O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxs us

Difraksion panjara

Bir-biridan baravar uzoqlikda joylashgan va bir xil kenglikdagi parallel tirqishlar sistemasiga difraksion panjara deyiladi. Panjara yorug`likni o`tkazadigan b, o`tkazmaydigan a kengliklardan iborat bo`lib, d=a+b ga difraksion panjara doimiysi (dagvri) deyiladi. Doimiysi d gat eng bo`lgan N ta tirqishli difraksion panjaraga normal ravishda yassi monoxramatik to‘lqin tushayotgan bo'lsin. U vaqtda qo'shni tirqishlardan burchak ostida difraksiyalanayotgan nurlar orasidagi yoilar farqi =dsin teng bo'ladi. Shu farq m ga teng bo'lgan yo'nalishlarda bosh maksimumlar va (mn=1) qo'shimcha minimumlar deb ataluvchi N+1 ta minimum hosil bo'ladi.

Shunday qilib bosh maksimumlar sharti:

Difraksiya tartibi: m=0,±l, ±2, ±3..
qo'shimcha minimumlar sharti:

Qo'shimcha minimumlar oralig'ida intensivligi juda kichik bo'lgan ikkilamchi maksimumlari ham hosil bo'ladi. qo'shni bosh maksimumlar orasidagi bu ikkilamchi maksimumlar soni N-2 ga teng bo’ladi. Difraksion panjaralar nurlanishning spektral sostavini o'rganishda juda keng qo'llaniladi. Ularning ajrata olish qobiliyati ancha Yuqori (~10⁵).
Shuni ta’kidlash kerakki, dsin qm sharti bajarilganda N ta tirqishdan iborat difraksion panjaradagi difraksiyalangan nurlar intensivligi yakka tirqish holdagidan N marta ortiq bo'lmasdan N2 marta katta bo'ladi. Bu esa ko'p tirqishdan difraksiyalangan nurlar interferensiyasining natijasidir:

Bu yerda

I - esa tushuvchi nurlaming intensivligi.
Reley shartiga asosan ikki spektral chiziqni to'la ajratib ko'rish faqat shu vaqtda mumkin, agar bir chiziq intensivligining maksimumi ikkinchi chiziq intensivligining minimumiga to'g'ri kelsa I₁=I₂ bo'lsa, ikki chiziq intensivligining egri chizig‘idagi chuqurga qo‘shni maksimumlar baiandiigining kamida 20 % ga teng bo’lish sharti ajrata olish chegarasi boiadi. Agar bu chuqurcha 20 % dan kichik bo‘lsa, qo‘shilib ketadi.

1. 
   Difraksion panjaraning ajrata olish kuchi (qobiliyati) quyidagi formuladan aniqlanadi.
   

2. 
   Kichik difraksiya - burchaklarda bosh maksimumlar burchak kengligi (shtrixlar soni N oshsa, chiziq torayadi) quyidagicha
   

3. 
   Difraksion panjaraning dispertsion sohasi
   

3.5-rasm. Difraksion panjaraning dispertsion sohasi

4. 
   Difraksion panjaraning burchak dispersiyasi:
   

5. 
   Panjaraning chiziqli dispersiyasi
   

Bu yerda F-ob‘ektiv fokus masofasi.

Ikki o'lchamli difraksion panjara.

Agar ikkita bir o‘lchamli difraksion panjara o‘zaro perpendikulyar holda ustma-ust joylashtirilsa, ikki o‘lchamli difraksion panjara hosil boMadi.

3.6-rasm. Ikki o’lchamli difraksion panjara

Panjaraning X va Y o‘qlari bo‘yicha doimiylari d₁ va d₂ bir xil bo’lishi yoki bo‘lmasligi ham mumkin [10].