O’zbekiston respublikasi oliy ta‟lim, fan va innovatsiyalari vazirligi termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

Murakkab oqsillar
Murakkab oqsillar tarkibidagi oqsilsiz qism – prostetik gruppasining tabiatiga qarab quyidagicha klassifikatsiyalanadi:

1. 
   Xromoproteinlar – tarkibida prostetik gruppa sifatida turli rangli organik birikmalar tutuvchi oqsillar;
   
2. 
   Fosfoproteinlar – gidroliz qilinganda aminokislotalar bilan fosfat kislotalargacha parchalanadigan oqsillar;
   
3. 
   Glikoproteinlar – tarkibida prostetik gruppa sifatida uglerod komponentlarini tutuvchi oqsillar;
   
4. 
   Lipoprotein – oddiy oqsillarning lipidlar bilan kompleksi natijasida hosil bo’ladigan oqsillar;
   
5. 
   Metalloprotein – tarkibida oddiy oqsillar bilan birga bir yoki bir necha xil metall ionlari tutuvchi oqsillar;
   
6. 
   Nukleoprotein – oddiy oqsillar nuklein kislotalar bilan birikishi natijasida hosil bo’ladigan murakkab oqsillardir.
   

Xromoproteinlar.
Xromoproteinlar oddiy oqsil va rangli komponentdan tashkil topgan murakkab oqsillardir (chromos-grekcha “bo’yoq” degan ma’noni bildiradi). Xromoprotein organizmda qator muhim biologik funksiyalarni bajaradi. Ular fotosintez protsessida, hujayra va organizmlar nafas olishida, oksidlanish – qaytarilish protseslarida aktiv ishtirok etadi. Prostetik gruppasining xarakteriga qarab, xromoproteinlarni gemoproteinlarga, flavinoproteinlarga, magniyporfirinli oqsillarga va boshqa kichik oqsillar gruppasiga bo’lish mumkin.
Gemoproteinlarga gemoglobin, mioglobin, sitoxromlar, katalaza, peroksidaza va boshqalar kiradi. Ular ichida eng yaxshi o’rganilgan va muhim ahamiyatga ega bo’lgani va tabiatda keng tarqalgani qizil qon tanachalari (eritrositlar) tarkibida uchraydigan oqsil gemoglobindir. Gemoglobin boshqa gemproteinlar singari prostetik gruppa sifatida protoporfirinning hosilasi – gem tutadi. Gemoglobin umurtqali hayvonlar, odam to’qimalari va hujayralariga kislorod yetkazib berish hamda nafas olishning oxirgi mahsuloti bo’lgan karbonat angidridni o’zlashtirishdek muhim vazifani bajaradi. Gemoproteinlar gruppasiga kiruvchi ikkinchi oqsil muskul pigmenti mioglobin bo’lib, uning molekulyar massasi 16890. Molekulasi 1 ta polipeptid zanjir bilan yagona gem yadrosidan tashkil topgan. Mioglobinni oqsil qismi bilan prostetik gruppasining bog’lanish tipi gemoglobinni eslatadi.