O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

SO’Z BOSHI 
Tuproqdan ilmiy asosda to’g’ri foydalanish uchun tuproqning xossasini, 
xususiyatlarini, 
ularning 
tavsifini, 
agronomik 
ko’rsatkichlarini 
tabiiy 
unumdorligini va ma’lum tabiiy sharoitini hisobga olish zarur.
Tuproqni xaritaga tushirish kursining asosiy vazifasi, yer qobig’ini ma’lum 
maydonini tekshirishdan va xaritasini tuzishdan, tuproq va tuproq hosil qilish 
sharoitlarini o’zaro bog’liqligini o’rganishdan, tuproq tiplari, tipchalari va xillarini 
tarqalish qonuiuyatlarini ochib berishdan hamda shunga asoslangan holda tuproq 
xaritalarini va xaritogrammalarni tuzishdan iborat. 
Tuproqni xaritaga tushirish kursi o’ziga xos maxsus kurs bo’lib, tuproqni 
dala sharoitida o’rganishda qabul qilingan usullarni ko’rib shiqadi. 
Tuproqlarni xaritaga ma’lum mashltabda tushirishda tuproqning barcha 
xususiyatlari haqida ma’lumot beriladi va morfologik belgilari ifodalanadi. 
Bu kursning nazariy qismini o’rganishda amaliy mashg’ulotlarni bajarish 
katta ahamiyatga ega. Unda tuproq xaritalari va agrotuproq rayonlashtirish 
xaritalari tuzish, tuproqlarni sifat jixatidan baholash, tuproqlarning agronomik 
ishlab chiqarish tavsifnomasini berish va har xil kartogrammalar tuzish ishlari 
amalga oshiriladi. 
Tuproq unumdorligini oshirishda qo’llaniladigan tadbirlarda tuproq xaritasi 
va xaritogramma materiallaridan foydalanish katta ahamiyatga ega. 
Tuproqni tabiatda va laboratoriya sharoitida birgalikda o’rganish, tuproq 
hosil bo’lishidagi, rivojlanishidagi, tarqalishidagi va unumdorligini belgilashdagi 
kabi murakkab masalalarni hal etishni ta’minlaydi. Bu masalalarni amalga oshirish 
uchun yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash lozim. 
Tuproqni xaritaga tushirish fani tuproqshunoslik yo’nalishidagi 
bakalavrlarga tuproq xaritalarini tuzish uslublarini, tuproq xaritalarida 
ilmiy informatik manbani yaratishni, ularni o’qishni chuqur tushuntirish, 
xaritani tayyorlash jarayoni foydalanish yo’llarini hamda topografik 
xaritalarning turlari, qishloq xo’jalik xaritalari, atlaslari, ularning tasnifi, 

---

4 
tasvirlash 
usullari, 
masshtablari, 
aerokosmik
ma'lumotlardan, 
kompyuterlardan foydalanish yo’llarini o’rgatadi. 
Tabiatda tuproq turlarini xaritaga tushurish uchun, amaliy sharoitda 
olingan ma'lumotlar tuproqning hosil bo’lishi, rivojlanishi va unumdorligi 
kabi o’ta murakkab masalalarni yechishga yordam beradi. Tuproq xaritalari, 
agrotuproq rayonlashtirish xaritalari, tuproq bonitirovkasi xaritalari, 
tuproqni sho’rlanish va tuproq eroziyasi xaritalari, tuproqdagi xarakatchan 
fosfor va kaliy miqdorini belgilovchi kartogrammalar, olib borilgan tuproq-
kartografik 
izlanishlarning 
natijalari 
sifatida 
tuproqlardan 
oqilona 
foydalanish, sho’rlangan tuproqlar meliorativ holatini yaxshilash va o’g’it 
qo’llashning ilmiy asoslarini yaratishga yordam beradi. 
Taqdim etilayotgan o’quv qo’llanmani oddiy tilida tushunarli qilib bayon 
etishga harakat qildik. Qo’llanmada amaliy mashg’ulotlarni bajarishda turli xil 
matematik hisoblashlarni bajarish lozimligi ko’rsatib o’tilgan bo’lib, bunda 
hisoblashning yengil ko’ch’ishi uch’un talabalardan WORD, EXCEL kabi 
kompyutor 
dasturlarini 
kengroq 
o’rganishni talab qiladi. Bu tuproq 
kartagrmmalariga kompyutordan foydalangan holda o’zgartirishlar kiritishni
o’rganish uchun ham zarur. 
Tuproqni dalada tekshirish va xaritaga tushirish ishlarini olib borish, tuproq 
unumdorligini oshirish, muhofaza qilish, ikkinch’i tarafdan, tabiiy tuproq 
qatlamidan oqilona foydalanish kabi murakkab, lekin dolzarb muammolarni 
yech’ish uch’un har tomonlama bilim manbaiga ega bo’lgan "Tuproqshunos" 
mutaxasislar kerak bo’ladi. 
Ushbu o’quv qo’llanmani tayyorlashda O’.Toshbekov tomanidan 2007 
yilda chiqarilgan “Tuproqni dalada tekshirish va xaritalash” fanidan o’quv – 
metodik majmua hamda qo’shmcha adabiyitlar va internet ma’lumotlaridan 
foydalanildi.