O„zbekiston respublikasi oliy

1-topshiriq. Berilgan uyushiq bo‗lakli gaplarga mos umumlashtiruvchi bo‗laklarni qo‗yib gaplarni ko‗chiring. Tinish belgilarining ishlatilishiga diqqat qiling.


^* Mustaqillik o„zbek tilshunosligiga til va nutq hodisalarini milliylik zaminida talqin etish imkonini berdi. Natijada, XX asrning 90-yillarida Mahmud Qoshg„ariy, Fitrat kabi salaflarning gap bo„laklari bilan bog„liq bevosita hamda bilvosita fikrlariga tayanib, shuningdek, zamonaviy tadqiqotlar asosida: “O„zbek tili uchun kesim – gap markazi” degan haqli xulosaga kelindi. Maktab darsliklarida: “Kesim – gap markazi” degan ta‟rifdan keyin: “Gapning bosh bo„laklari –kesim va ega” tarzida qoida berish kulgili (to„g„rirog„i, ayanchli) hol. Fikrimizcha, gap markazi: kesim; gapning bosh bo‗lagi: ega; gapning ikkinchi darajali bo‗laklari: to‗ldiruvchi, aniqlovchi, hol tarzidagi talqinni berish to„g„ri bo„lardi. (Eslatma: substansial tilshunoslik gap bo„laklarining lisoniy talqinida kesimni gap markazi sifatida olib unga nisatan “gap kengaytiruvchilari” (ega, payt va o„rin holi) va “so„z kengaytiruvchilari” (to„ldiruvchi, aniqlovchi, holning (payt va o„rin holidan boshqa) turlari)ni e‟tirof etadi. Aslida, nutqdagi nazariy asoslarimiz shu talqinga tayanishi zarur edi.)
317
1.Serquyosh O„zbekistonimizda olma, o„rik, nok, shaftoli, olxo„ri va gilos qadimdan yetishtirilgan. 2. Do„kondan o„zimga kerakli daftar, ro„chka, qalam, o„chirg„ich, rangli qog„ozlar sotib oldim. 3.Bahorda atirgul, safsargul, chinnigul, lola, qizg„aldoq ochladi. 4. Karima opasiga kosa, tarelka, qoshiq, sanchqi, qozon, tavoqlarni yuvishda ko„maklashdi. 5.Ustozimiz bizga Abdulla Qodiriy, Abdulla Qahhor, Pirimqul Qodirov, O„tkir Hoshimov asarlarini o„qishni tavsiya etdilar. Umumlashtiruvchi so„zlar: o‗zbek adiblari, sarxil mevalar,
oshxona buyumlari, o‗quv qurollari, anvoyi gullar
Namuna: ...umumlashtiruvchi bo‗lak: uyushiq bo‗lak, uyushiq bo‗lak, uyushiq bo‗lak, uyushiq bo‗lak ...
...uyushiq bo‗lak, uyushiq bo‗lak, uyushiq bo‗lak, uyushiq bo‗lak
– umumlashtiruvchi bo‗lak ...
―Undalma― mavzusi ta‟limida quyidagi amaliy ishlar bajariladi:

1. 
   undalma(so„zlovchining nutqi qaratilgan shaxs yoki narsa- buyum, tushuncha, jarayon, voqea-hodisa)ning gapdagi o„rni va ularda tinish belgilarining qo„llanishi. Masalan,
   

1. 
   topshiriq. Berilgan qoliplarga mos gaplar tuzing. Tinish belgilarining ishlatilishiga diqqat qiling.