qilish dalolatnomasi 
kiradi. 
Amallar kartasida detalni tayyorlash texnologik jarayonida ishlatiladigan dastgoh, kesuvchi, 
o`lchovchi va yordamchi asboblar, o`tishlar bo`yicha kesish maomlari aks ettiriladi. 
Amal HTK si BD ni qo`lda tayyorlashda ishlatiladi va unda dasturning «qo`lyozmasi» aks 
etadi: amalni bajarish ketma-ketligida traktoriya tayanch nuqtalarining nomerlari, kordinatalari va 
orttirmalari; surish tezliklari; shpindelni aylanish tezliklari; shpindelni aylanish tezligi va yo`nalishi; 
korrektorlarning nomerlari va texnologik buyruqlar. 
BD matni(chop etilgan) ma’lumotlarni tasmaga yozish qurilmasida perfolenta tayyorlash 
bilan bir vaqtda chop etiladi. 
BD ni tadbiq qilish dalolatnomasi yakuniy hujjat bo`lib, tayyorlangan BD bo`yicha bir yoki 
bir necha detallarga sinash ishlovi natijalarini aks ettiradi.