O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

KT 141 rusumidagi tokarlik patronli dastgoh 
Dastgoh ichki va tashqi murakkab shakldagi sirtlarga ega aylanish jism turidagi detallarga 
ishlov berish hamda ularda rezba ochish uchun mo’ljallangan. Avtomatlashgan ishlov berish 
chiziqli doiraviy interpolyatorli boshqarish qurilmasiga kiritilgan boshqarish dasturibilan amalga 
oshiriladi. Murakkab shakldagi ichki va tashqi sirtlarga ishlov berish uchun 12 asbobli kallak 
xizmat qiladi. 
Rasm 63 da KT 141 rusumli tokarlik patronli dastgohning KTSi keltirilgan. Detal 1 patron 2 
mahkamlanib, shpindel 3 bilan birga aylanadi. SHpindel babkasi stanina bilan birgalikda 
qo’zg’almas (Np) blokni tashkil etadi.
Staninaning yo’naltirgichlari 4 bo’ylab ko’ndalang support 5 harakatlanadi (sxemada X 
koordinata o’qi ko’rinishida ko’rsatilgan). Ko’ndalang supportning yo’naltirgichlarida ( 6) 
bo’ylama support (gilza) 9 joylashgan. U rasmda Z koordinata o’qi ko’rinishida berilgan. Gilza 9 ga 
asbob kallaki 8 joylashtirilgan. Kallakning har bir 12 yoqida turli asboblar mahkamlangan asbob 
tutgichlari o’rnatilishi mumkin. Kerakli asbobni dastur bo’yicha avtomatik qidiruvi uchun kallak ye 
strelkasi bo’yicha buriladi.

---

Dastgohning koordinataviy tuzilishi quyidagi formula bilan ifodalanadi: 
K : = C
h
Hn X Z
Ig
, 
Bu yerda“Ig” asbob kallaki bo’ylama supportida (Zkoordinatasi) joylashganligini bildiradi.
Rasm 63. KT 141 rusumidagi tokarlik patronli 
dastgohning KTSi: 1 - detal; 2 - patron; 3 - shpindel; 4 - 
stanina; 5 - ko’ndalang supportni surilishi; 6 - 
podshipniklar;
7, 10 - keskichlar; 8 - asbob kallaki; 
9 - bo’ylama supportni surilishi. 
Ko’rib chiqilgan KTS yuqoridagi koordinataviy 
tuzilishga mansub tokarlik dastgohlarni o’ziga qamrab 
oladi. 
KT 141 rusumli dastgohning strukturaviy texnologik formulasi: 
STF
KT 141 
:=
∅ 
(
….
)
Hn X
0,005 
.
0,01 t
rzb
0,05 – 40
F
bx 
2400 F
bz 
4800 F3 – 1 pl x 125 Z 250 
Bu yerda t
rzb 
- rezbaning qadami; pl - dastur boshqarish qurilmasiga perfolentada kiritiladi; 
F
bx, 
F
bZ
- X va Z o’qlari bo’yicha tez harakat tezligi, mm/min; Ig 12e In.s - 12 asbobli kallak. 
Dastgohning quvvat formulasi: 
DQF
KT 141 
: =
~
+
,
( )
+ 
,
( )
+
,
~
+
,
~
+
,
~
+ 
,
~
+
,
~
+
,
~
Bu yerda: 
−
;
−
ℎ 
;
−
ℎ 
;
−
ℎ 
;
−
ℎ
ℎ
ℎ ℎ
 
 
Ushbu dastgohning kombinatsiyalashgan KTSi rasm 64 berilgan. 

---

Rasm 64. KT 141 rusumli tokarlik dastgohning KKTSi: 1 - tezliklar qutisi; 2 - shpindel 
babkasi; 3 - fotodatchik; 4 - zagotovka; 5, 8 - kesish asboblari; 6 - shtok; 7 - asbob kallaki; 9 - 
ko’ndalang support; 10 - gilza; 11, 13 - mufta; 12 - polzun (sirpang’ich); 14 - rolik; 15 - 
gidrotsilindr; 16 - gidromotor; 17 –gidrokuchaytirgich 
SHpindeldagi patronga mahkamlangan zagotovka 4 aylanish C
h 
harakatini elektrodvigatel 
M1, avtomatik tezliklar qutisi (i
1-9
)va shpindel babkasida joylashgan uzatma i
2 
i
1-2
orqali oladi. 
Rezba ochish kinematik zanjiridagi fotodatchik 3 aylanishni shpindeldan oladi. Ko’ndalang 
support 9 staninaning (Np) yo’naltirgichlari bo’ylab harakat qiladi (X koordinatasi). Bo’ylama 
support vazifasini bajaruvchi gilza 10 supportga o’rnatilgan bo’lib, Z koordinatasi bo’yicha 
harakatlanadi. Gilzaning o’ng tomoniga qo’zg’almas tarzda 12 yoqli asbob kallaki o’rnatilgan. 
Kallak yoqlarida keskich tutgichlari joylashadi. Asboblarni qidirish va almashtirish uchun 
kallakning burilishi gidromotor 16 yordamida amalga oshiriladi. 
Supportning bo’ylama va ko’ndalang surilishlarni bajarish uchun qadamli yuritmalar (SHD- 
5D1M turidagi qadamli elektrodvigatel va E32G18-22 rusumidagi gidrokuchaytirgich) xizmat 
qiladi. 
Konsolsiz vertikal frezalash dastgohlarini asboblarni avtomatik almashuvi magazinlari bilan 
jihozlash dastgohlarning texnologik imkoniyatlarini kengaytiradi va detalni bir o’natishda turli 
operatsiyalarni amalga oshirishga imkon yaratadi, buning natijasida dastgohlarning aniqligi va 
samaradorligi ortadi. O’zaro ko’ndalang stolli va konussimon asbob magazinlivertikal frezalash 
dastgohining tuzilish sxemasini rasm 70 dan ko’rish mumkin. 
Stanina yo’naltirgichlari bo’ylab salazkalar (U koordinat o’qi), salazkalar yo’naltirgichlari 
(X koordinatasi) bo’yicha esa stol harakatlanadi. Stol va salazkalar o’zaro ko’ndalang stolni tashkil 
etishadi. Vertikal harakatni (Z koordinatasi) frezalash kallagi bajaradi. 
Frezelash kallakiga “toj (korona)” turidagi konussimon asbob magazini o’rnatilgan. 
Magazinni sig’imi odatda 8 ̶ 12 asbobni tashkil etadi. Asbobni qidirish uchun magazin aylanish 
harakatiga ega bo’lishi kerak, asbobni magazindan shpindelga hamda shpindeldan magazinga 
yuklash uchun vertikal harakatlanishi lozim. “Toj” turidagi konussimon asbob magazini rasm 71 
berilgan. Rasmdan ko’rinibdiki, asboblarni to’planishi magazinda amalga oshiriladi, ishlatilishi esa 
– asbobni magazindan shpindelga yuklatilgandan so’ng. 
SHpindelli revolver kallaklarda asboblar kallakda to’planib, kallak burilishida u bilan birga 
ishchi holatga o’tadilar. 

---

Ushbu dastgohlar guruxiga mansub dastgohning umumiy ko’rinishi rasm 72 da berilgan. Dastgoh 
uch koordinata (X, Y, Z)ga ega bo’lib, 8 asbobga mo’ljallangan “toj” turidagi konussimon asbob 
magazini bilan jihozlangan. Dastgohning tuzilishi – konsolsiz. Unda turli materiallardan 
tayyorlangan murakkab shakldagi detallarga har xil asboblar (frezalar, parmalar, zenkerlar va va 
boshqalar) ishlov berish mumkin. Boshqarish dasturi “N33 – 2M” turidagi qurilmaga 8 yo’lli 
perfolenta bilan kiritiladi. SHpindelning aylanish chastotasi cheklari 20 – 2500 ayl/min tashkil 
etadi, ishchi surishlar cheklari 5 – 1200 mm/min ga teng, yuritmalar doimiy tok 
elektrodvigatellardan harakatlanadi. Holat bo’yicha orqa aloqa zanjirlarida VTM – 18 rusumli 
aylanuvchi transformatorlardan foydalanilgan. Asboblar magazin ini bo’yicha kodlangan. 
Rasm 70. Konussimon asbob magazini (a) va shpindel revolver kallakni (b) taqqoslanishi 
Rasm 71. O’zaro ko’ndalang stolli va konussimon asbob magazinli vertikal frezalash 
dastgohining tuzilish sxemasi 
Dastgohning strukturaviy texnologik formulasi: