O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

Kurs ishining maqsad va vazifalari:Manbalar orqali berilgan mavzuning ahamiyati va qimmatlilig darajasini o‘rganish hamda tahlil qilshga harakt qildim.Maqsad Angilyaning XIX asr ikkinchi yarmida Angliyada yuz bergan o`zgarishlar,sanoati, iqtisodiyoti va mustamlakachilik siyosati haqida yangi qiziqarli manbalar orqali, yortishga harakat qildim ,avvalo o`quvchi talablarda shu mavzuga oid yangi bilimlarning shakillanishi, hamda mavzuga qiziqishlarini kuchaytirish va yangi mulohazalar yartishdan iborat edi.
Mavzuning o‘rganish darajasi:Mavzuni yoitishda asosan chet el adabiyotlari,kitoblar hamda turli internet saytlari,ilmiy maqolalardan foydalandim:V.S. Koshelev, I.V.Orjexovskiy, V.I.Sinitsa / XIX asrning yangi dunyo tarixi - erta XX asr., 1998 yil. Alder G. J. British India’s Northern Frontier. 1865-1895. London, 1963, p.Штейнберг, ЕЛ. История британской агрессии на Среднем Востоке / E.JI. Штейнберг. М.: Воениздат, 1951.
Штейнберг, ЕЛ. История британской агрессии на Среднем Востоке / E.JI. Штейнберг. М.: Воениздат, 1951..SHuhrat Ergashyev ,,Jahon tarixi`` 2-qism T . В.П. Яншин. Английские“путешественники” − разведчики в Центральной Азии. Вестник КРСУ. 2004. Том4. №1.Тимченко С.В. Англо-русское соперничество в Средней Азии в 40- е гг. XIX века. — Алматы. — Kurs ishining davriy chegarasi: XIX asr ikkinchi yarmida Angliyada sanaot va iqtisodiyotning rivojlanishi hamda, ikki partiayviy tuzumning vujudga kelishi va mustamlakachilik siyosati.
Kurs ishining nazariy uslubiy asoslari:Kurs ishida tadqiq etilayotgan masalalalarga tarixiy haqiqat va xolislik nuqtai-nazaridan yondashilgan.Kurs ishini olib borish davomida mavzuni o`rganish va tahlil qilishda tarixiy,qiyosiy, solishtirma ,obe`ktiv holatni tahlil qilish kabilardan foydalanilgan.
Kurs ishining tuzulishi va hajmi:Kirish, 4 paragraf,xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat.Uning hajmi: 32 bet

1.XIX asrning ikkinchi yarmida Angliyada sanoatning rivojlanishi. Angliyaning jahon ustaxonasiga aylanishi
Sanoat inqilobi 1750 yilga kelib dunyodagi eng boy davlatlardan biri bo'lgan va dunyo quruqlikning to'rtdan bir qismini egallagan imperiyani boshqargan Angliyada boshlandi. Bu o'sib borayotgan iste'mol bozorlari uchun tovarlarni arzonroq va tezroq ishlab chiqarish uchun kurashayotgan Angliyaning to'qimachilik sanoati bilan boshlandi. Shimlar, ko'ylaklar, paypoqlar, choyshablar va boshqa uy-ro'zg'or buyumlari uchun qo'lda mato yasash har doim ko'p mahorat va vaqtni talab qilgan. O'n to'qqizinchi asrda Evropa aholisining tez o'sishini sanoatlashtirishning o'zi hisoblab berolmasa ham (bu o'sish sanoatlashtirishdan oldin sodir bo'lgan), u qit'adagi aholi zichligi naqshlarining o'zgarishi uchun javobgar bo'lgan deb ishoniladi. 1750-1914 yillar oralig'ida ko'pchilik sanoati rivojlangan davlatlar (Angliya, Belgiya, Frantsiya, Germaniya) ham eng yuqori aholi zichligiga ega bo'ldi. Bu oʻzaro bogʻliqlik nafaqat ushbu mamlakatlarning tez urbanizatsiyasini, balki ularning shaharlaridagi aholi zichligi va sanoatlashgan iqtisodiyotlar bilan bogʻliq turmush darajasining yaxshilanganligini ham aks ettiradi.
Yangi sanoat shaharlarida ishlash odamlarning fabrikalardan tashqaridagi hayotiga ham ta'sir ko'rsatdi. Ishchilar mamlakatdan shaharga ko'chib o'tishlari bilan ularning hayoti va oilalarining hayoti butunlay va doimiy ravishda o'zgardi. Sanoat inqilobining dastlabki 60 yilida ko'plab malakali ishchilar uchun hayot sifati sezilarli darajada pasaydi. Masalan, mohir to‘quvchilar sanoatdan oldingi jamiyatda o‘ziga xos o‘rta sinf sifatida yaxshi yashagan. ¹Ular bog'larini parvarish qilishdi, uylarida yoki kichik do'konlarida to'qimachilik ustida ishladilar va qishloq hayvonlarini boqishdi. Ular ularning boshliqlari edi. Biroq, sanoat inqilobidan so'ng, malakali to'quvchilarning turmush sharoiti sezilarli darajada yomonlashdi. Sanoat inqilobining dastlabki oltmish yilida ishchilar sinfining hordiq chiqarish uchun vaqti va imkoniyati kam edi. Ishchilar kunning barcha yorug'ligini ishda o'tkazdilar va sport yoki o'yin o'ynash uchun ozgina kuch, joy yoki yorug'lik bilan uyga kelishdi. Yangi sanoat sur'ati va zavod tizimi qishloq bayramlari taqvimiga kiritilgan eski an'anaviy festivallarga zid edi. Bundan tashqari, mahalliy hukumatlar shaharlarda an'anaviy festivallarni taqiqlashga faol harakat qilishdi. Mehnatkashlar yashaydigan yangi mahallalarda odamlar bir xil an'anaviy qishloq jamiyati tuyg'usiga ega emas edilar. Egalari fabrikalarda samarali ish oqimini to'xtatib qo'yganliklari uchun ish joylarini tashlab, qishloqlariga bayramlar uchun qaytib kelgan ishchilarni jarimaga tortdilar. Biroq, 1850-yillardan so'ng, rivojlanayotgan o'rta sinfning ko'tarilishi bilan birga dam olish yaxshilandi. Katta shaharlarda musiqa zallari paydo bo'ldi. Regbi, kriket va futbol kabi sport turlari ommalashdi.
Shaharlar bugungidek sport va ko'ngilochar imkoniyatlarga ega bo'lgan joylarga aylandi. Asta-sekin, asta-sekin o'rta sinf yoki "o'rta sinf" sanoat shaharlarida, asosan, XIX asrning oxirlarida paydo bo'ldi. Shu vaqtgacha jamiyatda faqat ²ikkita asosiy tabaqa mavjud edi: ularning boylik va imtiyozlar hayotida tug'ilgan aristokratlar va ishchilar sinfida tug'ilgan kam ta'minlangan oddiy odamlar. Biroq, yangi shahar sanoati asta-sekin biz bugungi kunda "oq yoqali" deb ataydigan ishbilarmonlar,³ do'kondorlar, bank kotiblari, sug'urta agentlari, savdogarlar, buxgalterlar, menejerlar, shifokorlar, yuristlar va o'qituvchilar kabi ko'proq ishlarni talab qildi. Bu paydo bo'layotgan o'rta sinfning dalillaridan biri Angliyada chakana savdo do'konlarining ko'payishi bo'ldi, bu 1875 yildagi 300 tadan 1890 yilga kelib 2600 taga ko'tarildi. O'rta sinfning yana bir ajralib turadigan belgisi - vaqti-vaqti bilan ovqat pishirish va uyni tozalash uchun xizmatchilarni yollash qobiliyati edi. vaqtga. 1851 yildan 1871 yilgacha uy xizmatchilari soni 900 mingdan 1,4 milliongacha ko'payganligi ajablanarli emas.
Bu kichik, ammo o'sib borayotgan o'rta sinf o'zlari va oilalari uchun mas'uliyatni o'z zimmalariga olishlari bilan faxrlanishardi. Ular kasbiy muvaffaqiyatni insonning energiya, qat'iyatlilik va mehnatsevarligi natijasi deb bilishgan. 30-yillarning boshlariga kelib. XIX asr Angliyada sanoat inqilobi tugadi. Katta miqyosdagi mashina ishlab chiqarish hunarmandchilik va manufaktura ustidan g'alaba qozondi, ularning past mehnat unumdorligi va qo'lda texnikasi rivojlandi. Angliyada ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi mamlakatning ichki ehtiyojlaridan ko'p marta oshib ketganligi sababli, sanoat eksporti hajmi tobora kengayib bordi. XIX asrda Tashqi savdo operatsiyalari hajmi bo'yicha Angliya yetakchilik qildi. 1800-1870 yillar uchun. tashqi savdo aylanmasi yetti martadan ortiq (85 million funt sterlingdan 611 million funtgacha) oshdi. ⁴Eksport tovarlari orasida toʻqimachilik va mashinasozlik, koʻmir va temir-poʻlat mahsulotlari ustunlik qildi. Import sifatida xomashyo (paxta, jun) va oziq-ovqat mahsulotlari (don, goʻsht va boshqalar) xizmat qilgan. Ko'pincha yirik xalqaro moliyaviy operatsiyalar Londonda amalga oshirildi. Britaniya valyutasi xalqaro pul rolini o'ynagan va jahon savdo operatsiyalarida birlik bo'lgan.
Moliyaviy oligarxiya Rotshild, Goshen, Grenfell, Bering, Lloyd kabi bankirlar tomonidan ifodalangan. Shu bilan birga, kapital eksportining doimiy o'sib borishi va uning mamlakat ichida taqchilligi moliyaviy resurslarni aktsiyadorlik jamiyatlari orqali safarbar qilish zaruratini tug'dirdi. XX asr boshlariga kelib. aktsiyadorlik kapitali ingliz sanoatining barcha tarmoqlarida etakchi o'rinni egalladi. Demak, agar 1863 yilda mamlakatda 640 ga yaqin aksiyadorlik jamiyatlari mavjud bo'lsa, XIX asr oxiriga kelib. ularning yillik o'sishi 4 ming rublni tashkil etdi. Merkantilizm sanoat ishlab chiqarishini tartibga solish bilan o'zining avvalgi ahamiyatini yo'qotdi. Endi sanoat rivojlanishi bo'yicha boshqa mamlakatlardan ancha oldinda bo'lgan Angliya raqobatdan qo'rqmadi.
Moliyaviy resurslarning o'sishi bojlarning fiskal rolini pasaytirdi. Shunday qilib, 20-yillarda. 19-asr ishlab chiqarilgan mahsulotlar uchun bojlar 50 foizdan 20 foizga kamaytirildi. Asrning o'rtalarida ular tayyor mahsulotlar uchun sezilarli darajada qisqartirildi va ular xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlar uchun butunlay bekor qilindi. Shu bilan birga, cheklovchi "makkajo'xori qonunlari" bekor qilindi, Kromvel navigatsiya qonuni va qirg'oqbo'yi savdosiga cheklovlar bekor qilindi. To‘g‘ri, bu yillarda kuchaygan ozodlik harakati Britaniya hukumatini Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika Ittifoqiga dominion maqomini berishga majbur qildi. Bu muhojirlar koloniyalari metropolning qishloq xo'jaligi qo'shimchalariga aylandi.
XIX asrning oxirgi uchdan birida. mustamlaka imperiyasining ingliz burjuaziyasi uchun ahamiyati sezilarli darajada oshdi. XIX asr oxiriga kelib. u shunchalik o'sdiki, unda 300 milliondan ortiq odam yashagan. Mustamlakachilik 20-asr boshlarida davom etdi. Mustamlakalar orqali boyitishning avvalgi usullari kapital eksporti bilan to'ldirilib, mahalliy ishlab chiqarishning arzonligi tufayli juda foydali bo'ldi. XIX asrning 50-60-yillarida Angliya dunyoning sanoat mamlakatlari orasida birinchi oʻrinni egalladi. Sanoatning barcha tarmoqlarining jadal rivojlanishi, uning texnik ustunligi Angliyaning «dunyo ustaxonasi»ga aylanishini tezlashtirdi.
Sanoat inqilobining yakunlanishi mamlakatni jadal sanoatlashtirishni oldindan belgilab bergan eng muhim omil bo'ldi. Britaniya haqiqiy “dunyo fabrikasi”ga aylandi. Jahon mahsulotining qariyb yarmi yoki undan koʻpi nafaqat yengil sanoat, birinchi navbatda paxta, balki ogʻir sanoat – metallurgiya, mashinasozlik, koʻmir qazib olish, kemasozlikda ham ishlab chiqarildi. Etakchi sanoat rayonlari Shimoliy Angliya, O'rta Shotlandiya va Janubiy Uels edi. Buyuk Britaniyaga tashrif buyurgan zamondoshlarini uning sanoat korxonalari, ayniqsa og'ir sanoat korxonalari kattaligi hayratda qoldirdi. Minglab ishchilar ishlaydigan zavodlar 1950-yillarda odatiy holga aylangan va ba'zilarida 10 000 yoki undan ko'proq odam ishlagan.⁵1851-yilda Londonda boʻlib oʻtgan Butunjahon koʻrgazmasida keng namoyish etilgan Britaniya sanoati mahsulotlari zamondoshlarini lol qoldirdi.Sanoat ishlab chiqarishining jadal rivojlanishi Angliyaga tashqi savdoni juda katta miqyosda oshirish imkonini berdi. 1850—1870-yillarda import va eksport 3 baravar oshdi. Angliya boshqa mamlakatlarga engil va og'ir sanoat mahsulotlarini yetkazib berdi. Tovarlarining yuqori sifati va arzonligi bilan jahon bozorining ustasi edi. Mamlakatning sanoat va tijorat ustunligiga uning dengiz qudrati, dunyodagi eng kuchli flotning mavjudligi ham yordam berdi va 60-yillarda yelkanli kemalarga qaraganda tonnaj jihatidan ko'proq paroxodlar mavjud edi.Buyuk koloniyalar Buyuk Britaniyaning iqtisodiy tizimining asosiy omili edi. Aynan zamondoshlari tomonidan tan olingan Britaniya imperiyasi Britaniyani "hozirgi kunda mavjud bo'lgan eng buyuk kuch"ga aylantirdi. Buyuk Britaniya konstitutsiyaviy monarxiya bo'lib qoldi. Qirol hokimiyati eng muhim davlat ishlarini hal qilishda veto huquqidan rasmiy ravishda foydalangan. Biroq, aslida, Britaniya qirollari bu imtiyozdan foydalanmagan. Rasmiy ravishda qirol bosh vazirni tayinlagan, biroq u bu lavozimga faqat parlament saylovlarida g‘olib chiqqan partiya vakilini tayinlashi mumkin edi. ⁶Oliy davlat lavozimlariga tayinlash qirol tomonidan, lekin vazirlar bilan kelishilgan holda amalga oshirilgan. Viktoriya 1837-1901 yillarda taxtni egallagan. U davlat ishlarining borishiga ta'sir o'tkazishga intildi va uning eri Sakken-Koburg shahzodasi Albert ham bunga harakat qildi. Biroq, malika katta qiyinchilik bilan eriga vazirlar bilan rasmiy suhbatlarida qatnashish va ularda qatnashish huquqini berishga muvaffaq bo'ldi. Viktoriya, ayniqsa, Angliyaning tashqi siyosatiga ta'sir o'tkazishga harakat qildi va shu asosda tashqi ishlar vaziri Palmerston bilan ziddiyatga chiqdi. Qirolicha o'rab olingan tashqi sharafga qaramay, Torilar va Viglar tojga qarshilik ko'rsatdilar va davlat ishlariga sezilarli ta'sir ko'rsatdilar. Qirolicha Viktoriya davrida Buyuk Britaniya demokratik erkinliklari sezilarli darajada rivojlangan, hokimiyat bilan og'ir kurashda xalq g'alaba qozongan mamlakat edi.O‘sha davrda dunyoning hech bir davlatida bunday ommaviy so‘z, yig‘ilish va mitinglar erkinligi yo‘q edi. Hukumat faoliyatini erkin tanqid qilgan matbuot katta ta'sirga ega edi.