O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

a + (b + c) = d, (a +b) + c = d, (a + c) + b = d 
Bu ko‘rinish bo‘yicha masalalar tuziladi va o‘quvchilar ularni narsalar vositasida yechadilar. 
Yechimni analitik ifodalab, o‘quvchilar sonni yig‘indiga qo‘shish qoidasiga keladilar.  

---

18 
 
Тo‘g‘ri  to‘rtburchak  haqida  tasavvur  hosil  qilishda  o‘quvchilarga  (1-sinf)  orasida  to‘g‘ri 
to‘rtburchak bo‘lgan to‘rtburchaklar to‘plami (qolgan to‘rtburchaklarning burchaklari tengmasligi 
yaqqol ko‘rinib turadi) ko‘rsatiladi. Mazkur shakllarning xususiyatlarini tahlil etib, o‘quvchilar, bu 
to‘rtbur-chakdan biri alohidadir degan xulosaga keladilar: uning barcha burchaklari teng va to‘g‘ri 
burchaklardir.  Тo‘rtburchaklarning  bu  turiga  kam  e’tibor  beriladi,  ularning  xarakteristika  xossasi 
eslab qolinadi. 
Mutlaqo turli o‘quv maqsadlari uchun foydalanilgan bu usullardagi umumiylikni payqash oson. 
O‘qituvchi birinchi holda ham, ikkinchi holda ham o‘quvchilarga elementlari puxta tanlangan biror 
to‘plamlarni ko‘rsatadi. Elementlarni muvaffaqiyatli tanlash o‘quv materialini o‘zlashtirish sur’atini 
tezlashtiradi.  Dastlabki  to‘plamlardagi  elementlar  sonini  orttirish,  ularni  rang-barang  qilish  bilan 
(masalalarni  mazmuni  bo‘yicha,  to‘rtburchaklarni,  masalan,  rangi  bo‘yicha),  o‘qituvchi  o‘quv 
materialini yanada sifatliroq o‘zlashtirilishini ta’minlashi mumkin. o‘quvchilarning ishi o‘qituvchi 
tayyorlagan  didaktik  materiallarni  kuzatish  va  tahlil  qilishdan  iborat  bo‘ladi.  O‘qitishda  bunday 
didaktik  yo‘llardan doimo  foydalanish  matematik bilimlarni egallashda o‘quvchilarning  mustaqil 
ishtiroki ulushining ortishiga yordam bera olmaydi. Ular hech qachon, ob’ektlar to‘plamini tadqiq 
qilish  uchun  asosiy  narsani  o‘qituvchi  qilganidek,  ajaratib  ola  bilmaydilar  (chunki  o‘qituvchi  bu 
to‘plamni o‘rganilayotgan ob’ektlarning xarakteristik xossalarini bila turib tuzadi). 
Endi  matematik  bilimlarni  mustaqil  olishga,  ya’ni  matematik  faoliyatni  amalga  oshirishga 
o‘quvchilarni  o‘rgatishga  maxsus  yo‘naltirilgan  metodik  yo‘llarni  ko‘rib  chiqaylik.  Matematika 
o‘qitish  metodikasi  bunday  faoliyatning  uch  jihati  ajaratiladi:  empirik  materialni 
matematikalashtirishga (EMM), matematik materialni mantiqiy tashkil etish (MMMТE), matematik 
nazariyani qo‘llash (MNQ). Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari biror darajada mantiqiy vositalarga ham 
ega emaslar va ularning matematik bilimlari nazariy xaraktyerda emas, shu sababli ularni matematik 
faoliyatga  o‘rgatish  masalasi  biror  darajada  faqat  EMM  ga  nisbatan  va  mutlaqo  oz  darajada 
MMMТE ga nisbatan hal etilishi mumkin. 
O‘quvchilarni EMM ga o‘rgatish yo‘llari mohiyati quyidagidan iborat: 
1. O‘quvchilarning ma’lum xossaga ega bo‘lgan real ob’ektlar, holatlarni izlashga yo‘naltirilgan 
ishlari tashkil etiladi, bunda bu xossa real ob’ekt, holat ko‘rinishidagi namuna vositasida yoki atrof-
muhitdan bu namunalarni topish mumkin bo‘lgan umumiy ko‘rsatma bilan berilishi mumkin. 
2.  O‘quvchilarning  mazkur  ob’ektlar,  holatlarning  modellarini  yasash  bo‘yicha  faoliyatlari 
tashkil  etiladi.  Modellarning  umumlashganlik,  abstraktlashgan  darajasi  sekin-asta  ortib  borishi 
lozim. Bu bosqichning oxirida o‘quvchilar yo matematik til vositalari (sonlar, harflar, ifodalar va 
h.k) bilan, yoki grafik vositalar (sxemalar, chizmalar, diagrammalar) bilan ifodalangan modellarni 
hosil qiladilar. 
3. Hosil qilingan modellarni o‘quvchilar empirik (vizual, ustma-ust qo‘yish, o‘lchash va h.k. 
bilan) tadqiq etadilar. Modellarni xossalarni tavsiflanadi. Mazkur tavsif tahrir etiladi: undan muhim 
bo‘lmagan,  befoyda  so‘zlar  chiqariladi,  ikkiyoqlama  mazmunlilik  bartaraf  etiladi.  Boshqa 
tomondan,  xossalar  ro‘yxatining  o‘zi  ham  ushbu  tamoyil  bo‘yicha  qisqartiriladi:  faqat  hamma 
qaralayotgan modellar ega bo‘lgan xossalargina qoldiriladi. 
4. O‘quvchilar qaralayotgan to‘plamning elementlari uchun umumiy bo‘lgan barcha xossalarni 
qanoatlantiradigan modelni tuzadilar. Bu model mateatik til yordamida tavsiflanadi. 
O‘quvchilarni EMM ni o‘rgatish usulini aniq misollarda ko‘rsatish maqsadga  muvofiqdir. 
 Boshlang‘ich sinflarda asosiy matematik tushunchalarni shakllantirishning interfaol metodlari  
          1. Asosiy matematik tushunchalar haqida 
Boshlang‘ich matematika o‘qitishning asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarda asosiy matematik 
tushunchalarni shakllantirishdir.