O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt mоliya instituti

2) Natura ko’rsatkichlar usuli. Bu usulda kompleks xarajatlarni ajralish nuqtasida ularning o’zaro nisbati asosida taqsimlashda mahsulotning vazni yoki hajmi kabi haqiqiy ko’rsatkichlardan foydalaniladi.
Kompleks xarajatlar 1000 sh.b.

Mahsulotlar	Birliklar miqdori
A Mahsulot	100
B Mahsulot	400
Jami	500

A mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (100 b. / 500 b.) = 200 sh.b.
B mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (400 b. / 500 b.) = 800 sh.b.
Jami taqsimlangan kompleks xarajat 1000 sh.b.
Natural ko’rsatkichlar usulidan foydalanilganda har turdagi mahsulot birligining tannarxi bir xil bo’ladi.
Birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sotish narxi har xil bo’lsa, mahsulot har bir turi birligi tannarxi bir xil bo’lishini nazarda tutish shunga olib keladiki, qandaydir mahsulotga katta foyda, boshqalariga zarar ko’rsatiladi. Agar kompleks ishlab chiqarishning natijasi suyuq va qattiq mahsulot bo’lsa, natural ko’rsatkichlardan foydalanish usuli shartli natural birlikni joriy etishni talab qiladi.
Natural ko’rsatkichlar usulidan foydalanishning asosiy afzalligi uning qulayligidir, biroq bu qulaylik usulning ko’p sonli kamchiliklari oldida yo’qqa chiqadi.
Agar mahsulot yana qayta ishlanadigan bo’lsa, bu holatda kompleks chiqimlarni taqsimlashning quyidagi usullari qo’llaniladi.

1. 
   Mumkin bo’lgan sof sotish qiymati usuli
   
2. 
   Yalpi foydadan doimiy ulush usuli
   

3) Sof sotish qiymati usuli⁶³
Kompleks xarajatlar sof sotish qiymati asosida taqsimlanadi. Sotish sof qiymatini aniqlash uchun ajralish nuqtasidan keyingi qo’shimcha xarajatlarni sotish narxidan olib tashlash lozim.

Kompleks xarajatlar, sh.b.						30 000
Alohida xarajatlar, sh.b.:
A Mahsulot						16000
B Mahsulot						24000