O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim
Download 4.15 Mb. Pdf ko'rish
|
Физик ва коллид химия. Дарслик
|
Qattiq jism sirtida suyuqliklarning adsorbsiyasi.
Qattiq jism sirtida suyuqliklarning adsorbsiyasi katta axamiyatga ega, chunki u zollarning hosil bo„lishi, barqarorligi va ularni buzish asosida yotadi. Eritmadan moddaning adsorbilanishi. Tajribada qattiq jism sirtiga yutilgan erigan modda miqdorini aniqlash uchun, uning konsentrasiyasini kamayishi yoki adsorbent og„irligining ortishi o„lchanib quyidagi tenglama orqali topiladi: bu yerda va – moddaning adsorbsiyaga qadar va adsorbsiyadan keyingi konsentrasiyalari, mol/l; V – eritmaning hajmi, l; m – adsorbent massasi, g. 250 Adsorbilanish darajasi yutuvchi va yutiluvchi moddalarning tabiatiga, temperaturaga, gazning bosimiga yoki eritmaning konsentrasiyasiga, shuningdek, adsorbentning solishtirma sirtiga bog„liqdir. Kimyoviy adsorbsiya (xemosorbsiya). Kimyoviy kuchlar hisobiga ketadigan adsorbsiya xemosorbsiya yoki kimyoviy adsorbsiya deyiladi. Ko„pincha fizik adsorbsiya kimyoviy adsorbsiyaga o„tadi. Fizik adsorbsiya hatto past temperaturada ham katta tezlik bilan ketadi va unga hech qanday energiya sarflash kerak emas. Fizik adsorbsiya issiqligi 8-35 kJ/mol, kimyoviy adsorbsiya issiqligi 800 kJ/molga teng. Xemosorbsiyada adsorbsiya grafigi monomolekulyar bo„lishi, fizik adsorbsiyada adsorbsiya grafigi mono yoki polimolekulyar bo„lishi mumkin. Adsorbsiya vaqtida ajralib chiqadigan issiqlik adsorbsiya issiqligi deyiladi. Adsorbsiya issiqligi ikki xil bo„ladi: 1. Integral; 2. Differensial issiqlik. 1 g adsorbentga gaz yoki bug„ yutilganda ajralib chiqqan umumiy issiqlik miqdori adsorbsiyaning integral issiqligi deyiladi. Adsorbentga ma`lum miqdorda modda yutilgandan keyin yana bir mol modda yutilganda ajralib chiqadigan issiqlik adsorbsiyaning differensial issiqligi deyiladi. Adsorbentlar qutbli va qutbsizliga qarab ikki xil bo„ladi: 1. Qutbli adsorbentlar suvni, suvli eritmalarni yaxshi adsorbsiyalaydi, bunday adsorbentlarni gidrofil adsorbentlar deyiladi. 2. Qutbsiz adsorbentlar, benzolni va shunga o„xshash yog„ moddalarni yaxshi adsorbsiyalaydi, ularni gidrofob adsorbentlar deyiladi. Gidrofil adsorbentlarga silikagel, gilmoya (bentonit); gidrofob adsorbentlarga ko„mir, oltingugurt misol bo„ladi. Amaliyotda asosan adsorbent sifatida aktivlangan ko„mir, silikagel, har xil tabiiy silikatlar, alyumogel metallarni oksidlari, har xil gilmoyalar ishlatiladi. Aktivlangan ko„mir eritmalarni rangsizlantirishda, oziq–ovqat sanoatida shakar sharbatlarini, meva soklarini tozalashda, tibbiyotda ishlatiladi. Aktivlangan ko„mir faqat zaharni emas balki qondagi organizm uchun kerakli bo„lgan oqsil moddalarni ham yutadi, yana ko„mir kukunlari buyrakda, o„pkada uchrashi mumkin. Shu sababli ko„mir, sirop, albumin plyonkasi, selyuloza asetati kabi gidrofil modda bilan qoplanadi. Silikagel – gazlarni quritishda ishlatiladi. Gilmoyalar – keramika ishlab chiqarishda, yog„ maxsulotlarini tozalashda ishlatiladi. 251 16.7. Elektrolitlarning adsorbsiyasi. Molekulyar adsorbsiya bilan bir qatorda ionlar adsorbsiyasi ham mavjud. Ionlar adsorbsiyasi ko„pincha qaytmas jarayondir. Eritmani suyultirish bilan desorbsiya ketmaydi, temperatura oshishi bilan ko„pincha ionlar adsorbsiyasi oshadi. Bu esa erigan modda zarrachalarining suyuklik sirtida va uning hajmida baravar bir tekis tarqalmaganligi natijasida suyuq fazada sirt chegara hosil bo„lishiga olib keladi va eritmaning sirt qavatida ionlar konsentrasiyasining eritmadagiga qaraganda kam bo„lishiga sababchi bo„ladi. Ya`ni bu yerda manfiy adsorbsiya kuzatiladi. Natijada eritmaning sirt qavati manfiy zaryadga ega bo„lib qoladi. Ionlarning eritma sirtida manfiy adsorbilanishiga sabab, ionlarning gidratlanish energiyasi suv molekulalarining bir-biri bilan birikish energiyasidan katta bo„ladi. Bu hol sirt tarangligining ko„payishiga olib keladi. Sirt tarangligi katta ekan, demak manfiy adsorbsiya bo„ladi. Ba`zi vaqtlarda ionlar adsorbsiyasi molekulyar xarakterga ega bo„ladi. Elektrolit eritmasidagi ham anion va ham kation bir xil ekvivalent miqdorda yutilsa molekulyar adsorbsiya bo„ladi. Ionlar adsorbsiyasining molekulyar adsorbsiyadan farqi, bunda tanlab ketish va almashinish adsorbsiyasi ketadi. Tanlab ketish adsorbsiyada yoki kationlar yoki anionlar adsorbilanadi. Bunda adsorbsiya yutuvchi modda tabiatiga, ion zaryadining ishorasiga, yutiluvchi modda tabiatiga ham bog„liq bo„ladi (valentlik, zarrachalar radiusi, solvatlanish darajasi). Kationlarning adsorbsiyasida valentlikni ta`siri katta. Kationning valentligi qancha katta bo„lsa, uning adsorbsiyasi shuncha ko„p bo„ladi. Bir xil valentlikka ega bo„lgan ionlar har xil adsorbilanadi, bunga sabab, ionlarning o„lchamlari va gidratlanish darajasining har xil bo„lishidir. Radius qancha katta bo„lsa ionlar shuncha kam gidratlanadi va adsorbsiya shuncha ko„p bo„ladi. Bir xil valentli ionlar adsorbilanish jixatdan quyidagi qatorga joylashadi: Bu qatorda har bir keyingi element, o„zidan oldin kelgan elementdan kam adsorbilanadi. Bunday qatorni liotrop qatori deyiladi. Ionlar kolloid zarracha sirtida ayniqsa yaxshi adsorbilanadi. Shuning uchun kolloidlarda elektr zaryadining miqdori va ishorasi shu ionlarning borligiga bog„liq bo„ladi. Download 4.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|