O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Yorug’likning yutilishi deb - uning biror muhitga tushganda energiyaning 
bir qismini issiqlik va boshqa tur energiyalarga aylanishiga aytiladi. Yutilish 
natijasida intensivlik kamayadi. 
Yorug’lik intensivligi deb – nurga perpendikulyar 1m
2
yuzaga 1s vaqt davomida 
olib o’tilgan energiya miqdoriga aytiladi. Moddada dx qalinlikda qatlam 
ajratamiz. Yoruglikning bu qatlamdan o’tishi tufayli intensivligining o’zgarishi 

---

49 
 
Yorug’likning yutilish qonunini chiqarish uchun chizma 
I=I
o
-
x

(4.9) 
Bunga Buger qonuni deyiladi. 

- yutilish koeffisenti bo’lib, yorug’lik to’lqin uzunligidan, modda 
kimiyoviy tarkibidan va modda holatidan bog’liq bo’lib, intensivlikdan bog’liq 
emas. 

1

x
da intensivlik e – marta kamayadi, normal sharoitda xavo uchun 10
-3
m
-1
,
shisha uchun 1m
-1
, metallar uchun 10
6
m
-1 
. 
Har qanday modda tanlab yutish xususiyatiga ega. Masalan, suv va suv bug’i 
infroqizil nurlarni kuchli yutadi. Odatdagi shisha ko’rinadigan nurlarni yaxshi 
o’tkazadi, infroqizil nurlarni ancha zaiflashtiradi, ultrabinafsha nurlarni deyarli 
butunlay yutadi. Tirik o’simliklarning barglari ko’rinuvchi spektrning yashil (0,52 
< 

< 0,6 mkm) va to’q qizil ( 

> 0,7 mkm) sohalaridan tashqari butun sohani 
kuchli yutadi. Bunday yutishga barglardagi pingment xlorofil sabab bo’ladi. 
Yorug’likning yutilish uning molekulalar bilan o’zaro ta’siri tufayli sodir 
bo’lgani uchun yutilish qonunini molekulaning ba’zi bir xarakteristikalari bilan 
bog’lash mumkin. n– molekula konsentrasiyasi, 

- molekula yutilishining 
effektiv kesimi. 
U holda (4.9) I = I
o
e
-
nx

(4.12) yoki 
I = I
o
e
cx

Bularga Buger – Lambert – Beyer qonuni deyiladi. 
n- molyar konsentrasiya,

– yutilishining tabiiy molyar ko’rsatkichi.
cx
o
I
I



10
Laboratoriya amaliyotida ko’p ishlatiladi.
o
I
 
I


(4.13)
o’tkazish kreffisenti deyiladi.
D = lg(

1
) (4.14)
eritmaning optik zichligi deyiladi. 
Buger – Lamber – Beyer qonuniga asoslanib bo`yalgan eritmalarda modda 
konsentrasiyasini aniqlashning bir qator fotometrik usullari mavjud (konsentrasion 
kolorimetriya).
Yorug’likning sochilishi ham ko’rsatkichli qonunga bo’y sunadi: 
I = I
o
e
-ml
(4.15) m – sochilish ko’rsatkichi.