O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar

---

 
 
 

 
 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM,FAN VA INNOVATSIYALAR 
VAZIRLIGI 
 
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI SIRTQI 
BO’LIMI 
Texnologik ta’lim yo’nalishi 
3-kurs 21-27 gurux
Yo’ldoshova Nodiraxonning 
MUSTAQIL ISHI 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

O'RTA OSIYODA TEXNOLOGIK TA'LIMNI TARKIB TOPISHI
Reja. 
1. Texnologiya fanini o'qitish metodikasi.
2. Texnologiya ta'limi praktikumi.
3. Texnologiya fanini o'qitishda pedagogik va axborot 
kommunikatsiya texnologiyalarini tadbiq etish orqali ta'lim 
samaradorligini oshirish .

---

Fanning maqsad va vazifalari.Mehnat ta„limining didaktik 
tamoyillari onglilik va faollik. Ilmiylik va tizimlilik. Nazariya va 
amaliyot birligi. Ta’limtarbiya birligi. Ko’rsatmalilik. Mustahkam va 
puxta o’zlashtirish. Yosh va individual xususiyatni hisobga olish. 
Izchillik. Unumli mehnat asosida o'qitish. Mehnat ta'limida o'qitish 
shakllari Mehnat ta’limida,o'qitish shakllari. Dars (amaliy mashg'ulot). 
O'quv ishlab chiqarish brigadalari. O'quv sexlari. Usta hunarmandlarga 
biriktirib qoyish. Ekskursiya, kichik guruhlarga bo„lib o„qitish, yakka 
tartibda, jamoaviy, aralash o’qitish shakllari. Mehnat ta`limida o'qitish 
metodlari.An'anaviy (og’zaki, ko’rgazmali, amaliy, muammoli). 
No'ananaviy o’qitish metodlari. Mehnat ta'limi o'qitish metodikasi fani 
va uning vazifasi Mehnat ta'limi o'qitish metodikasi fanining mazmuni 
va fanning oldiga qoyilgan maqsad va vazifalar. “Ta'lim to'g'risidagi” 
qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturida “ mehnat ta'limiga oid 
g'oyalarning aks ettirilishi. Buyuk mutafakkirlarning mehnat ta'limiga 
oid fikrlari. Maktab o'quv rejasida mehnat ta'limi, fanining qoyilishi, 
uning tarixiy taraqqiyoti Maktab o'quv rejasining mazmuni. Mehnat 
ta'limi darslarining o'quv rejadagi o'rni.Maktab o'quv rejasi bilan 
tanishtirish. O'rta Osiyoda mehnat ta`limining tarkib topishi. Maktab 
islohotida mehnat ta'limi fanining vazifalari. Mehnat ta'limining 
mazmuni, yo'nalishlar bo'yicha o'qitishga qoyiladigan talablar. 
Umumta'lim maktablari 1-9 sinflarda mehnat ta'limi, kasb tanlashga 
yo'llash mazmuni Dastur mazmuni va uning yo'nalishlari. 5-7 sinflarda 
umumiy mehnat tayyorgarligi. 8-9 sinf kasbiy tayyorgarlik 
mazmuni.Akademik litsey va kasbhunar kollej (maktab) larida o'qishni 
davom ettirish uchun tayyorgarlik. Mehnat ta`limi darslarini 

---

rejalashtirish Rejalashtirishning maqsadi va vazifalari. Taqvimiy 
mavzuli reja. Dars rejasi va uning konspekti. Mehnat ta'limida 
rejalashtiruvchi hujjatlar. O'quv ustaxonalarida yasaladigan buyumlar 
royxati.Fanlarning o'zaro bog'lanish jadvali. Mehnat ta'limi o'quv 
jarayonida ta'lim vositalaridanfoydalanish metodikasi.
Ko'rgazmalilik didaktik tamoyillari asosida. Zamonaviy ta'lim 
vositalarining turlari va tavsifi. Ta'lim vositalarining rivojlanish 
istiqbollari. Elektron axborot ta'lim resurslaridan foydalanish.
Mehnat jarayonining tahlilivadidaktik tushunchalar.Mehnat jarayonining 
tahlili. Bilim, ko'nikma, malaka, kasb, ixtisoslik; mehnat jarayoni, 
texnologik jarayon. Mehnat ta'limi darslarida amaliy darslarni tashkil 
qilish metodikasi.Amaliy darsga tayyorgarlik. Joriy, oraliq va yakuniy 
yo'riqnomalarni o'tkazish tartibi. Dars jarayonida o'qituvchining vazifasi. 
Xavfsizlik texnikasi qoidalariga e'tibor. Darsni yakunlash. Xalq 
hunarmandchiligi texnologiyasinio'qitishni tashkil qilish.Xalq 
hunarmandchiligida ishlatiladigan materiallarni o'rgatish metodikasi. 
Xalq hunarmandchiligida ishlatiladigan asbob - uskunalar. Xalq 
hunarmandchiligi usullarini o'rgatish va buyum tayyorlash. Mehnat 
ta'limi o'qituvchisining darsga va o'quv yiliga tayyorgarligi.Mehnat 
ta'limi o'qituvchisining darsga va o'quv yiliga tayyorgarligi. Kasbkorlik 
sifatlari. Asbob-uskunalarni ishga sozlash. Xom ashyo va namuna 
tayyorlash. Ko'rgazmali qurollar, texnik vositalar. O'qituvchining 
shaxsiy fazilatlari.O’quv ustaxonasini tashkil etish va jihozlash. 
Mehnatniilmiy tashkil etish. O’qituvchining ish o’rni. O’quvchiningish 
o’rni. Asbob-uskuna va moslamalar.Sanitariya-gigienava texnika 
xavfsizligi talablari. Mehnat ta`limid baholash mezonlari. Mehnat 

---

ta’limida, baholash turlari. Mehnat ta`limi darslari jarayonida 
o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalarnibaholash mezoni. 
Baholashni obektivligi va differentsialligi. Mehnat ta’limidarslarida 
baho turlari (amaliy, nazariy). Baholashda hisobga olinadigan omillar.
Reyting tizimi asosida baholash.Mehnat ta’limida didaktik va tarqatma 
materiallarni tayyorlash. Didaktik vatarqatma materiallarga 
qo’yiladigantalablar. Test savollarini tayyorlashga qo’yiladigan talablar. 
Ko„rgazmali qurollarni tayyorlashga qoyiladigan talablar.
Umumiy o’rta ta’lim tizimida mehnat ta`limi fani boyicha metodik 
xizmatni tashkil qilish va amalga oshirish tizimi. Metodik ishlarni 
tashkil qilish shakllari, mazmuni. Metodik ishlarni boshqarishtizimi. 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish. Maktab sharoitida 
to’garaklar tashkil qilish. Sinflar, maktablar, tumanlararo ko’rgazmalarni 
tashkil qitish metodikasi.
Maktabdan tashqari to’garaklarga olimpiadalariga tayyorgarlik ko’rish 
va uni o’tkazishMehnat ta’limi dars jarayonida 
tarbiya.Mehnattarbiya.Iqtisodiy tarbiya. Ekologik tarbiya. Estetik 
tarbiya. Mehnat ta’limida ilmiy tadqiqot metodlari. Mehnat ta’limida 
ilmiy tadqiqot metodlari: kuzatish; suhbat, pedagogik ekskursiya, 
maktab hujjatlari va o’quvchilar bajaradigan ishlarni o’rganish, 
laboratoriya eksperimenti, matematik tadqiqot.
Fanning maqsad va vazifalari. “Texnologiya ta’limi praktikumi” fanini 
o„zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida:
- duradgorlik va chilangarlik asbob uskunalarini o’rganish, yog’ochga 
hamdametallarga ishlov berish texnologiyasini o’rganish, duradgorlik va 
chilangarlikdaishlatiladigan asbob-uskunalar va jihozlar haqida 

---

tasavvurga ega bo’lishi, yog’och
va metallarga ishlov berish texnologiyasi, sodda birikmalar va ularning 
turlari,metallarga sovuq xolda ishlov berish metodlarini tashkil etish;
-chilangarlik ishlari haqida, o’quv ustaxonasida xavfsizlik texnikasi 
qoidalari,va chilangarlikda ishlatiladigan asbob – uskunalar hamda 
moslamalar to’g’risidaumumiy ma’lumotlarni bilishi kerak;
- qo’lda va stanoklarda bajariladigan oddiy ish jarayonlarini amalga 
oshirishusullaridan, turli buyumlarining asos chizmasini chizish, texnik 
modellashtirish,havfsizlik texnikasi va mehnat gigienasi qoidalariga 
rioya qilish, duradgorlik vachilangarlik jihozlaridan to’g’ri foydalana 
olish;
- simlar va yupqa tunikalarga ishlov berish texnologiyasi, prokat 
vashtamplash usulida olinadigan materiallarga ishlov berish 
texnologiyasi ko’nikmalariga ega Bo’lishi kerak; 
-qo’lda va stanoklar yordamida turli xil buyumlarni bajara olish, 
detallarigaishlov berish, sodda konstruktsiyali buyumlar uchun asos va 
chizmasini chizish,ularni tayyorlash texnologiyalarini bilish, 
chilangarlik va duradgorlik jihozlariniishga tayyorlash, metallarga sovuq 
holda ishlov berish yog’och va metallardansodda buyumlarni tayyorlash 
boyicha kompetentsiyalarga ega bo’lishi, sozlash;parchinlash, rezba 
qirqish turlarini o’rganishi, parmalash va charxlashusullarini, tayyor 
detallarga termik ishlov texnologiyasi to’g’risida malakaga 
egabo’lishlari zarur. Ta‘lim to’g’risidagi va Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi to’g’risidagiOzbekiston Respublikasi qonunlarida pedagogik 
texnologiyalarni joriy qilish vaozlashtirish zarurligi kop karra 
takrorlanadi. Jumladan, Ta‘lim togrisidagiQonunining 26-moddasida 

---

ta‘limni boshqarish boyicha maxsus vakolat berilgandavlat organlarining 
xuquq doirasiga “ o’qitishning ilg’or shakllari va yangipedagogik 
texnologiyalarni, ta’limning texnik va axborot vositalarini 
o’quvjarayoniga joriy etish” masalasi kiritilgan bolsa, Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturidaesa “ ta’lim berishning ilg’or pedagogik 
texnologiyalarini, zamonaviy o’quvuslubiy majmualarni yaratish va 
o’quv-tarbiya jarayonini didaktik jihatdanta’minlash” zarur ekanligi 
belgilab qoyilgan.Oz-ozidan savol tugiladi: Pedagogik 
texnologiyalarning ozi nima va uan‘anaviy ta‘lim metodlaridan nimasi 
bilan farqlanadi?Hozirgi kunda pedagogik adabiyot, ta‘lim 
muammolariga oid ma‘ruzalar,rasmiy hujjatlarda .Yangi pedagogik 
texnologiya, Ilgor pedagogik texnologiya,Zamonaviy pedagogik 
texnologiya’ iboralari keng qollanilmoqda.
AmmoPedagogik texnologiya tushunchasi hali ham bir qolipga 
tushirilmagan, qomuslardaizohlanganicha yoq, uning mazmunini yagona 
talqini ishlab chiqilmagan va shuninguchun iboraning bir-biridan 
farqlanuvchi kopgina ta‘riflari mavjud. Bularning orasidae‘tiborga 
loyiqrogi YUNESKO ta‘rifidir: “Pedagogik texnologiya – buta’lim 
shakllarini optimallashtirish masalasini qo’yuvchi, texnik va 
insoniyimkoniyatlarni va ularning o’zaro munosabatlarini hisobga olib 
o’qitish vabilimlarni o’zlashtirish butun jarayonini yaratish, qo’llash va 
belgilashgasistemali yondashishidir”.
Pedagog oz oldiga qoygan maqsadga erishganligini qanday 
biladi?Pedagogik maqsadlarga erishganlik yoki erishmaganlikni 
bilishning aniqvositalari bolgandagina, pedagog ozining mehnati 
samarali ekanligiga va tanlaganuslublari maqsadga muvofiqligiga yoki, 

---

aksincha, samarasiz ekanligiga ishonch hosilqilishi mumkin. Odatdagi 
oqitish uslubini tadqiq qilishda pedagogik texnologiyatarafdorlari aynan 
shu narsani nazarda tutishgan edi.
O’quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishda pedagogik 
texnologiyaniqaysi tomondan tahlil qilmaylik, uning asosi ta‘lim 
samaradorligini oshirishga, ya’nikam vaqt sarflab, ko’proq sifatli 
natijaga erishishga qaratilgandir.Qollanadigan pedagogik texnologiya 
natijasi esa, pedagogning mahoratiga,pedagogik klassifikatsiya 
turlaridan mohir foydalana olishiga, ilmiy-kasbiy tajribasiga,shaxsiy 
xususiyat hamda insoniy fazilatlariga bogliqdir.Texnologiya faniga 
axborot kommunikatsiya texnologiyalarini tadbiq etishorqali ta‘lim 
samaradorligini oshirishda elektron axborot-ta‘lim resurslari 
kataahamiyatga ega hisoblanadi.
Elektron axborot-ta’lim resursi – organish va ta‘lim berish uchun 
qulaytarzda shakllantirilgan, ilmiy jihatdan tizimlashtirilgan, turli 
yoshdagi va ta‘lim olishdarajasidagi oquvchi va oqituvchilarga 
moljallangan, ma‘lum bir fanni organishuchun mantiqiy ketma-ketlikda 
shakllantirilgan elektron axborot manbalarimajmuasidir.
Elektron axborot ta‘lim resursi maqsadga yonaltirilgan, 
shaxsningrivojlanishiga moljallangan, ta‘lim maqsadiga erishish uchun 
pedagogik metodlar vatexnologiyalarning uslubiy izchililigiga ega 
bolgan pedagogik senariy asosida tuziladi. Oquv materialining 
joylashtirilishi tuzilmasi pedagogik senariyga mos tarzdaamalga 
oshiriladi va ta‘lim berish sifatini oshirish uchun xizmat qiladi. 
Texnologiya fani boyicha xalq ta‘limi boshqarmalari, XTMFMTTE 
tuman(shahar) bolimlari texnologiya fani metodistlari va ta‘lim 

---

muassasalari pedagoglarigauzluksiz amaliy-metodik yordam korsatish 
maqsadida mualliflar Sh.S.Sharipov,O.A.Qoysinov, O.O.Tohirov, 
D.N.Mamatov, D.Aripovalar tomonidan Masofaviymetodik xizmat 
korsatish tiziminitakomillashtirishboyicha ZiyoNet partalinegizida 
“texnologiya.zn.uz” veb-sayti faoliyati ish boshladi. Ushbu veb-
saytdasohaga oid me‘yoriy hujjatlar, soha olimlari togrisidagi 
ma‘lumotlar, ular tomonidanyaratilgan adabiyotlar, axborot ta‘lim 
resurslari, plakat, buklet, pedagoglarga yordam,kutubxona va boshqa 
ruknlar keltirilgan bolib, ulardan samarali foydalanish 
metodikta’minotini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Texnologiyalarni o'qitish - bu juda muhim ahamiyatga ega Sanoat 
san'ati an'ana Qo'shma Shtatlar va boshqa mamlakatlarda 
hunarmandchilikni o'qitish yoki kasb-hunar ta'limi. 1980 yilda "Kelajak 
loyihasi" deb nomlangan narsa orqali "sanoat san'ati ta'limi "" 
texnologik ta'lim "deb o'zgartirildi Nyu-York shtati; ushbu harakatning 
maqsadi o'quvchilarning texnologik savodxonligini oshirish 
edi. Texnologik ta'limning tabiati avvalgisidan sezilarli darajada farq 
qilganligi sababli, 1980-yillarning o'rtalarida San'at san'ati o'qituvchilari 
xizmatni o'qitishdan o'tdilar, shu bilan birga Nyu-York shtati Ta'lim 
departamenti (NYSED) tomonidan Texnologiyalarni tayyorlash tarmog'i 
tashkil etildi. Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari 
yordamida o`quv jarayonini qisman yoki to`liq avtomatlashtirish uchun 
mo`ljallangan didaktik vosita hisoblanadi.
Ular ta`lim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli 
shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy texnologiyalarning o`qitish 
vositasi sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: o`quv 

---

fani bo`yicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yo`naltirilgan 
dasturiy mahsulot (dasturlar majmuasi), texnik va metodik ta`minot, 
qo`shimcha yordamchi vositalar kiradi. Pedagogik dasturiy vositalarni 
quyidagilarga ajratish mumkin: 1.o`rgatuvchi dasturlar – 
o`quvchilarning bilim darajasi va qiziqishlaridan kelib chiqib yangi 
bilimlarni o`zlashtirishga yo`naltiradi; 2.test dasturlari – egallangan 
bilim, malaka va ko`nikmalarni tekshirish yoki baholash maqsadlarida 
qo`llaniladi; 3.mashq qildirgichlar - avval o`zlashtirilgan o`quv 
materialini takrorlash va mustahkamlashga xizmat qiladi; 4.o`qituvchi 
ishtirokidagi virtual o`quv muhitini shakllantiruvchi dasturlar. 
Multimedia dasturiy vositalari dasturiy mahsulotlaming nisbatan yangi 
sinfi hisoblanadi. U ma’lumotlami qayta ishlash muhitining o'zgarishi, 
lazerli disklaming paydo bo‘lislii, ma’lumotlar tarmoqli 
texnologiyasining rivojlanishi natijasida shakllandi.Sun’iу intellekt 
tizimlari. Bu sohadagi izlanishlami to‘rt yo'nalishga bo‘lish mumkin: — 
ijodiy jarayonlami imitatsiya qiluvchi tizimlar.
Ushbu yo'nalish kompyuterda o‘yinlami (shaxmat, shashka va h.k.), 
avtomatik taijima qilishni va boshqalami amalga oshiradigan dasturiy 
ta’minotni yaratish bilan shug‘ullanadi; — bilimlarga asoslangan 
intellektual tizimlar.
Ushbu yo'nalishdagi muhirn natijalardan biri ekspert tizimlaming 
yaratilishi hisoblanadi. Shu tufayli sun’iy intellekt tizimlari ma’lum va 
kichik sohalaming eksperti sifatida tan olinishi va qo‘llanishi mumkin; 
— EHMlaming yangi arxitekturasini yaratish. Bu yo'nalish sun’iy 
tafakkur mashinalari (beshinchi avlod EHMlari) ni yaratish 
muammolarini o'rganadi; — intellektual robotlar.

---

Bu yo'nalish oldindan belgilangan manzil va maqsadga erisha oladigan 
intellektual robotlar avlodini yaratish muammolari bilan shug‘ullanadi. 
Hozirgi paytda dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalarini 
yaratish bilan bog‘liq yo'nalish tez sur'atlar bilan rivojlanmoqda. Bunday 
uskunaviy vositalar dasturlar yaratish va sozlash uchun quwatli hamda 
qulay vositalami tashkil etadi. Ularga dasturlar yaratish vositalari va 
Case texnologiyalar kiradi.Dasturlar yaratish vositalari. Ushbu vositalar 
dasturlar yaratishda ayrim ishlami avtomatik ravishda bajarishni 
ta’minlovchi dasturiy tizimlami o‘z ichiga oladi. Ularga quyidagilar 
kiradi: — kompilyator va interpretatorlar; — dasturlar kutubxonasi; — 
turli yordamchi dasturlar. Kompilyator dasturlash tilidagi dastumi 
mashina kodidagi dasturga aylantirib beradi. Interpretator yuqori 
darajadagi dasturlash tilida yozilgan dastuming bevosita bajarilishini 
ta’minlaydi.Dasturlar kutubxonasi oldindan tayyorlangan dasturlar 
to‘plamidan iborat. Dasturlar yaratish vositalariga Makroassembler 
MASM, Visual Cutt for Windows Professional Edition kompilyatori, 
Visual Basic for Windows va boshqalar kiradi. «Texnologiya» atamasi 
ishlab chiqarish doirasidan yuqori komponentli psixologopedagogik 
injeneriyali muxitga kiritilgan pedagogik muxitdan olingan.

---