O’zbekiston respublikasi oliy ta`lim,fan va innovatsiylar vazirligi

II BOB. 2- SINFLARDA ONA TILINI O‘QITISH METODIKASI VA

TAMOYILLARI

2.1 O‘zbek tilini oʻqitish metodikasi

O‘qitish usuli maktab o‘quvchilarini ta'lim, tarbiyalash va rivojlantirish maqsadlariga erishishga qaratilgan o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro bog‘liqlik faoliyati usuli sifatida qaraladi. O‘qitish metodlarini qo‘llash natijasida o‘quvchilar bilim, ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar. Barcha o‘qitish usullari umumiy, har qanday fanga qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan va xususiy, bir bilim sohasida, shu jumladan O‘zbek tilida qo‘llaniladi.
O‘zbek tilini oʻqitish metodikasi turlicha tasniflanadi:

1. 
   bilim manbasiga koʻra;
   
2. 
   didaktik vazifalar (bilimni egallash usuli va ko‘nikma va malakalarni
   

rivojlantirish usuli);

3. 
   o‘quvchilarning bilish faolligi darajasiga ko‘ra (tushuntirish va illyustrativ, tadqiqot, evristik);
   
4. 
   nazariy o‘qitish usullari, nazariy va amaliy, amaliy.
   

Eng keng tarqalgani bilim manbasiga ko‘ra birinchi tasnifdir. Bilim olish manbasiga ko‘ra O‘zbek tilini o‘qitishning quyidagi usullari ajratiladi: o‘qituvchining so‘zi, suhbati, darslik bilan ishlash, til materiali, texnik va ko‘rgazmali qurollarni tahlil qilish, mashqlar.
O‘qituvchi so‘zi o‘qituvchining darsdagi barcha bayonotlarining umumiy nomidir: dars mavzusi va vazifalari haqida xabar berish, o‘quvchilarning o‘quv faoliyatini rag‘batlantirish, yangi materialni tushuntirish (tor ma'noda o‘qituvchining so‘zi aynan shunday), mustaqil ish uchun topshiriqni tushuntirish. O‘rganishning barcha bosqichlarida va eng muhimi, yangi materialni tushuntirishda qo‘llaniladi (5 dan 15 daqiqagacha). Bundan tashqari, yoritilgan narsalarni birlashtirish va umumlashtirishda keng foydalanish mumkin. O‘qituvchining so‘zi O‘zbek adabiy tili me'yorlari nuqtai nazaridan izchil, mantiqiy, mazmunli va to‘g‘ri bo‘lishi kerak.
Darslik bilan ishlash - o‘quvchilar nazariyani mustaqil o‘zlashtiradilar, tushunadilar va mashq bajarish jarayonida mustahkamlaydilar. Albatta, o‘qituvchi bir vaqtning o‘zida talabalarning faoliyatiga rahbarlik qilishi kerak: paragrafning nazariy qismida asosiy narsani ajratib ko‘rsatish va talabalar e'tiborini bunga jalb qilish. Biroq, hech qachon bu usul bilan cheklanmaslik kerak, tk. talabalar bilim faolligini, o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini yo‘qotishi mumkin. Texnik va ko‘rgazmali qurollardan foydalanish - magnitafon, video, kodoskop, ekran yordamchilaridan foydalanish. Ko‘rgazmali qurollar grafik, ramziy, ko‘rgazmali, tabiiy (hajmli) turlarga bo‘linadi.
Grafik - jadvallar, diagrammalar;
Ramziy - kartalar;
Vizual - fotosuratlar va rasmlar;
Tabiiy - tartiblar.
Kuzatish o‘qituvchi rahbarligida ma’lum reja bo‘yicha, muayyan masalalar bo‘yicha olib boriladi. Talabani lingvistik hodisani tushunishga tayyorlaydi. M.T.Baranov o‘qitishning ikki bosqichiga qarab o‘qitish usullarini belgilaydi:

1. 
   o‘quvchilar tomonidan bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish;
   
2. 
   o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish to‘g‘risidagi hisoboti. L.A.Murina, shuningdek, talabalarni o‘quv materiallari bilan tanishtirish bosqichini ajratib ko‘rsatadi va har bir bosqich uchun quyidagi usullarni belgilaydi:
   

talabalarni o‘quv materiali bilan tanishtirish bosqichi - kognitiv o‘qitish
usullari; talabalar tomonidan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish bosqichi - o‘qitishning amaliy usullari; talabalarning o‘zlashtirganligi to‘g‘risida hisobot berish bosqichi.
bilim, ko‘nikma va malakalar - nazorat qilish usullari.
Kognitiv usullar, oʻz navbatida, tushuntirish (maʼruza, oʻqituvchi soʻzi) va evristik (suhbat, lingvistik materialni kuzatish, matnni lingvistik tahlil qilish, oʻquv materialini mustaqil tahlil qilish va boshqalar)ga boʻlinadi.
Ma’ruza – o‘qituvchining 5-7-sinflarda 20 daqiqagacha, 8-11-sinflarda esa 2035 daqiqagacha bo‘lgan aniq mavzu bo‘yicha batafsil nutqi.
Matnni lingvistik tahlil qilish, xususan, muallifning tasvirlanayotgan narsaga munosabatini ifodalashida grammatik vositalarning rolini ko‘rsatishga imkon beradi.
Amaliy o‘qitish usullari ikki guruhga bo‘linadi:

1. 
   bilimlarni mustahkamlash usullari (bilimni mustahkamlash uchun savollar, eslatma olish, reja tuzish, til jadvallari, algoritmlar, lingvistik mavzu bo‘yicha hisobot);
   
2. 
   ko‘nikma va malakalarni shakllantirish usullari (o‘rganilayotgan til hodisasini topish, misollar tanlash usuli, xotiradan yozish, izohli yozish, imlo tahlili, nusxa ko‘chirish, har xil turdagi diktantlar).
   

Bilimlarni tushunish, o‘zlashtirish va mustahkamlash uchun savollar o‘qituvchi tomonidan quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi:

1. 
   o‘quvchilarga qoidani, paragraf mazmunini, mashq vazifasini to‘g‘ri
   

tushunishga yordam berish, alohida faktlarni solishtirish va hokazo;

2. 
   bilimlarni tekshirish, uni takomillashtirish;
   

v) o‘tilgan materialni takrorlash;
d) materialni umumlashtirish va tizimlashtirish va boshqalar. Savollar usuli to‘g‘ri va mohirlik bilan qo‘llanilsa, deyarli har bir dars, jumladan, ma’ruza metodikasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi.