O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus talim vazirligi urganch davlat universiteti fizika matematika fakulteti fizika kafedrasi

2.2 Fizo tajribasi. 
1849-yilda fransuz fizigi Lui Fizo yorug‘lik tezligini o‘lchash uchun laboratoriya tajribasini o‘tkazdi. Fizik Parijda manbadan 8633 metr masofada oyna o‘rnatdi, ammo Reomerning hisob-kitoblariga ko‘ra, yorug‘lik bu masofani bir soniyaning yuzdan biridan o‘tganda o‘tadi. Shunga o‘xshash aniq soatlar o‘sha paytda mavjud emas edi. Keyin Fizo manbadan oynaga va oynadan kuzatuvchiga o‘tadigan yo‘lda aylanadigan tishli ildirakdan foydalangan, tishlari vaqti-vaqti bilan nurni to‘sib qo‘ygan. Agar yorug‘lik nuri manbadan oynaga o‘tganda va tish orasiga teskari tegsa, fizik ildirakning aylanish tezligini ikki baravar oshirdi. ildirakning aylanish tezligining oshishi bilan yorug‘lik deyarli yo‘qolishni to‘xtatdi, aylanish tezligi sekundiga 12,67 aylanishga qadar. Shu payt nur yana so‘ndi. Bunday kuzatuv shuni anglatadiki, yorug‘lik doimiy ravishda tishlarga qoqilib ketdi va ularning orasiga “sirpanish” uchun vaqt yo‘q edi. ildirakning aylanish tezligini, tishlarning sonini va manbadan ko‘zgudan ikki barobar masofani bilib, Fizo yorug‘lik tezligini hisoblab chiqdi, natijada u 315,000 km/s ga teng edi.

XULOSA

Men ushbu kurs ishini yozish davomida juda ko’p ma’lumotlarga ega bo’ldim. Fizikaning “optika” bo’limidan ko’p ma’lumotlarni o’rgandim. Ayniqsa, buyuk fizik bo’lgan Eynshteyn haqida. Uning yorug’lik tezligini aniqlash uchun o’tkazgan tajribalari haqida keng ko’lamli ma’lumotlar oldim.
Eng qiziqarli tarafi shundaki, bizdan necha ming yillar ilgari yashab o’tgan ota-bobolarimiz yorug’lik tezligini aniqlash uchun juda ko’p izlanishgan ekanlar. Ularning yorug’lik tezligini aniqlash uchun o’tkazgan soddagina tajribalari ko’pchilikni hayratga solishi tayin.
O’sha paytlarda ham yorug’lik tezligini aniqlash uchun “yorug’lik” tushunchasi kerak bo’lishi va undan samarali foydalangan holda yorug’lik tezligini aniqlashga harakat qilish bu judda kata iste’dod talab qilinadigan kashfiyotdir. Ammo, ularning tajribarida ham kamchilik yo’q deyish mumkin emas. Ular aniqlagan tezlik cheklangan qiymatga ega bo’lib c=3·108 bu qiymatga umuman mos kelmasdi. Chunki, ular qilgan tajribaning hatoligi juda kata edi.
Va nihoyat ma’lum bir o’tishlardan keyin yorug’lik tezligini hatoligi juda-juda kam qiymatda aniqlashdi. Uning qiymatini esa c=3·108 deb qabul qilishdi.
Foydalanilgan adabiyotlar

• F.A. Korolyev. Fizika kursi: optika, atom va yadro fizikasi.
• No’monxojayev.A: Fattohov.M Fizika 3-kitob Maruzalar matni.
• Optikadan metodik qo’llanma (Namangan-2018)
• Frish III-tom. Umumiy fizika kursi
• Landsberg. Optika-1981
• Fizika optika, atom va yadro fizikasi M.H.O’lmasova.

Elеktron ta`lim rеsurslari
1. www. tdpu. uz
2. www. pеdagog. uz
3. www. Ziyonеt. uz
4. www. edu. uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT !