O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva
Download 5.6 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 10.7. Toksigenomik javob reaksiyalari
|
10.12-rasm. O‘pka hujayrasi DNK sidagi genin bazalari (G) kashandalar
o‘pkasidagi genom PAU-diol epoksidlaridan kelib chiqqan DNK hosilalari, NNN va NNK dan ajralib chiqqan piridiloksobutillovchi metabolitlar, aroma- tik aminlardan shakllangan gidroksilaminlar va akrolein, krotonaldigid yoki oksidantlar singari bevosita zarar keltiradigan turlardan shakllangan hosilalarning qorishmasini o‘z ichiga jam qilishini isbotlagan holda, tamaki tutunining xavfi 68 Decramer M et al. Chronic obstructive pulmonary disease. Lancet. 2012;379:1341–51. 278 davomida kimyoviy zararlaning turli xil tiplarini keltirib chiqaradi . Individual hosilalarning natijasi murakkab va ular apoptozning kelib chiqishi, BER yoki NER yo‘laklarining tuzatishlari, boshqacha qilib aytganda, mutagenez kabilarni o‘z ichiga olishi mumkin. Uzoq vaqt saqlanib qoluvchi hosilalar DNK polimer- lari replikatsiyasi davomida p53 yoki K-Ras singari ta’sir ostidagi genlarda mutatsiyalarga (G→T transversiyalari va G→A tranzitsiyalari) sabab bo‘lgan holda yanglish kodlashi ehtimoli bor. 10.7. Toksigenomik javob reaksiyalari Tamaki tutunining to‘yingan kimyoviy murakkabligi shuni ta’kidlay- diki, tamakining zaharki samaralari namoyondasi sifatida yagona bir gendagi mutatsiya singari hujayraviy javob reaksiyalarining cheklangan soniga tayanish anchagina qaltis hisoblanadi. Yuzlab, minglab mRNA transkriptsiyalari, miRNA lar, proteinlar yoki sitokinlar va kimyoviy turlarning turli xil guruh platfor- malarini qo‘llash orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri ravishda ko‘rsatib berilishiga imkon yaratib beruvchi bir qancha texnologiyalarning mavjudligi tamaki tutuni singari yuqori darajada murakkab kimyoviy aralashmalarning toksikologik bahola- nishiga ideal ravishda mos tushadi. Transkriptoma tartibi singari yangi texnolo- giyalar ham kodlash, ham kodlamaslik transkriptsiyalari olchovini yoqlash bilan tamaki tutuniga bo‘lgan murakkab hujayra javob reaksiyalariga chuqur kirib borishi mumkin. Guruhlarga asoslanilgan yo‘nalishlar an’anaviy metodologiyalarni qo‘l- lash orqali javob topib bo‘lmaydigan savollar bilan shug‘ullanish, ular ustida ishlashga imkoniyat yarata oladi. Misol uchun, yaqinda mikroguruhlar sichqon o‘pkasi epiteliy hujayralarida turli xil sigaret brendlaridan chiqqan tutunga transkriptiv javob reaksiyalarining dozaga bog‘liqligi tadqiqotini qo‘llab- quvvatladi. Bu izlanishlar shuni ko‘rsatdiki, tamaki tutunidan kelib chiqqan gen disregulyatsiyasi namunalari antioksidant himoya yo‘laklarining yuqori nazorati, hujayra o‘sishining oshishi va yot modda metabolizmi genlari (masalan, CYP lar) 279 ning kengaygan ko‘rinishi kabilarni o‘z ichiga oluvchi kompensatorlik o‘zgarish- lari ta’siri ostida bo‘lgan past dozadagi samaralari bilan dozasiga javob reaksiyasini qaytaradi. Tutun ajratmalari yuqori konsentratsiyasi bilan birgalikda transkriptiv javob reaksiyalariga hujayralar o‘limining faollashishi, hujayra siklining to‘xtashi, faollashtirilgan DNK ning tuzatish va zarar yetkazish javob signallarining ta’siri yuqori bo‘ladi. Gen mikroguruhlari, shuningdek, tamaki tutuni xavfi ostiga qo‘yilgan kemiruvchilar va chekuvchi kishilardan yoki autopsiya yoki biopsiya namunalari sifatida yig‘ilgan to‘qima namunalarini o‘z ichiga qamrab oladigan anchagina murakkab bo‘lgan xavfli holatlar ostida tamaki chekishning samaralari haqidagi tadqiqotlarga ham o‘z hissasini qo‘shdi. Bu mikroguruh yo‘nalishlarining tushib borayotgan bahosi va oshib ketayotgan mavjudligi ham faol kashandalardan olingan hujayralardagi transkript profillarini tahlil qilishda bu yo‘nalishlardan foydalanishni qo‘llab-quvvatlamoqda. Kashandalarning og‘iz boshlig‘idan olingan hujayralardagi genlarning ko‘rinishidagi o‘zgarishlar haqidagi so‘nggi tadqiqotlar chekuvchilarda farmatsiologik yoki parhez yo‘li bilan tuzatishlarning ta’sirini ko‘rsatadigan boimarkerlarning tasdiqlanishini va’da qiladi. Download 5.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|