O„zbekiston respublikasi oliy

topshiriq. Berilgan qo‗shma gaplarni tarkibi kengaygan sodda gaplarga aylantirib yozing.

1.Qayer obod bo„lsa, o„sha yer mehrni tortadi. 2. Hozir Gulnorning gavdasini parchalab tashlasalar ham, og„riq sezmagan bo„lur edi. (Oybek) 3. Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidir…(Bobur)
4. Quvonchi ko„ksiga sig„masa-da, odob yuzasidan o„zini hazin tutishga tirishar edi. (Oybek) 5. Dutor chalib o„tirsam, tori uzilib ketdi.

6. 
   Кim gapirsa, o„sha aybdor sanaladi. 7. Sen bo„lmasang, gullar kulmaydi. 8. Uyga qaytsam, nima deysiz? 9. Ra‟no guruchni endi ivitgan ham ediki, ichkaridan Anvar chiqib keldi. (A.Qodiriy)
   

Namuna: Sen bo‗lmasang, gullar kulmaydi – Sen bo‗lmaganing uchun gullar kulmaydi.

2. 
   topshiriq. Berilgan tarkibi kengaygan sodda gaplarni qo‗shma gaplarga aylantiring. ―Gaplar ma‘nosiga gapning tuzilishi ta‘sir ko‗rsatadimi?‖ degan savolga yozma javob tayyorlang.
   

1. 
   Yozda qishloqqa borsam. 2. Mening o„qiganimni u eshitadi. 3.Duolarim yetsin samoga. 4.Bo„liq yer “tayyorman” degandek ko„pchib yotibdi. 5. Hali kelishmagani uchun o„zim ham xavotir olib o„tiribman. (A.Qahhor) 6. Barno kelavermagach o„tirishga sabri chidamay idoradan chiqdi. (O. Yoqubov)
   

Namuna: Mening o‗qiganimni u eshitadi – Men o‗qiyman, u eshitadi.
9-sinfning oxirida o„quvchilarga murakkab sintaktik butunliklar xususida ham ma‟lumot bеriladi. O„quvchilar gapning ifoda maqsadiga ko„ra turlari (darak, so„roq, buyruq gaplar); ritorik so„roq gaplar, ularda tinish bеlgilari va ohang, ko„chirma gapli qurilmalar bilan tanishtiriladi.
Demak, ”Sintaksis, ohang va tinish bеlgilari” bo„limini o„rganish ona tildan bеlgilangan maqsad: ”ta‟lim oluvchida ijodiylik, mustaqil fikrlash malakalari”ni chuqurlashtirib, ”ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og„zaki va yozma shakllarda to„g„ri, ravon
338
ifodalash ko„nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish”ga deyarli muvofiq kеladi.