O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus talim vazirligi urganch davlat universiteti fizika matematika fakulteti fizika kafedrasi

1.1 Yorug‘lik haqida tushuncha
Yorugʻlik - inson koʻzi sezadigan elektromagnit toʻlqinlar. Bu vakuumdz. toʻlqin uzunligi ~ 400 Nm dan ~ 760 Nm gacha boʻlgan toʻlqinlar uzunligiga moye keladi. Spektrning infrakizil nurlanish va ultrabinafsha nurlanish sohalari ham Yorugʻlik deb ataladi. Spektrning infraqizil nurlanish sohasi bilan rentgen nurlari orasida keskin chegara yoʻq. Turli yoritqichlar (Quyosh, yulduzlar, elektr lampochkalar va boshqa) Yorugʻlik chiqaradi. Yorugʻlik toʻlqin xossaga hamda korpuskulyar xossaga ega. Baʼzi hodisalar (difraksiya, interferensiya, qutblanish)da Yorugʻlikning toʻlqin xossasi, boshqa hodisalar (fotoeffekt, lyuminessensiya, atom va molekulalar spektrlari)da korpuskulyar xossasi namoyon boʻladi. Yorugʻlikning toʻlqin xossasini toʻlqinlar nazariyasi, korpuskulyar xossasini kvant nazariya tavsiflab beradi; har ikkala xossasi birbirini toʻldiradi. Yorugʻlikning korpuskulyar nazariyasini I.Nyuton, toʻlqin nazariyasini X.Gyuygens, kvant nazariyasini A.Eynshteyn ishlab chiqqan. Yorugʻlik qonuniyatlari optikayaa oʻrganiladi. Yorugʻlik bosimi, yaʼni mexanik taʼsiri borligini J.K.Maksvell nazariy isbotlagan. Yorugʻlikning issiqlik, elektr, fotokimyoviy va boshqa taʼsirlari mavjud. Baʼzi qoʻngʻizlar, oʻsimliklar, elementlar ham oʻzidan yorugʻlik chiqaradi. har doim hamma joyda yorug'likni o'rab olamiz, chunki bu hayotning bir ajralmas qismi. Yong’in, quyosh, oy yoki stol chiroqlari - bularning barchasi ushbu toifaga kiradi. Endi bizning vazifamiz tabiiy va sun'iy yorug'lik manbalarini ko'rib chiqadi.
Ilgari, odamlar kerak bo'lganda turishimizga yordam beradigan beozor signallar va uyali telefonlar yo’q edi. Ushbu funktsiya quyosh tomonidan amalga oshirildi. Atirgul - odamlar ishni boshlaydilar, qishloq dam olish uchun yotar edi. Ammo, vaqt o’tishi bilan biz sun’iy yorug’lik manbalarini qanday chiqarishni o’rgandik, va batafsil gapirib beramiz.
Umuman olganda, bu inson ko’rinishi yoki inson qarashlari tomonidan qabul qilinadigan to'lqin (elektromagnit). Ammo, odamni ko’rgan har bir doirada (380 dan 780 nm gacha). Bundan oldin, biz buni ko’rmaymiz, lekin bizning terimiz bu freymlardan so’ng, ba’zi tirik organizmlar buni ko’radi va u inson tomonidan iliq deb qabul qilinadi.
Endi biz bunday savolni tahlil qilamiz boshqa rangda chiroqlar? Bularning barchasi to'lqin uzunligiga bog'liq, masalan, binafsha rang 380 nm, yashil - 500 nm, yashil - 625. kamalak. Ammo ko’pchilik, ayniqsa sun’iy yorug’lik manbalari, oq to’lqinlar chiqaradi. Agar siz xonangizda osilgan lampochka olib kelsangiz ham, 90 foiz ehtimoli bo’lsa ham, u aniq oq chiroqni yoritadi. Shunday qilib, asosiy ranglarni aralashtirish natijasida yuzaga keladi:
Qizil.
Apelsin.
Sariq.
Yashil.
Ko'k.
Ko'k.
Siyohrang.