O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim
Download 1.17 Mb. Pdf ko'rish
|
fizikafani rivojlanishida tarixiylik tamoyili
- Bu sahifa navigatsiya:
- 5440200 “Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun
- “Ish ko’rildi va himoyaga ruxsat berildi
- “Himoya qilishga ruxsat berildi” Fakultet dekani
- KIRISH
- 4.Tadqiqot usullari va uslubiyoti
- Malaka ishi tuzilishi va hajmi
- I BOB FIZIKA FANI RIVOJIDA TARIXIYLIK TAMOYILI 1.1.Ta’lim mazmunini shakllantirish tamoyillari.
- Ta’lim mazmuni tamoyillari
- 1. Ta’lim mazmunining uzviyligi tamoyili
- 2. Ta’limning amaliyot bilan bog’liqligi tamoyili
- 3. Ta’lim va tarbiya mazmunining uyg’unligi tamoyili
- 4. O’quv materialini to’g’ri tanlash tamoyili
- 5. Ta’lim mazmunining ko’rgazmalilik tamoyili
- 6. Ta’limda uzviylik va uzluksizlik tamoyili
- 7. Ta’limda onglilik va faollik tamoyili
- 8. Ta’lim mazmunini ilmiy asosda tashkil etish tamoyili
- 6. Ta’limni demokratlashtirish va insonparvarlashtirishning mazmun – mohiyati. Demokrasiya
|
VAZIRLIGI BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI Fizika –matematika fakulteti “Fizika” kafedrasi 5440200 “Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Safarova Rahima Sattor qizining Fizikafani rivojlanishida tarixiylik tamoyili mavzusidagi BITIRUV MALAKAVIY ISHI “Ish ko’rildi va himoyaga ruxsat berildi” Kafedra mudiri______ f.m.f. B.E.Niyozxonova
katta o’qit. B.B.Qobilov “_____” __________2016 y Taqrizchi:______ Buxoro Avtomobil yo’llar kolleji o’qit. O.Yu Yoqubov. “_____” ________2016 y “Himoya qilishga ruxsat berildi” Fakultet dekani __________ prof. SH.M. Mirzayev “_______” ______________ 2016 y.
Buxoro-2016.
MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………… I BOB. FIZIKA FANI RIVOJIDA TARIXIYLIK TAMOYILI………………. 1.1.Ta’lim mazmunini shakllantirish tamoyillari……………………………….. 1.2. Fizika fani rivojlanish tarixini o’rganishning didaktik jihatlari…………… I-bob bo’yicha xulosa…………………………………………………………..
II BOB. FIZIKA
FANI SHKILLANISH VA RIVOJLANISH BOSHQICHLARI………………………………………………………………. 2.1. Fizlkaviy tushunchalarning shakillanish davri……………………………. 2.2.Klassik fizika rivojlanishi davri…………………………………………… 2.3.Zamonaviy fizikaning sakllanishi va rivojlanish davri……………………. II-bob bo’yicha xulosa………………………………………………………….
XOTIMA…………………………………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….. ILOVALAR……………………………………………………………….
KIRISH
“Tarixini bilmagan xalqning kelajagi yo’q” I.A.Karimov Malaka ishi mavzuining dolzarbligi. Respublikamizda «Ta’lim to’g’risida» gi qonun, Kadrlar tay yorlash milliy dasturi talablari va ko’rsatmalari bosqichma- bosqich amalga oshirilib kelinmoqda. Ularda asosan tay yorlanayotgan kadrlarni har tomonlama yetuk , komil inson qilib tarbiyalash g’oyasi markaziy o’rinni egallaydi. Mamlakatimizda demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini qurishga qaratilgan ustuvor vazifalar belgilangan. Ushbu vazifalar ta’lim sohasiga ham taalluqli bo’lib bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Ta’lim mazmunini to’g’ri belgilanishi hamda unga zarur o’zgartirishlar kiritishda ta’lim mazmunining yangilanib borish imkoniyatlari, ya’ni ta’lim mazmunini modernizasiya qilishni ham e’tiborga olish lozim. Belgilangan mazmun asosida o’quv fanlari, o’quv soatlari, mashg’ulot turlari aniqlanadi va bunda ta’lim mazmuni tomoyillariga asoslanadi. Ta’lim mazmuni tamoyillari ta’lim berishning ma’lum ob’ektiv qonuniyatlarini o’zida aks ettiradi. Shuningdek, u ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi faoliyatining muhim ichki tomonlarini aks ettiradi hamda turli shaklda, turli mazmunda va har xil yo’sinda tashkil etiladigan ta’limning samaradorligini belgilaydi. Jumladan: - ta’limhning tarixiylik tamoyili - ilmning asosini o’qitishning uning rivojlanish tarixi, rivojlanishdagi qarama-qarshiliklar va g’oyalar kurashi, har qanday ilmiy yutuqlarning paydo bo’lishi, turli ilmiy sohalarning rivojlanishiga olimlarning qo’shgan hissasiga ta’luqli materiallarni bayon qilishni taqozo etadi.
Fizika fani ham o’z rivojlanlish tarixiga ega fan bolib, fanni o’rganish jarayonida quyidagi asosiy vazifalariga e’tibor qarariladi: - Fizika fanining asoslari bilan tanishtirish — asosiy tushunchalar, qonunlar va nazariyalar bilan tanishtirish; o'quvchilar ongida bizni o'rab turgan dunyoning
tabiiy-ilmiy manzarasini shakllantirish; asosiy tabiiy ilmiy qidirish metodlari bilan tanishtirish. - Materialni o'rganish jarayonida o'quvchilarning xotiralarini boyitish bilan birga ularning ijodiy qobiliyatlarini ham rivojlantirish. - O'quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish. - Fizika asoslarini o'qitish jarayonida o'quvchilarni tarbiyalab borish: g'oyaviy-siyosiy, harbiy-vatanparvarlik, baynalmilal, axloqiy va mehnat tarbiyalarini amalga oshinsh. - O'quvchilarga asosiy bilimlar berishni, ularni ijtimoiy mehnatga tayyorlashni va ongli ravishda kasb tanlay olishni amalga oshirish. Fizika fani rivojlanish tarixini o’rganish jarayoniga o’quvchilarda fizika faniga nisbatan qiziqish uyg’otiladi, o’quvchilarni vatanparvarlik va mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashda ular ongiga milliy mafkurani singdirish vositasi bo’lib xizmat qiladi. Mustaqil O’zbekistonning kelajagi komil insonning tarbiya va bilimiga bog’liqdir. Olimlarning hayoti, xulq-atvori, qilgan kashfiyotlari o’quvchilarda milliy g’urur, vatanparvarlik xislatlarini shakllanishiga xizmat qiladi. Sharq allomalarining fizika fani rivojiga qo’shgan salmoqli hissalari, jumladan, Al-Farg’oniy, Al-Xorazmiy, Al-Beruniy, Ibn al-Xaysam, Ismoil al- Jaziriy kabi allomalarning o’z davridan necha asrlar oldin ketgan ilg’or g’oyalarining ilm-fan rivojida tarixiy ahamiyati tizimli ravishda yoritilgan va o’quvchi-yoshlarda ajdodlarimiz bilan faxrlanish va milliy g’ururni shakllantirishi bilan muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega. Fan tarixiga bunday yondashish, 2014 yil 19 mayda Samarqand shahrida “O’rta asrlar Sharq alllomalari tarixiy merosining jahon stivilizastiyasi rivojidagi o’rni va ahamiyati” xalqaro anjumanida Prezidentimiz I.Karimovning so’zlagan nutqidagi fikr-mulohazalarga mos kelishini alohida qayd etish lozim.Mamlakatimiz mustaqillik davrida ijtimoiy- siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy sohalar va xalqaro munosabatlarda ulkan yutuqlarga erishdi. Bu yillarda O’zbekiston o’ziga xos va mos taraqqiyot modeli asosida bozor iqtisodiyotini vujudga keltirdi, jahon hamjamiyatining teng huquqli
a’zosiga aylandi. Endilikda iqtisodiyot taraqqiyoti yangi innovastiyalarga, zamonaviy bilimlarga asoslanib olib borishni hayotiy zaruriyatga aylantirmoqda. Bilimlar nafaqat texnologik jarayon hisoblanmasdan, balki yangi boshqaruv usullarini ham ifodalaydi, keng ko’lamda bilimlardan foydalanishni taqozo etib, konkret bozor jarayonlarini takomillashtira boradi. Demak, bilimlarga asoslangan iqtisodiyot – bu iqtisodiyotning majmui sifatida tarkib topishi hamda rivojlanishini ifodalab, ayni paytda iqtisodiy o’sishning asosiy omilidir. Har bir mutaxassislik uzluksiz ta’lim tizimida shakllanadi. “Uzluksiz ta’lim chuqur, har taraflama asosli ta’lim-tarbiya berish, mutaxassis kadrlar tayyorlashning turli-tuman shakl, usul, vosita, uslub va yo’nalishlarining mukammal uyg’unligidan iborat. Uning turli komponentlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik, muayyan usul va uslublarning ta’lim sharoitiga oqilona tadbiq etilishi uzluksiz ta’lim sifatini ta’minlaydi”.
O’quv yurtlarida fizika o’qitishda fanning rivojlanish qonuniyatlarini o’rganish vositalari, uslublari, shakllari, pedagogik shart-sharoitlari.
dan ortiq fizik olimlar nomi qayd etiladi. Ushbu olimlarning hayoti va ilmiy kashfiyotlari qanchalik darajada va qanday tartibda berilishi kerak. Albatta, o’quv rejasida keltirilgan vaqt davomida barcha olimlarning hayoti va ilmiy faoliyatini to’la yoritishning imkoniyati yo’q. Shu sababli ba’zi olimlar hayotidan ayrim lavhalarni, jumladan, dars mavzusiga mos kelganlarini tanlab olish maqsadga muvofiqdir. BMI yuqoridagi masalaga doir materiallar, tarixiy ma’lumotlar tahlil qilib tizimlashtirildi. - Fizika fani rivojlanish tarixini o’rganish o’quvchilarni vatanparvarlik va mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashda ular ongiga milliy mafkurani singdirish vositasi bo’lib xizmat qiladi. Olimlarning hayoti, xulq-atvori, qilgan kashfiyotlari o’quvchilarda milliy g’urur, vatanparvarlik xislatlarini shakllanishiga xizmat qiladi.
- Fizika fani rivojlanish tarixini o’rganish jarayonida u yoki bu qonuniyatning ochilishida yo’l qo’yilgan xato fikrlar va bu fikrlarning tajribada inkor etilishi aniqlanadi - Fizika fani rivojlanish tarixini o’rganish jarayoniga o’quvchilarda fizika faniga nisbatan qiziqtirish .
4.Tadqiqot usullari va uslubiyoti: - O’quv yurtlarida fizika o’qitishga doir ilmiy-uslubiy adabiyotlarni, dastur, darslik, o’quv hamda uslubiy qo’llanmalarni o’rganish va ularni tahlil qilish;
- O’rta maxsus kasb hunar kollejlari fizika o’qituvchilarining darslarini kuzatish, tahlil qilish; - o’qituvchi va o’quvchilar bilan suhbat o’tkazish, so’rovnoma, yozma- nazorat ishlari o’tkazish, tahlil qilish. 5.Olingan asosiy natijalar: - Ta’lim ning tarixiylik tamoyilining fizika o’qitishdagi o’rni va ahamiyati ochib berildi. Fanning rivojlanishi davrlarga bo’linib, bu davrning o’ziga xos jihatlari tahlil qilindi. Fan taraqqiyotiga hissa qo’shgan 50 dan ortiq olimlar hayoti organilib mustsqil o’rganuvchilar uchun tavsiyalar tayyorlandi.
rivojlanishiga doir toplangan tarixiy materiallardan o’quv yurtlarida fizika fanini o’qitishda foydalanish maqsadga muvofiq. Fanning taraqqiyot bosqichlari, fan taraqqiyotining ijtimoiy hodisa ekanligi asoslab berilgan. Malaka ishi tuzilishi va hajmi: Bitiruv malakaviy ishi kirish qismi, ikki bob, xulosa, xotima va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib __bet hajmida yozilgan
1.1.Ta’lim mazmunini shakllantirish tamoyillari.
Ma’lumki, ta’lim mazmuni insonni o’qitish jarayonida egallashi lozim bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar hajmi hamda xarakteri bilan belgilanadi. Shu sababli ham ta’lim mazmuni rejalashtirilgan maqsadga muvofiq holdagi yo’nalish va hajm bo’yicha shakllantiriladi. U tegishli me’yoriy hujjatlar: ta’lim standartlari, o’quv reja, o’quv dasturlari shaklida rasmiylashtirilib, o’rnatilgan tartibda tasdiqlanadi. Ta’lim mazmunini to’g’ri belgilanishi hamda unga zarur o’zgartirishlar kiritishda ta’lim mazmunining yangilanib borish imkoniyatlari, ya’ni ta’lim mazmunini modernizasiya qilishni ham e’tiborga olish lozim. Belgilangan mazmun asosida o’quv fanlari, o’quv soatlari, mashg’ulot turlari aniqlanadi va bunda ta’lim mazmuni tomoyillariga asoslanadi. Ta’lim mazmuni tamoyillari ta’lim berishning ma’lum ob’ektiv qonuniyatlarini o’zida aks ettiradi. Shuningdek, u ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi faoliyatining muhim ichki tomonlarini aks ettiradi hamda turli shaklda, turli mazmunda va har xil yo’sinda tashkil etiladigan ta’limning samaradorligini belgilaydi. Quyida ta’lim mazmuni tamoyillari to’g’risida to’xtalamiz:
oluvchiga yetkaziladigan ma’lumotlarning qat’iy mantiqiy izchillikka rioya qilinishidir. Bunda o’rgatilgan bilimlar va shakllangan tasavvurlar oldingi o’rganilganlaridan kelib chiqadi, ularni mustahkamlaydi, chuqurlashtiradi va ta’limning keyingi bosqichi uchun propedevtik material sifatida shakllantiriladi. Mazkur tamoyil o’qish jarayonida didaktikaning umumiylikdan xususiylikka (deduksiya) va aksincha xususiylikdan umumiylikka (induksiya) qoidasini va o’quv fanlarining bir – biri bilan uzviy bog’liq bo’lishini ta’minlaydi. 2. Ta’limning amaliyot bilan bog’liqligi tamoyili – bu ta’lim mazmunining amalda o’z ifodasini topish jarayoni bilan uzviy bog’liq bo’lib, u ta’limni “Fan - ta’lim- amaliyot” kabi uzviylikda olib borish jarayonidir.
Ushbu tamoyil didaktikaning asosiy qoidalaridan biri bo’lib, ruhiy hodisalar bilan yaxlit ta’lim jarayonini tashkil etadi. 3. Ta’lim va tarbiya mazmunining uyg’unligi tamoyili – bu kishilarga bilim va tarbiya berish jarayonidan iborat bo’lib, bunda egallangan bilim va ko’nikmalarni hayotga qo’llay olishga o’rgatiladi, hayotda ta’lim oluvchilarning ham intellektual, ham ma’naviy jihatdan uyg’unlikda rivojlanishi ta’minlanadi. Yaxlit ta’lim - tarbiya jarayonida ikkala o’zaro bog’liq juftlik, ya’ni bilim berish va tarbiyaviy ko’nikmalarni shakllantirish hamda shakllangan ta’limiy – tarbiyaviy bilimlar va ko’nikmalar bo’yicha faoliyat ko’rsatishga o’rgatish, ob’ektiv borliqdagi qonuniyatlarni o’rganish va uning amaliy munosabatlarini tarkib toptirishda namoyon bo’ladi. Shu sababli ta’lim oluvchilarga bilim berishda egallangan bilimni amalda ishlatishga o’rgatish bilan birga ta’lim tarbiyalovchi ham bo’lishi kerak.
quyidagi jihatlarga e’tibor beriladi: o’quv materialini tanlashda mashg’ulotning maqsadi, ta’lim oluvchilarning oldingi mashg’ulotlarda olgan bilim va malakalariga; fan asoslariga oid bilimlarga; ta’lim oluvchilarning jismoniy rivojlanganligiga va shu kabilarga. O’quv materiali mazmuni ta’lim oluvchilarning oldingi tajribalari va fan asoslari bo’yicha olgan bilimlariga hamda mashg’ulotning maqsadiga muvofiq holda tanlanadi.
foydalanishning didaktik tamoyilidir. Shu sababli
o’rganilayotgan tushunchalarning mazmunini ochib berishga oid manbalar (pedagogik hodisa va jarayonlar) ajratib olinib o’rganiladi va o’rgatiladi. Ajratib olingan manbalarning ko’rgazmaliligini kuchaytirish uchun turli kodlash usullari (rangli, raqamli, harfli va shu kabilar) qo’llaniladi. Manbalarni o’qitish jarayonida ular bilan ishlash uslublaridan asosiylari kuzatish va tajriba o’tkazish hisoblanadi. Ta’limning ko’rgazmalilik tamoyili o’rganilayotgan hodisa va voqealarni jonli idrok etish asosida o’zlashtirishni ko’zda tutadi. Bu o’quv materialini aniq obrazlar orqali bevosita idrok qilishni ta’minlaydi.
Ta’lim jarayonida ko’rgazmali vositalardan to’g’ri foydalanish ta’lim oluvchilarning pedagogika, psixologiya, tarbiyaviy ishlar metodikasi, o’qitish uslubi va texnikaga oid fanlarni puxta o’zlashtirib olishga ularda malaka hosil bo’lishiga yordam beradi. Agar ko’rgazmali qurol biron fikrni bildirish uchun yordamchi vosita bo’lsa, nutq asosiy qurol hisoblanadi. Ko’rgazmali qurol kuzatishni rivojlantirish uchun qo’llanilsa, nutq qisqa bo’lib kuzatishning maqsad va vazifalarini amalga oshirishga qaratilgan bo’ladi Ta’limning ko’rgazmalilik tamoyili – bu ta’lim jarayonidagi sifatni oshirishga, ta’lim oluvchilarning bilim olishlarini osonlashtirishga (oydinlashtirishga) qaratilgan faoliyat bo’lib, unda ta’lim oluvchilardagi o’rganilayotgan jarayonlarni (narsa va hodisalarni) bevosita hissiy – amaliy jihatdan idrok qilish asosida bilimlarni ongli ravishda o’zlashtirish jarayoniga asosdir.
psixologik qonuniyat hisoblanib, bilimni mantiqiy bog’liqlikda o’rganishni ta’minlab beradi. Bu tamoyil har bir fan bo’yicha dasturiy va uslubiy tavsiyanomalar yaratishda joriy qilinadi va ular tushunchalar, dalillar va boshqa fikrlar orasidagi aloqadorliklardan kelib chiqqan qonun va qoidalar bilan amaliy ishlarni bajarish o’rtasidagi mantiqiy bog’liqliklarni o’rganish orqali amalga oshiriladi. Bu qonuniyat ta’limni tashkil etishning asosi hisoblanadi. Bunga amal qilmaslik ta’lim mazmuniga salbiy ta’sirni keltirib chiqaradi, ya’ni ta’lim oluvchilar tafakkurida o’zaro bog’liq bo’lmagan uzuq – yuluq bilimlarning paydo bo’lishiga olib keladi. 7. Ta’limda onglilik va faollik tamoyili. Bunda ta’lim oluvchilar bilimini hayotda qo’llay bilishlari uchun ta’lim mazmuni va unga mos ta’lim berish jarayonini faol fikrlash faoliyatiga aylantirishga to’g’ri keladi, ya’ni o’qitishni shunday tashkil etish kerakki, bunda ta’lim oluvchilar bilimlarini dars mashg’ulotlarida ongli va faol qatnashib egallab olsinlar. Shunda ta’lim oluvchilarda ong o’sib, ijtimoiy tashabbuskorlik va o’quv faoliyatida mustaqillik tarkib topadi.
Ta’limning onglilik tamoyili ta’lim oluvchilarda ta’rif, tushuncha va qoidalarni yodlash va esda saqlash bilan ularni egallash emas, balki bu bilimlarni hayotiy
hodisalar va
jarayonlar bilan bog’liq bo’lgan mazmunini tushunishlaridadir. Bu tamoyil tafakkurini shakllantiruvchi qoida bo’lganligi uchun ham ta’lim oluvchilarni muammoni mustaqil hal qilishga o’rgatadi. 8. Ta’lim mazmunini ilmiy asosda tashkil etish tamoyili. Bu ta’lim oluvchilarni o’qitish ishlarini faollashtiradigan, ongini o’stiradigan, ilmiy dunyoqarashini kengaytiradigan, ularni mustaqil ta’lim olishga yo’naltiradigan usullarga o’rgatadi hamda pedagogik, texnik atamalardan to’g’ri foydalanishga odatlantiradi.
ma’nosini anglatadi). Har qanday davrning, har qanday jamiyatning va har qanday xalqning o’ziga xos demokrasiyasi bo’ladi. Ya’ni, demokratik tamoyillarni belgilashda, jamiyatning ob’ektiv va sub’ektiv shart – sharoitlari asosida shakllangan, xalqning, millatning ijtimoiy ongi va psixologiyasini xal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Demak, demokratiya insoniyatning madaniyati, ma’naviyati, ijtimoiy ongi, mentaliteti, idroki, bilim doirasi, ishbilarmonlik qobiliyati, uning jamiyatda erkin yashashi va mehnat qilish ko’nikmasi bilan birgalikda shakllanib, rivojlanib boradigan tabiiy tarixiy jarayondir. Demokratlashtirish – oliy o’quv yurtini boshqarishdan tortib, butun ichki tuzilishi va faoliyatini o’z ichiga oladi. U har qanday buyruqbozlikdan, ayrim shaxs va jamiyat a’zolarining shaxsiy fikrlaridan xolos etadi, o’zaro bir – birini to’g’ri tushunish, ishonch va do’stona xamkorlik asosida milliy, ma’naviy ijodiy erkinlik berish, o’quv – tarbiya ishining shakllari, uslublarini yaxshilash uning mohiyatini tashkil etadi. Demokratlashtirilgan tarbiyaga tayangan o’qituvchining faoliyat doirasi kengayadi. Oliy o’quv yurtlari, oila va jamoatchilikning hamkorlik qilish o’quv
tarbiya ishining mazmunini boyitadi va ta’lim – tarbiya borasida bir – birini to’ldirib boradi. Bunda ayniqsa, dars jarayonini demokratlashtirish zarur. Pedagog o’z faoliyatini talabalar faolligini oshirishga, ularning o’quv – tarbiya ishlarini hal qilishga qaratadi, ya’ni guruh jamoasiga tayanib ish ko’radi. Umuman olganda darsda va darsdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarni demokratik usulda tashkil etish o’quvchilarni ijodiy fikrlashga, har bir ishda faol ishtirok etish hamda tashabbus ko’rsatishga, guruh jamoasi ishiga astoydil yondashishga o’rgatib, ta’lim – tarbiya ishining samaradorligini oshiradi.
bilim berish, kasb – hunarni egallashni o’rgatish, balki yaxshilikni sevishni, insoniylik amaliyotini ham o’rgatish, ya’ni insoniylik sifatlarini namoyon etish qobiliyatlarini hosil qilishga ko’maklashish jarayonidir. Demak, inson mohiyatidagi ezgulikni to’la namoyon eta olish uchun jamiyatda shart – sharoit va imkoniyat yaratishi muhimdir. Shu ma’noda ta’limning maqsadi ta’lim oluvchilarni insoniyatning eng ezgu sifatlari, madaniy – ma’rifiy meroslari bilan tanishtirishdir. Bunda ular faoliyat ko’rsatayotgan jamiyat tuzilmalari va qadriyatlari o’ta muhimdir. Binobarin insonda insoniylik sifatlarini shakllantirmoqchi bo’lgan jamiyat o’z – o’zini sog’lomlashtirish va umuminsoniy qadriyatlarga tayanib ish ko’rish kerak. Qadimgi donishmandlarning “O’z – o’zingni angla!” – degan o’lmas hikmati bizgacha etib kelgan. Bu ajoyib durdona fikrdan qanchadan – qancha ma’no bor. Ayni paytda u barcha narsalarning o’lchovi va tabiati haqidagi fan kalitidir (ochqichidir). Demak, inson o’z – o’zini o’rganmasdan va anglamasdan turib insoniylasha olmaydi. O’z – o’zini anglash insonning o’zida insoniy sifatlarni barqarorlashtirishga yordam beradi. Ziyolilik ham, ijodkorlik ham insoniylik o’lchovi emas. Ammo insoniylashishni ham ijodiy, ham amaliy faoliyat tarzida qaramoq kerak. Ta’lim berish faoliyati shubhasiz, insonning ma’naviy hayoti bilan chambarchas bog’liqdir. U doimo aqliy va ongli faoliyatni taqozo etadi. Ta’limdagi barcha ishlar, eng avvalo, inson ongini rivojlantirishga yo’naltiriladi. Ammo bu
boradagi faoliyatda izchil fikr yuritish, rejali ishlarni amalga oshirish, haqiqatni anglash asosidagina samarali natijalarga erishadi. Zero pedagogik jarayon doimiy fikrlash va ijod qilish jarayonidir. Demak, ta’limni insonparvarlashtirish muammosi ta’lim oluvchilar ongini, tafakkurini, eng muhimi ma’naviyatini shakllantirish va rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Insonparvarlik muammosiga ilmiy – nazariy, metodologik, didaktik nuqtai – nazardan yondashilsa bu sohadagi ilmiy tadqiqot ishini olib borish uchun shubhasiz dolzarb mavzudir. Pedagogik faoliyatdagi ushbu yo’nalish (soha, tarmoq) ta’lim oluvchiga majburiy tarzda bilimlarni berish emas, balki ularda ilmiy bilimlarni ijodiy o’zlashtirishga nisbatan ichki ehtiyoj, havas, qiziqish, intilish va rag’batni yuzaga keltirish lozim. Bu jarayonda yana bir omillardan biri ta’lim oluvchilarning erkin harakat qilishi va mustaqil faoliyat yuritishiga sharoit yaratish. Shunda ularni ijodkorlikka, yangilikka, intiluvchanlikka undash mumkin va eng asosiysi ularning ta’lim jarayonidagi xilma – xil fikrlarini erkin ifodalay olishlik qobiliyatlari o’sadi va hattoki natijada kutilmagan g’oyalarni (fikrlarni) ilgari surish holatlari ham uchrashi mumkin. Shu sababli ham ta’limni insonparvarlashtirishda quyidagilarga e’tibor berilsa, ushbu sohada olib boriladigan faoliyati samaraliroq bo’ladi: - ta’lim berishda ta’lim oluvchi o’z huquqlarini bilishligini baholash va lozim topilganda ularni ta’kidlab qo’yish. Bunda ta’lim oluvchi instellektual salohiyatini yuksaltirishda unga suyanishni ongli ravishda tushunmog’i lozim; - ta’lim jarayonini ta’lim oluvchining bilim olish imkoniyatlarini va qobiliyatlarini e’tiborga olgan holda yuritish. Bunda zo’riqishga yo’l qo’yish katta xato bo’ladi va ta’lim oluvchi ushbu ta’lim sohasiga salbiy holatdagi munosabatda bo’lishiga olib keladi; - ta’lim jarayonida ta’lim oluvchining aqliy, jismoniy hamda ma’naviy dunyoqarashini namoyon etishga imkoniyat yaratish kerak va ular ta’lim jarayonida sog’lom muhit yaratishga muntazam ravishda qayg’urish lozim;
- ta’lim jarayonida ta’limning faol usullari to’g’risida keng qamrovli tushuntirish ishlari olib borish hamda ta’lim jarayonida o’qituvchi va ta’lim oluvchining teng munosabatda bo’lish jarayonlarini ta’minlovchi ta’lim turlaridan foydalanish orqali ularni ijodkorlik sari etaklash; - Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurishdek buyuk vazifani bajarishda faol qatnashuvchi barkamol avlodni tarbyuiyalashni erkinlashtirishning barcha tamoyillariga amal qilish va ilg’or metodlardan samarali foydalanish, shuningdek, ilm – fan va texnika – texnologiyalarning eng so’ngi yutuqlari asosida yangi axborot va pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etishga erishish.
Download 1.17 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|