O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va inovatsiyalar vazirligi

3.3 – rasm . 1-transformator uchun kuchlanishni n- garmonik tashkil etuvchilari koeffitsienti qiymatlari

3.3 – rasmdan ko‘rinib turibdiki, kuchlanishni garmonik tashkil etuvchilarining toq garmonikalari ustunlik qiladi degan xulosaga kelishimiz mumkin, ayniqsa 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15 va 17. Ushbu garmonik tashkil etuvchilar uning sifati bilan bog‘liq umumiy energiya yo‘qotishlariga ham eng katta hissa qo‘shadi.[21]

3.4 – rasm . 2-transformator uchun kuchlanishni n- garmonik tashkil etuvchilari koeffitsienti qiymatlari

3.4 – rasmdan ko‘rinib turibdiki, 2-sonli tranformatordagi kuchlanishni garmonik tashkil etuvchilari 29-gacha bo‘lgan deyarli barcha garmoniklarni o‘z ichiga oladi. Ko‘pincha toq garmonikalar ustunlik qiladi, ayniqsa 3, 5, 7, 9, 11, 13 va 17. Ushbu garmonik tashkil etuvchilar uning sifati bilan bog‘liq umumiy energiya yo‘qotishlariga eng katta hissa qo‘shadi[21].

Tadqiqot natijalarini qayta ishlash Excel paketida amalga oshirildi. YG kuchlanishidan salt ishlash rejimidagi yo‘qotishlarni e’tiborga olinmadi, chunki ularning qiymati qisqa tutashuvdagi yo‘qotishlarning 1% idan oshmadi. Nosinusoidal kuchlanish bilan qo‘shimcha aktiv quvvat yo‘qotishlarini aniqlash uchun (2) ifodaga asosida hisoblandi, transformatorlar uchun qisqa tutashuvdagi quvvat yo’qotishi transformatorning pasport ma’lumotidan olindi va 1,28 kW ni tashkil etdi. Qisqa tutashuv kuchlanishi 4,5% ni tashkil qiladi. Olingan ma’lumotlar asosida hisoblangan qiymatlar 3.1 – 3.2 – jadvallarda keltirilgan.
1-sonli transformator uchun yuqori kuchlanish garmonikalaridan qo‘shimcha aktiv quvvat yo‘qotishlari[21]
3.1– jadval.

YG,	Fazalar bo‘yicha kuchlanishni n- garmonik tashkil etuvchilari koeffitsienti				Yuqori kuchlanishli garmoniklardan quvvat yo‘qotishlari, W/kun
n	Ku% faza А	Ku% fazaВ	Ku% faza С		А		В		С
3	1,462	1,214	1,233		33,29		27,64		28,07
5	2,156	1,581	1,301		84,50		61,96		50,99
7	0,37	0,21	0,247		20.12		11,42		13,43
9	0,423	0,36	0,351		29,46		25,07		24,45
11	0,212	0,204	0,213		18,11		17,42		18,19
13	0,192	0,165	0,228		19,56		16,81		23,22
15	0,12	0,088	0,09		14,29		10,47		10,71
17	0,125	0,114	0,065		17,13		15,62		8,90
19	0,088	0,088	0,072		13,71		13,71		11,22
21	0,074	0,043	0,048		12,97		7,54		8,41
Jami, W/kun				263.17		207,71		197,64
Jami ming.kW soat/yil				0,244

2-sonli transformator uchun yuqori kuchlanish garmonikalaridan qo‘shimcha aktiv quvvat yo‘qotishlari
3.2 – jadval

№YG,	Fazalar bo‘yicha kuchlanishni n – garmonik tashkil etuvchilari koeffitsienti			Yuqori kuchlanishli garmoniklaridan quvvat yo‘qotishlari, W/kun
N	Ku% faza А	Ku% fazaВ	Ku% faza С	А		В		С
3	1,214	1,447	1,476	27,64		32,95		33,61
5	1,897	1,811	1,159	74,35		70,98		45,43
7	0,206	0,279	0,186	226,91		15,18		10,12
9	0,179	0,196	0,143	12,47		13,65		9,96
11	0,155	0,126	0,157	13,24		10,76		13,41
13	0,158	0,252	0,208	16,10		25,67		21,19
15	0,077	0,089	0,059	9,17		10,60		7,03
17	0,119	0,12	0,05	16,31		16,45		6,85
19	0,058	0,084	0,06	9,04		13,09		9,35
21	0,037	0,06	0,046	6,49		10,52		8,07
Jami, W/kun					411,73		219,86		165,02
Jami ming.kW soat/yil					0,291

Barcha transformatorlar uchun fazalar bo‘yicha aktiv quvvat yo‘qotishlari va kuchlanish nosinusoidalligi koeffitsientlarining o‘rtacha qiymatlari 3.3 – jadvalda keltirilgan.[21]
Transformatorlar uchun fazalar bo‘yicha aktiv quvvat yo‘qotishlari va kuchlanish nosinusoidalligi koeffitsientlarining o‘rtacha qiymatlari.
3.3-jadval

№ Tr	Kuchlanish nosinusoidalligi koeffitsienti, %				Nosinusoidal kuchlanishdan aktiv quvvat yo‘qotishlari, W/kun
	A	B	C	A		B	C
1	2,76	2,15	1,97	263.17		207,71	197,64
2	2,35	2,43	1,99	411,73		219,86	165,02

3.3-jadvaldan ko‘rinib turibdiki kuchlanish nosinusoidalligi koeffitsienti oshishi bilan transformatorda aktiv quvvat yo‘qotishlari ham mos ravishda ortadi. Agar salt ishlash rejimidagi kuchlanish nosinusoidalligi koeffitsientidan kelib chiqqan qo‘shimcha yo‘qotishlar qisqa tutashuv yo‘qotishlarining 1% dan oshmasa e’tiborsiz qoldirish mumkin. Bizning tadqiqotlar natijasida kuchlanish nosinusoidalligidan hosil bo‘luvchi qo‘shimcha yo‘qotishlar qisqa tutashuv yo‘qotishlar[21]

Xulosa qilib aytkanda hozirgi vaqtda elektr energiyasining yo‘qotishlari energiya texnik yo‘qotishlariga kiritilgan, ammo kuchlanish nosinusoidalligidan hosil bo‘luvchi qo‘shimcha quvvat isrfolarini ham inobatga olish maqsadga muvofiqdir.
Transformatorda nolinchi ketma-ketlik toklarining paydo bo‘lishiga nosinusoidal yuklamalar ham ta’sir qiladi. Nolinchi ketma-ketlik tufayli qarshilikning sezilarli o‘sishi sodir bo‘ladi, bu esa quvvat yo‘qotishlarini oshiradi. [21]
Transformator uskunalarining energiya samaradorligi va chidamliligini oshirish, shuningdek, elektr energiyasini yo‘qotishlarni kamaytirish uchun nosinusoidal kuchlanishlarning ta‘sirini kamaytirish choralarini ko‘rish kerak.
Shularni hisobga olgan holda dasturlash algoratimi ishlab chiqlgan bolib uning vazifasi har qanday turdagi tarnsformatorlardagi yuqori garmonikalar sababli yuzaga kelgan kuchlanish nosinusoidallik koeffetsientini tuafyli sodir bo’ladigan qo’shimcha quvvat yo’qotishlarini aniqlash va bohalsh dasturi.

3.5 – rasm. Transformatormimg mosimusoidallik tufayli qo‘shimcha quvvat yo‘qotishlarini aniqlash algoritimi



3.6. – rasm.Transformatormimg mosimusoidallik tufayli qo‘shimcha quvvat yo‘qotishlarini aniqlash dasturi

Yuqori garmonika va kuchlansih nosinusoidallikda Elektr enegiyasini sifat ko’rsatkichlarini qo’shimcha yo’qotishlarni keltirib chiqaradigan yana bir qurilmalardan bu payvandlash qurilmalari hisoblanadi.

O‘zgaruvchan tokli elektr yoyli payvandlash qurilmalari elektr ta’minoti tarmog‘iga elektr yoyli po‘lat pechlariga o‘xshash tarzda ta’sir ko‘rsatadi. Kontaktli elektr payvandlash mashinalarini yoqish, payvandlash tokini to‘g‘ri tartibga solish uchun yonish burchagini faza nazorat qilish tizimlari bilan jihozlangan ignitron yoki tristor kalitlari yordamida amalga oshiriladi, bu esa tokning yuqori garmonikasidagi buzilishga olib keladi, ularning darajasi o‘zgaruvchan tokli elektr yoyli payvandlash qurilmalari uchun qaysiki garmonik darajasiga o‘xshash.
(3.6)
Bu yerda S_nomT - transformatorning nominal quvvati; _sv - yuklanish omili; PV - yoqish muddati.
O‘zgarmas tokli elektr payvandlash qurilmalari tomonidan ishlab chiqarilgan garmonik toklarni aniqlash, ventil konvertorlari uchun garmonikani aniqlashga o‘xshaydi. Garmonik toklar (faqat 5,7, 11, 13-chi garmonikani hisobga olish tavsiya etiladi) o‘zgarmas tokli elektr yoyli payvandlash birligi formula bilan aniqlanadi
(3.7)
bu yerda I_SV - birlamchi o‘rnatilgan nominal tok.
Bir guruh elektr payvandlash qurilmalari uchun, ish rejimidan qat'iy nazar, umumiy individual garmonik toklar [6] ga muvofiq aniqlanadi.
(3.8)
bu yerda I_ni - i- o‘rnatilgan n-garmonikasining toki; N - operatsion o‘rnatishlarning umumiy soni
Payvandlash qurilmalarining korxona tarmog‘iga ta’sirini baholash uchun sinusoidal bo‘lmagan umumiy koeffitsient,%, formula bilan aniqlanadi.

Shu formulalar yordamida aniqlanadi va quyida (3.7 – 3.8 rasmdagi algoratim va dasturlarda kuchlanish nosinusoidallik koeffitsientini baholaydi.