O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona davlat universiteti

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Iqtsodiyot yo‘nalishi 
Global iqtisodiy rivojlanish 
fanidan 
20.43-guruh talabasi 
Mamajonov Dilshodjon 
Pul o‘tkazmalari va ularning ishchi kuchi eksport qiluvchi 
mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri mavzusida 
MUSTAQIL ISHI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Farg‘ona 2023 

---

Mavzu: pul o‘tkazmalari va ularning ishchi kuchi eksport qiluvchi mamlakatlar 
iqtisodiyotiga ta’siri
 
 
Reja:
 
1. 
O‘zbekiston ishsizlik va migratsiya ko‘rsatgichlarining tahlili
2. 
Mеhnat migratsiyasining asosiy yo‘nalishlari va markazlari
3. 
Ishchi kuchining хalqaro migratsiyasining eksportyor-importyor 
mamlakatlarga iqtisodiy ta’siri
4. 
Pul o‘tkazmalari va ishchi kuchi migratsiyasining mamlakat milliy 
iqtisodiyotiga ta’sir etish omillari
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Kirish
Jahon iqtisodiyotida pul o'tkazmalari moliyaviy resurslarning asosiy xalqaro 
oqimlaridan biri hisoblanadi. Ishchilarning pul o'tkazmalari rivojlangan 
mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga resurslarni o'tkazishning tobora 
muhim mexanizmini tashkil etadi va pul o'tkazmalari rivojlanayotgan mamlakatlar 
uchun to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar ortidan ikkinchi o'rinda turadi. Ba'zida 
pul o'tkazmalari oqimi to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (TDI) oqimidan oshib 
ketishi mumkin. Shunga qaramay, ishchilarning pul o'tkazmalari bo'yicha 
adabiyotlar hozirgacha asosan pul o'tkazmalarining mamlakatlar ichida daromad 
taqsimotiga ta'siriga, mikro darajada pul o'tkazmalari determinantlariga yoki 
muayyan mamlakatlar yoki mintaqalar uchun emigratsiya va pul o'tkazmalarining 
ta'siriga qaratilgan.
Emigratsiya zamonaviy global iqtisodiyotning eng muhim muammolaridan biridir. 
Hisob-kitoblarga ko'ra, hozirda 110 milliondan ortiq odam tug'ilgan mamlakatidan 
tashqarida istiqomat qiladi (Birlashgan Millatlar Tashkiloti, 2002).
Bu jo'natuvchi va qabul qiluvchi mamlakatlar uchun katta iqtisodiy va siyosiy 
oqibatlarga olib kelishi aniq.
Dunyoda 215 million1 dan ortiq xalqaro migrantlar bor. Rivojlanayotgan 
mamlakatlar tomonidan 2010-yilda 325 milliard AQSH dollari miqdorida 
hisoblangan, qayd etilgan pul o‘tkazmalari rasmiy yordam oqimi hajmidan ancha 
oshib ketadi va ko‘plab rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning 
(YaIM) 10 foizdan ortig‘ini tashkil qiladi.
Mamlakatlar o'rtasidagi tahlil va uy xo'jaliklari so'rovlarining dalillari shuni 
ko'rsatadiki, emigratsiya va pul o'tkazmalari kelib chiqishi jamiyatlarida 
qashshoqlikni kamaytiradi. Pul o'tkazmalari sog'liqni saqlash, ta'lim va kichik 
biznesga investitsiyalarning ko'payishiga olib keladi.
Shu bilan birga, emigratsiya bilan bog'liq ko'nikmalarni yo'qotish jo'natuvchi 
mamlakatlarda asosiy xizmatlarni rivojlantirish va yetkazib berishga to'sqinlik 
qilishi mumkin.
Rivojlanayotgan mamlakatlar diasporasi kapital, savdo, sarmoya, bilim va 

---

texnologiya transferi manbai bo'lishi mumkin.
Birinchidan, emigratsiyaning mezbon mamlakat mehnat bozoriga ta'siri bor. 
Garchi emigratsiyaning mahalliy aholining ish haqi va bandlik darajasiga olib 
kelishi mumkin bo'lgan salbiy ta'siri odatda ko'rib chiqilsa-da, emigratsiya 
iqtisodiyotning ayrim asosiy tarmoqlarida malaka etishmasligini kamaytirishda 
ham rol o'ynashi mumkin.
Ikkinchidan, emigratsiya qabul qiluvchi mamlakatning byudjet holatiga ta'sir 
qilishi mumkin, chunki yaqinda kelganlarning sog'liqni saqlash, ta'lim va ijtimoiy 
ta'minot tizimlari orqali oladigan miqdori yangi ishchilardan ko'paygan soliq 
tushumlarini aniq muvozanatlashi mumkin emas.
Uchinchidan, emigratsiya Iqtisodiy hamkorlik va hamkorlik tashkilotiga a'zo 
mamlakatlarning ko'pchiligi duch kelayotgan aholining qarishi muammosiga 
yechim bo'lishi mumkinligi ta'kidlanadi.
Nihoyat, emigratsiya manba mamlakatga katta iqtisodiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Ushbu ta'sirlar miyaning ketishi nuqtai nazaridan salbiy bo'lishi mumkin (garchi 
miyaning ketishi manba mamlakatda inson kapitaliga investitsiyalarni 
rag'batlantirsa, foydali bo'lishi mumkin) yoki ijobiy, chunki muhojirlarning pul 
o'tkazmalari ko'plab ishchi kuchi eksport qiluvchi mamlakatlar uchun muhim 
iqtisodiy rivojlanish vositasi hisoblanadi
Yurtimiz iqtisodiyotida ham pul o’tkazmalarining ahamiyati kata. O‘zbekistonga 
2022-yil boshidan 1,4 mlrd dollar pul jo‘natilgan. Bu 2021-yilning mos davriga 
nisbatan 3 foizga (49 mln dollar) ko‘proqdir.
Rossiyadan amalga oshiriladigan pul o‘tkazmalarining Markaziy Osiyo davlatlari 
uchun ahamiyati juda katta – ular mahalliy aholini ta’minlaydi va mamlakat 
iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlaydi.
Pul o‘tkazmalari hattoki xorijda ishlaydigan hech kimi yo‘qlarga ham o‘z ta’sirini 
ko‘rsatadi. 

Birinchidan, pul o‘tkazmalari tashqi savdodagi salbiy saldoni qisman 

---

qoplaydi – O‘zbekiston deyarli doimo sotishdan ko‘ra ko‘proq xarid qiladi. 
2021-yilda aholining ikkilamchi daromadlari 21 foizgacha o‘sib, 6,3 mlrd 
dollarni tashkil qildi. Bu esa chetdan kirib kelayotgan o‘tkazmalar sabab 
kuzatilgan natijadir.

Ikkinchidan, o‘tkazmalar so‘m kursini qo‘llab-quvvatlaydi. Ular tufayli 
2021-yili so‘m bor-yo‘g‘i 3,4 foizga qadrsizlangan – bu so‘nggi yillar 
ichidagi eng yaxshi ko‘rsatkich. O‘zbekistonga amalga oshiriladigan pul 
mablag‘lari qanchalik ko‘p bo‘lsa, bozordagi chet el valyutasi taklifi ham 
shunchalik yuqori bo‘ladi. O‘tgan yilda mazkur taklif 1,6 martaga o‘sgan 
edi.
Shunday qilib, migrantlarning pul o‘tkazmalari aholining to‘lovlarni amalga 
oshirish imkoniyatini, tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabni, iqtisodiy o‘sishni 
bevosita ta’minlaydi.
Shuningdek, integratsiyalashgan jahon iqtisodiyotida innovatsiyalarning o'sish 
sur'ati hamma uchun foyda keltiradi.
Shu sababli, ushbu ta'sirlarning umumiy muvozanati manba va qabul qiluvchi 
mamlakatlarda amalga oshirilayotgan emigratsiya siyosatiga katta ta'sir ko'rsatishi 
mumkin.
i.