O‘zbekiston respublikasi oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz muhandislik-texnologiya instituti energetika va konchilik ishi fakulteti “Texnologik jarayonlarni ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va boshqarish

* Xabar orqali o'zgartiriladi: Ushbu turdagi tarmoq uchun kalitlar odatda kompyuterlar ulangan terminallar trafigini qabul qilish vazifasi mavjud. Ushbu jamoalar xabarlar sarlavhasida joylashgan manzilni ko'rib chiqadilar va uni boshqa vaqtda qatnashish uchun saqlab qo'yishlari mumkin. Xabarlar o'chirilishi, saqlanishi, yo'naltirilishi yoki avtomatik javob berishi mumkin;
* Paketlarni almashtirish: har biri yuboradigan ma'lumotlar foydalanuvchi Ular bo'linadi, bir vaqtning o'zida qabul qiluvchiga dastlabki ma'lumotlarni yozish uchun qo'shilgan kichik qismlarga aylantiriladi. Shuni ta'kidlash kerakki, har bir paket tarmoqni mustaqil ravishda ko'rib chiqadi, go'yo ular alohida shaxslarga o'xshaydi, bu trafikni engillashtiradi va xatolarni tuzatishni osonlashtiradi, chunki agar ulardan biri muvaffaqiyatsiz bo'lsa, qolganlarini qayta yuborish shart emas;
* Ulanish yo'naltirilgan tarmoqlar: ular ko'p sonli foydalanuvchilarga xizmat qilishadi, ularning har biriga faqat resurslarga ega bo'lish hissini beradi. Ushbu tushuncha sifatida tanilgan virtual elektron (yoki virtual kanal) va kanalni ko'paytiruvchi tekislikka tegishli va portlar, ya'ni multipleksor deb ataladigan qurilma orqali bitta uzatish muhitida kamida ikkita ma'lumot kanalining birlashishi;
* Aloqasiz yo'naltirilgan tarmoqlar: deyiladi ma'lumotlar jadvallari va erkin holatdan to'g'ridan-to'g'ri ma'lumot uzatishga o'tish bilan tavsiflanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu turdagi tarmoq tasdiqlashni, tiklanishni amalga oshirmaydi xatolar o foydalanuvchilarning umumiy to'plami uchun oqimni boshqarish; ammo, har bir tugun ushbu funktsiyalarga individual kirish huquqiga ega. Ushbu toifaga Internet kiradi.
5. Global tarmoq
Global kompyuter tarmoqlari (Wide Area Networks, WAN) yoki territorial kompyuter tarmoqlar – tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlardan, katta-katta xududlarga yoyilib ketgan ko’p sonli abonentlar foydalanadilar. Bu xududlarning chegaralari – viloyat, region, mamlakat, kontinent chegaralaridan iborat bo’lishi yoki yer yuzi bo’ylab yoyilgan bolishi mumkin.
Global kompyuter tarmog’ining keng tarqalgan umumiy tuzilish chizmasi 1-rasmda keltirilgan ko’rinishga ega. Bunda: S (switch) - kommutatorlar, K - kompyuterlar, R (router) - marshrutizatorlar, MUX (multiplexor) - multipleksor, UNI (User-Network Interface) – foydalanuvchi-tarmoq interfeysi va NNI (Network-Network Interface) – tarmoq-tarmoq interfeysi, PBX - ofis ATSi va kichkina qora rangli to’rtburchakchalar esa DCE qurilmalari, ya’ni modemlardir.
Bunday tarmoq alohida ajratilgan aloqa kanallari asosida quriladi. Aloqa kanallari kommutatorlar – S, yordamida birlashtiriladi. Bu kommutatorlar paketlarni kommutatsiyalash markazlari (PKM) deb ham ataladi, ya’ni ular aynan paketlarni kommutatsiyalashni amalga oshiradilar.
1-rasmda keltirilgan global kompyuter tarmog’i kompyuter trafigi uchun qulay hisoblangan, paketlarni kommutatsiyalash rejimida ishlaydi. Lokal kompyuter tarmoqlarini korporativ tarmoqqa birlashtirish uchun bu rejimning afzalligini vaqt birligida uzatilyotgan ma’lumotlarning hajmi, hamda bunda tarmoqda ko’rsatilayotgan xizmatlar narxining 2-3 marta arzon ekanligi ham isbotlaydi. Ko’p joylarda yuqoridagi rasmda keltirilgan ko’rinishdagi tarmoqlarni qurish imkoniyatlari mavjud bo’lavermaydi. Shuning uchun lokal tarmoqlarni o’zaro bog’lash uchun o’sha joyda bor bo’lgan aloqa kanallaridan ham foydalanishga to’g’ri keladi. Qanday aloqa kanallaridan foydalanilishiga qarab, global tarmoqlarning quyidagi xillarini ko’rsatish mumkin:
1. Alohida ajratilgan kanallardan foydalanuvchi global tarmoqlar.
2. Kanallarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar.
3. Paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar.

1-rasm. Global tarmoq strukturasining namunasi.
1-jadvalda paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global kompyuter tarmoqlarining ko’rsatgichlari keltirilgan.
1-jadval.