O`zbеkistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta'lim vazirligi urganch davlat pedagogika instituti

Tayyorgarlik fazasi ahamiyati harakatni bosh fazada bajarish uchun ancha 
qulay sharoit yaratishdan iborat. Bu sharoitlar bosh fazadagi harakatga qarshi 
harakat tomon yo'naltirilgan harakat bilan yoki yugurib kelish, sakrash yoki 
aylanma harakatlar ko'rinishida bo'ladigan bir qator ketma-ket harakatlar bilan 
yaratiladi. 
Yakunlovchi fazadagi harakatlar-gavdaning muvo`zanatini saqlash 
maqsadida-passiv ravishda so'nib boradi yoki aktiv ravishda tormo`zlanadi. Bir 
butun harakatni vaqt jixatidan fazalarga bo'lishdan tashqari, uning fazadagi harakat 
elementlarini ajratib ko'rsatadilar. 
Harakat strukturasi-harakatning yagona bir butun harakat sifatidagi barcha 
tarkibiy qismlarining zero qonuniy bog`lanishidir. 
Kishining barcha harakatlari fazoda va ma'lum bir vaqtda sodir bo'ladi, 
shuning uchun harakatlarning fazoviy, vaqt va fazoviy-vaqt harakteristikalarini uz 

---

ichiga kinematik strukturasi oladi. Harakatning kinematik strukturasini dinamik 
struktura bilan, mazkur harakatga sabab harakat strukturasining yana bir muhim 
tomoni-ritmik tomoni, harakatning vaqt va kuch munosabatlarini kompleks holda 
aks ettiruvchi tomonlarini ajratib ko'rsatiladi. Har bir konkret jismoniy mashqni 
bajarishda bu harakteristikalardan har birining ahamiyati har xil bo'ladi. Barcha 
harakteristikalarning harakatlarda birgalikda, baravar namoyon bo'lishi jismoniy 
mashqning texnika jihatidan juda to'g`ri bajarilishini ta'minlaydi. 
Harakatlarning Fazoviy harakteristikalari. Gavdaning holati va gavda 
qismlarining harakat traektoriyasi (yuli) jismoniy mashqlar texnikasining fazoviy 
harakteristikasiga taalluqlidir. Ko'pgina jismoniy mashqlarni bajarish vaqtida 
gavda yoki uning qismlari bir-biriga nisbatan holatini o'zgartiribgina qolmaydi, 
balki muskullarning statik taranglanishi hisobiga erkin surat harakatsiz holatni 
saqlab qoladilar. Jismoniy mashqlar texnikasida "gavda holati" ni mustaqil 
komponent sifatida ajratib ko'rsatish harakatlarni ratsional tashkil etishda uning 
katta ahamiyatga egaligi bilan tushuntiriladi. Harakatni ratsional tashkil etish: 
harakatni boshlashdan oldingi dastlabki holatning to'g`ri bo'lishi va harakat 
jarayoni gavdaning kerakli holatini saqlab qolish bilan erishiladi. Jismoniy 
mashqlarni bajarishda ko'pgina dastlabki holat va statik vaziyatlar mustaqil 
ahamiyatga ega bo'lishi mumkin. 
Anatomo-fiziologik samara erishish hamda organizmga ijobiy ta'sir ko'rsatish 
yoki bundan keyingi harakatlarda yaxshiroq natijalarga erishish maqsadida 
dastlabki holatga turiladi. Jismoniy tarbiya amaliyotida estetik, anotomik-
fiziologik va texnik samaradorlik talablariga baravar javob beradigan gavda 
holatlari uchrab turadi. Harakatlanishda gavda holatini o'zgartirish bilan dinamik 
tayanch yo'nalishini o'zgartirish va gavdaga yo'nalish bo'yicha tezlanish beriladi. 
Bunga qisqa va uzoq masofaga yugurishda joydan va uzunlikka sakrashdagi 
depsinish fazalarida gavda holatlarini misol qilish mumkin. Jismoniy tarbiyada 
estetik va anatomo-fiziologik, texnik va taktik samaradorlik talablariga javob bera 
oladigan gavdaning holatlari uchraydi. 

---